با روندگان در کوزه چه کنیم؟

سال گذشته ۴۰۰ هزار دانش آموز دوره راهنمایی مردود شدند. تعداد دانش آموزان مردودی دوره ابتدایی، قریب ۵۰ هزار نفر و مردودی های دوره متوسطه نیز چیزی حدود ۴۵۰ هزار نفر، یعنی مجموع مردودی های ابتدایی و راهنمایی بود.
گذشته از خسارت های جبران ناپذیر اقتصادی که مردودی دانش آموزان، نصیب کشور می کند، خسارت های روحی و روانی و آسیب های اجتماعی این پدیده نیز فراوان و غیرقابل باور است. راستی با دانش آموزی که مردود می شود، چه باید کرد؟
آنچه در پی می آید نوشته ای است که از نشریه اینترنتی TESL (جلد پنجم، شماره ۴) که نوشته مارتی داولی است به فارسی ترجمه شده و تقدیم خوانندگان می شود. لازم به تذکر است که در برخی از قسمت های مقاله، متناسب با فرهنگ ایرانی، تغییراتی داده شده است. همچنین چون مارتی داولی، نویسنده مطلب، سال ها معلم بوده در متن نوشته، جابه جا به این مسئله اشاره می کند.
چرا مردود شدن دانش آموزان، معلمان و خانواده ها را بسیار رنج می دهد؟ وقتی دانش آموزی مردود می شود بسیاری از معلمان احساس می کنند که خودشان مردود شده اند.
در طول سالیان دراز کار خویش، متوجه شده ام که یکی از بزرگترین معضلات معلمان، احساس شکستی است که ناشی از بی نتیجه بودن تدریس آنهاست، در هنگامی که بعضی از دانش آموزان چیزی یاد نمی گیرند.
همیشه به همکارانم می گویم به جای بی توجهی به این مسئله، وظیفه خود بدانند و تلاش کنند برای دانش آموزان مردود راهی برای موفقیت پیدا کنند. موفقیت همیشه به معنای قبول شدن در کلاس و یا حتی یاد گرفتن دروس نیست. گاهی اوقات موفقیت یعنی آنکه دانش آموزان درس هایی در مورد خودشان بگیرند و یاد بگیرند که در مدرسه و در دنیا چگونه زندگی کنند.
گاهی اوقات نتایج کار شما بسیار اندک و حتی منفی به نظر می رسد، اما کمک کردن وظیفه خطیر ماست. سعی ما در کمک کردن به دانش آموزان در یادگیری، راه رسیدن به اهدافشان و یا انتخاب اهدافشان بخش اصلی دیگری از شغل ماست. شکست چیست؟ شکست یعنی، دانش آموز در حالی کلاس را ترک کند که در مقایسه با قبل از کلاس چیزی به دانش او افزوده نشود. گروه ها و تیپ های بسیاری از دانش آموزان مردود وجود دارند و همه آنها شایسته کمک ما هستند.
● برنامه ۱۲مرحله ای برای کمک به موفق شدن دانش آموزان مردود
۱) دانش آموزان ضعیف را به سرعت شناسایی و برای حل مشکل آنها اقدام کنید. این مرحله شامل تعیین سطح علمی و توانایی های دانش آموزان است که باید در هفته اول کلاس ها از طریق آزمون کتبی، تکالیف کلاسی و آزمون شفاهی انجام شود.
۲) ضعف دانش آموزان را به طور خصوصی و با ارائه دلایل و مدارکی نظیر نمره آزمون کتبی، چگونگی انجام تکالیف کلاسی و... با آنها در میان بگذارید. بسیاری از دانش آموزان از مواجه شدن با واقعیت می ترسند و با گفتن جملاتی نظیر «نگران نباشید، استاد مشکلی نیست» ضعف خویش را انکار می کنند. در برابر این دسته از دانش آموزان قاطع و صریح باشید. بگویید: «حتی یک جمله صحیح در انشای شما وجود ندارد». البته از قضاوت خوب و عادلانه خود نیز بهره ببرید. بعضی از دانش آموزان بیش از سایر دانش آموزان به قضاوت خوب شما نیازمندند.
۳) دانش آموزان را وادار کنید مشکلات خود، علل و راه حل های آن را بیان کنند. اجازه ندهید مشکلات خود را کوچک و بی اهمیت بدانند. مشکل را با خود دانش آموزان بررسی کنید. تشخیص مشکل توسط خود دانش آموزان کلید کمک کردن آنها به خودشان است. آنها می بایست خودشان مشکل را تشخیص دهند و تصمیم به برطرف کردن قطعی آن بگیرید.
۴) ابتدا به مشکل آنها خوب گوش کنید. سپس صادقانه، مستقیم و بدون تعارف پاسخ دهید. به آنها احترام بگذارید و آنها را تشویق کنید. خوب گوش کنید و خوب ببینید. زمانی که دانش آموز مشغول خواندن است، دقت کنید کتاب را در چه فاصله ای از چشمانش قرار می دهد. ببینید زمان مطالعه اش چگونه است. با صرف وقت برایشان حقایق را کشف کنید.
ممکن است فقط نشانه های مشکل را ببینید، اما از دلیل و منشأ آن آگاه نباشید.
۵) کمک کنید تا دانش آموزان مردود برنامه درسی شان را خودشان براساس اهداف واقع بینانه تنظیم کنند. به آنها کمک کنید تا عاقلانه و منطقی برخورد کرده و مجدداً از اول شروع کنند و مرحله به مرحله به اهدافشان برسند. هرگز قول نمره قبولی به آنها ندهید، بلکه به آنها فرصتی برای پیشرفت بدهید.
۶) اطمینان حاصل کنید که برنامه ریزی دانش آموزان منطبق با اهداف و وظایف آنهاست. اجازه دهید خود آنها برنامه هایشان را تنظیم کرده و آنها را توضیح دهند. این برنامه باید مورد تایید شما نیز باشد.
۷) در هر جلسه روند پیشرفت کار را با دانش آموزان بررسی و پیگیری کنید.
به دانش آموزان نشان دهید که به موفقیت آنها علاقه مند هستید. موفقیت های روزانه آنها را در حضور سایر دانش آموزان و با جملاتی نظیر «دستور زبانت خیلی بهتر از قبل شده است» و یا «این بهترین نمره تو در این ترم است» تبریک بگویید. هر چه پیشرفت این قبیل دانش آموزان بهتر می شود، تشویق های شما می باید با فاصله بیشتری انجام گیرد.
۸) اهداف دانش آموزان را به آنها یادآوری کنید. مثبت اما قاطع باشید. دانش آموزان را در هنگام گرفتن نمره بد و یا مطالعه ناکافی تشویق نکنید. هرگز آنها را در حضور سایر دانش آموزان سرزنش و توبیخ نکنید، اما از آنها بخواهید بعد از کلاس شما را ملاقات کنند، چرا که امکان دارد به کمک شما نیاز داشته باشند. به افت دانش آموزان خوب دقت کنید. ترک عادات قدیمی سخت است.
۹) منبع باشید. کتاب ها و دستورالعمل های اضافی را در فایل های معینی نگهداری کنید تا دسترسی به آنها آسان بوده و بتوانید به هنگام نیاز از آنها استفاده کنید و آنها را به دانش آموزان نیز معرفی کنید. معلمان دقیق و باریک بین نیز می توانند کمک های ارزشمندی کنند. ببینید چه کلاس ها و مجموعه منابع دیگری می توانند در رفع نیاز دانش آموزان موثر باشند.
۱۰) به نظریات و روش های خود تنوع ببخشید تا هم دانش آموزان علاقه مند بمانند و هم روش های یادگیری مختلف و استعدادهای مختلف با این شیوه ها منطبق شوند. به مردودین شانس درخشیدن بدهید. استانداردهای خود را به خاطر یک دانش آموز حتی اگر سختکوش باشد، پایین نیاورید، این کار به نفع همه کلاس است.
۱۱) حتی اگر دانش آموز شما نمره قبولی نگرفت، پیشرفت او را یادآور شوید. قبل از آنکه دانش آموز شما عبارت «مردود» را روی کارنامه، برگه امتحانی و یا در کلاس دریافت کند با او صحبت کنید (زمانی را به دانش آموز اختصاص دهید).
مثلاً یک دقیقه قبل از شروع کلاس بگویید: «درست است که افعال مجهول هنوز هم برای شما مشکل است، اما می بینم که آنها را به خوبی مطالعه کرده ای، بیا دوباره امتحان کنیم. این کار فرصت دیگری به دانش آموز می دهد تا پیشرفت خود را باور کند». آیا خواندن تو نسبت به هفته قبل بهتر نشده است؟ «البته که بهتر شده. حالا کلمات بیشتری را می دانم و بهتر می خوانم». هرگز به دانش آموزان صرفاً به علت تلاش فراوان آنها نمره ندهید.
این کار فقط باعث می شود گذراندن کلاسی بالاتر که دروس نیز سخت هستند، غیرممکن به نظر آید.
۱۲) نگرش شما می بایست حرفه ای باشد. در صورتی که این طرح را مورد استفاده قرار دهید، مطمئن باشید آنچه را که از دستتان برمی آمده، انجام داده اید و دانش آموزان خود مسئول موفقیت و شکستشان هستند.

مترجم: فریبا فرجی

منبع : وزارت آموزش و پرورش ایران