اسارت مغزها در آزادی دانشگاه ها

آزادی از مفاهیمی است که در ادبیات سیاسی رواج گسترده ای دارد و از آنجا که آزادی یک مفهوم مشکک است، برداشت های گوناگون از آن می شود.
به نظر می رسد برخلاف آنچه که در لیبرال دموکراسی غرب درباره آزادی بیان ادعا می شود که فقط و فقط آزادی و دفاع از کیان آن در این الگوی انسان ساز نهفته است ، باید گفت که این ادعا از پایه ایراد دارد. چرا که نخستین منادیان آزادی در طول تاریخ بشریت پیامبران الهی بودند و ملت ها را از بند ظلم و استکبار رهانیدند، مهم ترین تعلیمی که انبیا به مردم می دهند تعلیم آزادی است و بیشترین تحولی که در شخصیت آنها ایجاد می کنند همین است که آنها را آزاد کنند. و قرآن به صراحت در این باره می فرماید: «قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بیننا الا نعبد الا الله و لا نشرک به شیئا ً و لا یتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله»
به تعبیر علامه شهید مطهری این آیه دو جمله بیشتر ندارد؛ یک جمله اش این است که در مقام پرستش جز خدای یگانه چیزی را پرستش نکنیم و جمله دوم - این که هیچ کدام از ما دیگری را بنده و برده خودش نداند . اما در این میان، بی گمان نقطه آغازین آزادی را آزادی اندیشه و عقیده تشکیل می دهد و از آنجایی که دانشگاه محل تولید و پرورش اندیشه هاست می توان گفت که دانشگاه و دانشگاهیان به عنوان حافظان سنگر آزادی می بایست مدافع و حامی سرچشمه اندیشه ها و تفکرات باشند، چرا که اگر این سرچشمه در دانشگاه و جامعه آکادمیک خشکانده شود دیگر نمی توان انتظار داشت که معنا و مفهوم درستی از آزادی در سطح جامعه نهادینه شود. اما باید گفت آزادی بیان و آزادی های اجتماعی و سیاسی دیگر در صورتی تحقق می یابد که ما واجد آزادی اندیشه باشیم. در توضیح آزادی عقیده باید گفت آزادی عقیده به این معناست که نباید در عقاید دیگران تصرف مالکانه و زورمندانه داشت، نه این که هر چه دیگران فکر می کنند و اعتقاد دارند صحیح و مورد اعتماد است. لذا آزادی عقیده یعنی این که در جامعه اسلامی هر کس می تواند عقیده ای را برگزیند و به خاطر آن مورد تعقیب و اهانت قرار نگیرد. البته طبیعی است آزادی عقیده به معنی بی تفاوت بودن متون دینی نسبت به هر عقیده ای نیست.
ما آزادی را هدف تلقی نمی کنیم، بلکه آن را وسیله ای می دانیم که زمینه ساز رشد و شکوفایی افراد است. آزادی را به عنوان یک ارزش در کنار ارزش های دیگر پذیرفته، اعتقاد داریم که اگر آزادی های سیاسی و اجتماعی تأمین بشود، انسان ها رشد و شکوفایی بیشتری پیدا خواهند کرد. در واقع ما آزادی را هم برای رشد خلاقیت های علمی می خواهیم و هم برای نیل انسان ها به کمال والای انسانی، برخلاف آنچه که در لیبرال دموکراسی غربی به آن اشاره شده و تعریفی که از آزادی ارائه می کنند با این مبنا است که افراد به منافع شخصی خود دست یابند. اما ما آزادی را فقط برای تأمین منافع شخصی افراد نمی خواهیم و حتی اعتقاد داریم که اگر منافع خودخواهانه افراد کنترل شود انسان ها به رشد و کمال خواهند رسید. پس همان گونه که آزادی را یک ارزش می دانیم، کمال انسان را هم یک ارزش تلقی می کنیم و معتقدیم که آزادی، زمینه ساز تکامل انسان است. این که لیبرال ها می گویند باید آزادی وجود داشته باشد تا انسان ها به منافع فردی و تمایلات خودخواهانه خویش دست یابند، چیزی جز کوچک کردن مقام انسان نیست و در مکتب لیبرالیسم از یک طرف بحث آزادی با شرافت انسان ارتباط پیدا می کند و از طرف دیگر انسان به گونه ای تفسیر می شود که کرامت ذاتی او از میان می رود. آخر با ارضای تمایلات خودخواهانه چه کرامتی برای انسان باقی می ماند. اگر آزادی بتواند زمینه ساز کمال انسان باشد با شرافت و کرامت انسان ارتباط پیدا می کند و اگر تفسیر درستی از انسان و آزادی او ارائه ندهیم کرامت و شرافت انسان بی معنا خواهد بود. اما آزادی را از منظری دیگر هم می توان دید و آن حفظ آزادی و استقلال حریم دانشگاه است. دانشگاه به علت دارا بودن خاصیت جریان ساز و الگوپذیری جامعه از آن، همیشه مورد طمع و نظر جریان هایی بوده است که با هدف قرار دادن این نهاد اجتماعی، قصد تأثیرگذاری بر جامعه را دارند. به نظر می رسد امروزه بیشتر آزادی به بهانه ای برای به اسارت گرفتن مغز ها و پیاده نظام کردن دانشجویان و دانشگاهیان برای برخی جریان های قدرت و ثروت تبدیل شده است.
تاریخ دانشگاه خوب به خاطر می آورد دورانی را که جریان های سیاسی با ورود به عرصه دانشگاه و از میان برداشتن استقلال فکری و آکادمیک آن به دنبال عرضه آزادی در محیط دانشگاه بودند. در حالی که استقلال فکری یکی از اصول اساسی آزادی به شمار می رود و نمی توان آزاد بود، اما از جریان های سیاسی سهم طلب کرد. و به نوعی باید گفت در دانشگاه می بایست نخستین گام را برای سیر آزادی در استقلال فکری و سیاسی آن جست وجو کرد.

صادق امامی
عضو شورای مرکزی اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل

منبع : روزنامه ایران