عوامل موثر در ترک تحصیل دانش‌آموزان

برترین عوامل مشترک در ترک تحصیل دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی، بخصوص در مقطع متوسطه بیانگر این حقیقت است که فقر مالی و فقر انگیزشی بیشترین نقش را داشته است و همچنین محیط نامناسب خانه و مدرسه، خشونت، تنبیه و تشویق معلم و سخت‌گیری‌های بیهوده که باعث می‌شود انگیزه تحصیلی شاگردان ضعیف شود، زمینه‌های ترک تحصیل فراهم می‌گردد.
از عوامل دیگری که در موفقیت تحصیلی جوانان و نوجوانان می‌تواند تاثیرگذار باشد سلامت جسمی و روحی و بهداشتی، عوامل ارثی، ذهنی و هوشی، امکانات آموزشی، اعتماد به نفس و تلاش و پشتکار فردی، تاثیر همسالان، اهمیت قائل شدن والدین به تحصیل فرزندان می‌باشد. در اینجا مهمترین موارد موثر در افت تحصیلی دانش‌آموزان بیان می‌شود؛
۱) شرایط اقتصادی
۲) سواد والدین
۳) برخورد معلم
۴) محتوای کتب درسی
۵) شیوه برگزاری امتحانات (شیوه‌های ارزیابی)
۶) عقب ماندگی درسی
۷) نارسایی‌های جسمانی
۸) انگیزه
در این نوشتار، سه مورد اول را بررسی می‌کنیم؛
▪ شرایط اقتصادی
ترک تحصیل دانش‌آموزان با وضعیت اقتصادی جامعه و خانواده در ارتباط می‌باشد. عواملی چون پایین بودن درآمد، مسکن نامناسب، عدم سرپرستی و حضور پدر و مادر در خانواده و کثرت فرزندان بر ترک تحصیل فرزندان تاثیر دارد. مشکلات والدین در راه کوشش و تلاش برای معاش و گرفتاری‌های بی‌‌شمار آنها در این رابطه معمولا والدین را از اوضاع و احوال فرزندان خود غافل می‌نماید و در حقیقت رابطه صحیحی را که لازمه یک زندگی سالم است مختل می‌سازد و اثرات این نوع زندگی در ظرف چند سال موجب تخریب نیروهای بالقوه آنان می‌گردد.
وقتی فقر در خانواده‌ای باشد امکان بروز مشکلاتی در رفتار جوانان از جمله دانش‌آموزان وجود خواهد داشت. حضرت علی(ع) درباره فقر می‌فرمایند؛ “فان الفقرمنقصه للدین، مدهشه للعقل و داعیه للمقت.” “فقر باعث نقصان دین، سراسیمگی عقل و برانگیختن خشم می‌شود.” بیکاری جوانان را به جانب برخی از بزهکاری‌ها می‌کشاند. البته اسلام زمینه اجتماعی را برای تعادل اقتصادی ایجاد می‌کند و بر والیان امور فرض می‌داند که مبادا فقر آحاد جامعه، آنان را به انحراف بکشاند. پس معلوم می‌شود که مهمترین عامل جدایی دانش‌آموزان از تحصیل، فقر اقتصادی است.
▪ سواد والدین
یکی از عوامل مهم در پیشرفت یا ترک تحصیل دانش‌آموزان، سواد والدین محسوب می‌شود. اگر بچه‌ها در محیط خانوده احساس پشت‌گرمی نمایند و هرگاه از نظر درسی مشکلی برایشان پیش آمد مطمئن باشند که اولیای آنها کمک می‌کنند، در این صورت با دلگرمی بیشتری درس می‌خوانند و دچار عقب‌ ماندگی تحصیلی نخواهند شد. چون تحصیلات والدین تاثیر بسزایی در موفقیت تحصیلی فرزندان دارد، تحقیقات متعددی نشان می‌دهد که پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزانی که والدین آنها افرادی آگاه و با سواد بوده‌اند موفقیت تحصیلی آنان بیشتر بوده است. محیط خانواده در پیشرفت تحصیلی نقش مهمی دارد.دانش‌آموزی که والدین خود را مشغول مطالعه می‌بیند خودش نیز تشویق به درس خواندن می‌شود و آنها را به عنوان بهترین الگوی همانندسازی تحصیلی انتخاب می‌کند. بنابراین کمک و راهنمایی فرزندان توسط والدین امری است ضروری و نمی‌توان کار آموزش را تنها به مدرسه محول ساخت و از نقش خانواده در این زمینه غافل شد. دانش‌آموزان اوقات زیادی را در منزل می‌گذرانند و تحت تاثیر اعمال و رفتار والدین هستند و از آنها انتظار کمک و راهنمایی در زمینه درس را دارند.
▪ برخورد معلم
پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان تا حدود زیادی بستگی به شرایط محیطی و نحوه برخورد معلمان و اطرافیان دارد. فضایی که نوجوانان در آن پرورش می‌یابند باید به گونه‌ای باشد که موجب موفقیت آنها شود. برخورد معلم باید منطقی باشد تا دانش‌آموز را در مسیر موفقیت قرار دهد و دانش‌آموز اعتماد به نفس پیدا کند و از خود انتظار موفقیت داشته باشد زیرا موفقیت مانند نردبانی است که وقتی شروع شد تا آخرین پله ادامه می‌یابد.بنابراین می‌توان گفت رابطه معلمان و شاگردان و مسئولان دیگر می‌تواند موفقیت دانش‌آموزان را تحت تاثیر قرار دهد و از ترک تحصیل آنان جلوگیری کند.
برخورد معلم و اولیای مدارس باید به گونه‌ای باشد که دانش‌آموز از طریق آزمایش، اشیاء، جمع‌آوری اطلاعات، ساختن و خلق کردن، مشارکت در کارهای گروهی، گوش دادن، خواندن و اکتشاف به تجربه و یادگیری بپردازند و بدین وسیله از ترک تحصیل آنها جلوگیری شود.
همچنین استفاده از تشویق‌های مادی و غیرمادی مفید است. استفاده بیشتر معلمان از تشویق‌های کلامی و تشویق در میان جمع، در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان نقش بسزایی دارد و باعث جلوگیری از افت تحصیلی دانش‌آموزان می‌شود.

پروانه ایرجی - دبیر منطقه ۴ تهران

منبع : روزنامه رسالت