نیکیتا میخالکوف بزرگمرد سینمای روسیه

نیکیتا میخالکوف، سینماگر مشهور روس که در آمریکا لقب <اسپیلبرگ روسی> را به او داده‌اند. این روزها با فیلم‌هایش میهمان بیست و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر است.
کارگردانی که دنیای فیلم‌هایش در واقع هنرهای هفت‌گانه جهان را دربرمی‌گیرد و به قول <امیر کاستاریکا> دوست نزدیکش: <سینمای میخالکوف به واسطه شیفتگی به ادبیات، نقاشی و فعالیت‌های انسان‌دوستانه‌اش آنچنان عمیق است که هر بیننده‌ای می‌تواند چیزی در آن بیابد.>
او با فیلم‌هایی همچون دوستان نزد دشمنان، دشمنان نزد دوستان ۱۹۷۴۴)، قطعه‌ای ناتمام برای پیانوی مکانیکی ۱۹۷۷۷)، پنج شب ۱۹۷۸۸)، ابلوموف ۱۹۷۶۶)، بدون شاهد ۱۹۸۴۴)، آفتاب سوخته ۱۹۸۳۳)، آرایشگری از سیبری ۱۹۹۹۹) در بخش مرور آثار یک کارگردان حضور دارد. علا‌وه بر این فیلم <دوازده> آخرین ساخته میخالکوف نیز در بخش مسابقه بین‌الملل بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درمی‌آید.
میخالکوف برنده جایزه اسکار به‌خاطر فیلم <آفتاب سوخته> متولد ۲۱ اکتبر ۱۹۴۵ در روسیه متولد شد. او در خانواده‌ای اهل فرهنگ متولد شد، پدرش نویسنده ادبیات کودک و یک شاعر انقلا‌بی همسنگ ولا‌دیمیر مایاکوفسکی بود. ترانه‌هایی که پدر نیکیتا میخالکوف سروده بود تا سال‌های سال در برنامه‌های رسمی اتحاد جماهیر شوروی اجرا می‌شد. مادر نیکیتا نیز شاعر بود. ناتالیا پیتروانا کانچالوفسکی، شاعری رمانتیک و دختر نقاش معروف روسیه پیوتر پترویچ کانچالوسکی بود. نیکیتا میخالکوف و برادرش آندره‌آ هر دو به عرصه سینما قدم گذاشتند، هرچند که برادرش در آمریکا فیلم می‌سازد و علا‌قه‌مند است که از فامیل مادری‌اش استفاده کند.
نیکیتا میخالکوف در عین حال بازیگری مشهور هست و تا امروز در بیشتر از ۴۰ فیلم نقش‌آفرینی کرده است. او بارها و بارها در لیست نامزدهای نهایی جوایزی همچون کن، ونیز، مسکو، کارلوواری و جشنواره‌های اروپایی حضور داشته است.
او اولین بار در سال ۱۹۷۱ با فیلم <یک روز آرام در پایان جنگ> که برای فارغالتحصیلی‌اش ساخته بود، پا به دنیای سینما گذاشت و مورد توجه قرار گرفت.
میخالکوف در یکی از گفت‌وگوهایش در این‌باره می‌گوید: <من در ابتدای راه مسیرم را انتخاب کردم و شاید برای همین است که از دسترنج این سال‌هایم راضی هستم.>
میخالکوف مرد شماره یک سینمای روسیه به سنت‌های خانوادگی‌اش پایبند است و ادبیات را فراموش نکرده است. سال ۱۹۸۷ مجموعه فیلم کوتاهی تحت عنوان <چشم‌های تیره> را ساخت که برداشتی آزاد و در عین حال ادای دینی به داستان‌های چخوف بود، میخالکوف معتقد است: <سینمای روسیه هر آنچه که دارد، مدیون ادبیات است.>
خانواده میخالکوف در تمام فیلم‌خانه‌ها و کتابخانه‌های کشور روسیه یکی از منابع اصلی به‌شمار می‌روند، خانه پدری او حالا‌ یک کتابخانه عظیم است.
<یوری لوژکوف> شهردار شهر مسکو در مراسم جشن تولد ۶۱ سالگی نیکیتا میخالکوف گفت: <میخالکوف طی این سال‌ها روح تازه‌ای در کالبد در حال اغمای سینمای روسیه دمیده است. سینمای ما به واسطه مشکلا‌ت اقتصادی که در سال‌های اخیر داشت، در آستانه سقوط بود، اما با ابتکار مخالکوف و همکارانش نجات یافت. خانواده او سال‌هاست که به فرهنگ سرزمین ما کمک می‌کنند و حالا‌ نیکیتا میخالکوف هم چهار فرزند تربیت کرده است که هر کدام دستی در عرصه فرهنگ و سینما دارند. او در فیلم دوازده توانست روسیه هزار پارچه را در کلا‌ژی رنگارنگ به تصویر بکشد.>
نیکیتا میخالکوف چهار فرزند دارد و همگی آنها از چهره‌های صاحب سبک سینمای روسیه محسوب می‌شوند. استپان پسر بزرگ او، کارگردان فیلم کوتاه موزیکال است، دخترش آنا مدیر فیلمبرداری تلویزیون دولتی مسکو، آرتیوم استاد تدریس فیلمبرداری و مانادیژدا کوچک‌ترین دختر میخالکوف بازیگری مطرح است که در فیلم <خورشید خسته‌ها> ایفای نقش کرده است.
<نیکیتا میخالکوف> را <توماس مان> سینما هم می‌دانند. او شیفته روایت گذشته باشکوه است، گذشته‌ای که هر روز رو به زوال پیش می‌رود.
میخالکوف که خود در دوره‌ای که کمونیسم بر روسیه حاکم بود، رشد کرده است. در اغلب فیلم‌هایش به زوال زندگی باشکوه در آن دوره می‌پردازد، بی‌آنکه نامی از کسی یا زمان خاصی ببرد.
روایت‌های داستان‌گونه او و بازسازی فضاهای قدیمی از جمله قابلیت‌های او در سینما است. سینمای روسیه که در دهه ۹۰ میلا‌دی به شدت در سراشیبی سقوط قرار گرفته بود، خود را به شدت مدیون چهره‌هایی همچون میخالکوف می‌داند.
آنچنان که ظرف چند سال اخیر ولا‌دیمیر پوتین که میانه خوشی با اهالی فرهنگ و ادبیات ندارد، هر سال به مناسبت تولد میخالکوف پیام تبریکی به او ابلا‌غ می‌کند، پوتین در آخرین پیام تبریک تولد میخالکوف به جایگاه ارزشمند این چهره سینمایی در جامعه روسیه اشاره کرد و او را کارگردان مستعد با ایده‌های ممتاز دانست.
جشنواره فیلم مسکو که سی و دومین دوره برگزاری‌اش را پشت سر می‌گذارد، طی چند سال اخیر با مدیریت و ریاست میخالکوف برگزار می‌شود و به این ترتیب هر سال چهره‌های مطرح سینمای جهان را به مسکو می‌کشاند.
از حاضران همیشگی این سال‌ها می‌توان به امیر کوستوریتسا، استیون سودربرگ و وودی‌آلن و... اشاره کرد. این جشنواره هر سال از تاریخ ۲۱ تا ۳۰ ژوئن و با نمایش ۲۰۰ فیلم مطرح در بخش‌های مختلف برگزار می‌شود.
امیر کوستوریتسا دوست نزدیک میخالکوف بارها اعلا‌م کرده است که بسیار علا‌قه‌مند است تا فیلم‌هایش را در جشنواره مسکو برای اولین بار به نمایش بگذارد. فیلم <وصیت> او چند سال پیش به‌عنوان فیلم افتتاحیه جشنواره مسکو روی پرده رفت.
امیر کوستوریتسا در جریان برگزاری جشنواره فیلم <کاستندروف> در بلگراد، میخالکوف و الکساندر سوکوروف را پرچمدار سینمای اروپای شرقی دانست و گفت: <تنها راه نجات سینمای ما در مقابل آثار آبکی هالیوود تکیه بر پایه‌هایی همچون سینمای میخالکوف است.>
در سال‌های ابتدایی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، صنعت سینمای این کشور که کاملا‌ متکی به دولت بود، کاملا‌ از کار ایستاد. آنچنان که در سال ۱۹۹۴ وقتی فیلم <آفتاب سوخته> او برنده اسکار بهترین فیلم خارجی شد، مردم روسیه ماه‌ها بعد تازه به نسخه‌های ویدئویی این فیلم دست یافتند.
سال ۱۹۹۷ در واقع بدترین سال صنعت سینمای روسیه بود، یعنی تنها ۱۳ فیلم در روسیه ساخته شد. این وضعیت ادامه داشت تا سال ۲۰۰۰ که پوتین روی کار آمد و با توجه به ثبات اقتصادی روسیه شرایط سینما هم بهتر شد. در این اثنا پوتین تصمیم گرفت که از نامداران بدنه سینمای روسیه برای بهبود شرایط استفاده کند و به این ترتیب میخالکوف و همکارانش با ساخت فیلم‌هایی در روسیه که تهیه‌کنندگان خارجی داشت و دعوت چهره‌های نامدار سینمای جهان به روسیه به کمک سینمای رو به اضمحلا‌ل روسیه آمدند.

اکرم جوانمرد

منبع : روزنامه اعتماد ملی