تاریخچه کتابخانه دارالفنون

سنگ بنای مدرسه دارالفنون در سال ۱۲۶۶ هجری قمری (۱۲۲۹شمسی ) به دستور امیر کبیردر زمینی واقع در شمال شرقی ارک سلطنتی که پیش از آن سرباز خانه نامیده می شد، بنا نهاده شد اعتمادالسلطنه در جلد دوم کتاب مرآت البلدان صفحه ۷۲خود می نویسد:
«دراین سال (۱۲۶۷)در ارگ همایونی ،مدرسه مبارکه دارالفنون ساخته شد .اگرچه شروع به ساختن واقدام به بنای این محل منیف ومکان رفیع، فی الحقیقه درسال قبل، انجام شد ولی در این سال خجسته مآل ساخته آمد.طرح این بنا را میرزا رضا خان مهندس باشی ارائه کردو به معماری محمد تقی خان معمارباشی بنا نمود ند وقسمت شرقی آن را به اتمام رساندند ومعلمین برای تعلیم علوم جدیدو انکشافات تازه والسنه مختلف دول اروپایی از فرنگستان طلبیدند»
مدرسه مبارکه دارالفنون در روز ۲۵ربیع الاول سال ۱۲۶۸هجری قمری (۱۲۳۱شمسی )افتتاح گردید.برای تدریس نیاز به کتاب درسی بودوجون موضوعات درسی آن موقع مسائلی چون :امورنظامی –ریاضی –هندسه-وپزشکی بود.معلمین خارجی دعوت شده ازکشور آلمان مطالبشان رابه وسیله مترجم بیان می کردند.مجمو عه تقریرات همین استادان اولین کتاب های درسی آن مدرسه را تشگیل می داددر سال ۱۲۶۹هجری قمری کتابخانه دارالفنون باعنوان :«کتابخانه مبارکه دارالفنون »تشکیل گردید.(امامهر کتابخانه ای که ساخته میشودهما ن تاریخ تاسیس دارالفنون را دارد)
تاسال ۱۲۷۰هجری قمری محصّلان طب برای آشنایی با بدن انسان ،فقط از یک اسکلت که در مدرسه موجود بود استفاده می کردند.تا این که در این سال ،یک نفر از افراد بیگانه درتهران وفات کرد،چون مرگ وی مشکوک بود،دکتر پولاک معلم طب دارالفنون اجازه یافت ،جنازه را کالبد شکافی کند،پس از این تاریخ پرفسوربارنه ئود معلم زبان فرانسه جسد خود را پیش از مرگ به مدرسه دارالفنون فروخت .وی با این پول کتاب های مفیدبرای استفاده دانش آموزان دارالفنون _برای کتابخانه دارالفنون _تهیه کرد.البته وقتی هم وفات کردجسدش راتحویل مدرسه دادند،تا مورد استفاده محصلان طب قرار گیرد.(از کتاب مدرسه دارالفنون صص۱۲۹ و۱۳۰ تالیف اقبال یغمایی )از زمان تاًسیس کتابخانه مبارکه دارالفنون تا سال ۱۳۵۷شمسی ،نام کتابخانه دارالفنون به شرح ذیل بوده است.
۱) کتابخانه مبارکه دارالفنون،
۲) کتابخانه معارف،
۳) کتابخانه معرف عمومی ،
۴) کتابخانه معارف فنی ،
۵) کتابخانه فردوسی ،
لازم به ذکراست که درسال ۱۳۴۱هجری قمری مطابق باسال ۱۳۰۱شمسی به پیشنهادرئیس الوزرا بنا شد به پاس خدمات امیر کبیر ،مجسمه ای از او ساخته شود.ودر دارالفنون نصب گردد،این فکر مورد قبول واستقبال دانش آموختگان دارالفنون واندیشمندان قرارگرفت ،از این روبرای تاًمین ساخت مجسمه امیر کبیردست به جمع آوری اعانه شدند.اسامی اعانه دهندگان درشماره۱۲۳۴سال ششم روزنامه ایران مورخ ۱۹صفر۱۳۴۱هجری قمری برابربا مهر ۱۳۰۱شمسی وشماره ۱۲۵۷سال ششم روزنامه ایران مورخ پنج شنبه ۲۶ربیع الاول ۱۳۴۱هجری قمری (۱۳۰۱شمسی )آمده است .پس از آن که مقدمات ساختن ونصب مجسمه امیر کبیر قراهم شد،بعضی از علما این کار را جایز ندانستند،ناگزیروجوه جمع آوری شده به مصرف تجهیز کتابخانه مدرسه دارالفنون رسید.(ازکتاب مدرسه دارالفنون صفحه۱۵۲)
علی قلی خان مخبرالسلطنه ،وزیر عتوم اولین کتابدار دارالفنون بوده است ودرسال ۱۲۷۶هجری قمری منصب کتابداری به وسیله ناصرالدین شاه به جعفر قلی خان نیّرالمللک واگذارشد.درسال ۱۲۸۰ هجری قمری شاه زاده اعتضادالسلطنه کتابخانه ای که مجموعه ای ازکتاب های فارسی وخارجی را تهیه می نماید ،مجدداًدرکتابخانه دارالفنون (کتابخانه معارف عمومی )قرار گرفته وشهرت می یابد.
این کتابخانه (کتابخانه معارف عمومی دارالفنون )تا سال ۱۳۱۶شمسی فعال بوده است،جون در۲۳شهریور ۱۳۱۶کتابخانه ملی درساخنمان جدیدآن درخیابان رافائیل (۳۰تیر فعلی )به وجودمی آید ،لذا به دستور علاِ الملک وزیر معارف ،کتاب های کتابخانه معارف عمومی دارالفنون به آنجا انتقال می یابد.
امّااز آن جاکه دارالفنون دارای مراکزآموزشی مختلفی بوده است وبه ترتیب به صورت واحدهای آموزشی مستقلّی درمی آید ،مانند دانشکده طب _دانشکده پلی تکنیک و.....لذا در سال ۱۳۱۳شمسی کتابخانه معارف فنّی به وجود می آید.درسال ۱۳۱۶کتابخانه ملّی تعداد۲۹۹۱کتاب چاپی و۲۴۲۳کتاب خطی و۶۲کتاب عکسی دارد،امّاکتابخانه دارالفنون دراین سال فقط ۸۷۷کتاب ،موجود دارد.تعداد کتاب های جاپی موجوددرکتابخانه معارف فنّی درسال ۱۳۱۵به تعداد ۴۳۹۲بوده است بعداًهمین کتابخانه معارف فنّی به وزارت معارف که محل آن در تالار آینه بوده است انتقال می یابد.درسال ۱۳۴۶که باشگاه معلمان وزارت آموزش وپرورش شروع به کار می نماید ،کتاب های موجود درکتابخانه تالار آینه به آن جا منتقل می گردد(خیابان کاشان فعلی )که مدیریت آن را در آن زمان آقای احمد مهران به عهده داشته اند.
امّا کتابخانه دارالفنون برای رفع نیازعلمی وتحقیقاتی دانش آموزان ومعلمان خود به کار خودشان تاشروع انقلاب اسلامی ادامه می داده است.
پس از انقلاب دارالفنون مدّتی به مرکز تربیت معلم تبدیل گردیدومدتی هم مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان وزارت آموزش وپرورش شد.درسا۱۳۶۷این بنای ارجمندبه شماره ۱۷۴۸درفهرست آثارملّی ایران به ثبت رسیدودرزمان آقای حسین مظفر،وزیر وقت وزارت آموزش وپرورش بهره وری از دارالفنون ابا عنوان :(گنجینه ومرکزاسناد دارالفنون وزارت آموزش وپرورش )به عهده پژوهشگاه مطالعات آموزش وپرورش قرار گرفت که اکنون با نظارت سازمان میراث فرهنگی وگردشگری درحال مرمت وباز سازی است ،وانشاءِالله پس از اتمام بازسازی دوباره کتابخانه دارالفنون باکیفیتی بهتر از گذشته به کار خود ادامه خواهد داد.

فتح اله توحیدلو

منبع : وزارت آموزش و پرورش ایران