بورس نفت از نظر تا واقعیت

طرح بورس نفت ایران برای اولین بار در برنامه پنج ساله توسعه سوم (۱۳۷۸-۱۳۸۳) مطرح و بررسی و مطالعات آن از سال ۱۳۸۳ آغاز شد.
در خرداد ماه ۱۳۸۳، محمدجواد عاصمی پور، مجری طرح بورس نفت ایران برای بازدید از بورس بین المللی نفت لندن به انگلستان سفر کرد و با برخی از معامله گران بورس لندن به مذاکره پرداخت. متعاقبا، گزارش توجیهی طرح راه اندازی بورس نفت ایران در ۵۰۰ صفحه تقدیم وزیر اقتصاد و دارایی شد تا برای راه اندازی بورس نفت ایران از طریق شورای بورس اقدام به کسب مجوز قانونی کند.
طرح بورس نفت، گاز و پتروشیمی ایران در ۲۰ تیرماه ۱۳۸۴ توسط شورای بورس، براساس ماده ۱۵ قانون برنامه سوم توسعه و ماده ۹۵ قانون برنامه چهارم به تصویب رسید. شورای بورس مجوز قانونی بورس نفت، گاز و پتروشیمی را صادر و مقرر کرد وزارت نفت اقدامات لازم را برای راه اندازی و اجرای این بورس به انجام برساند.
با موافقت شورای بورس با گشایش بورس نفت، پروژه تاسیس بورس نفت،گاز و پتروشیمی ایران وارد مرحله عملیاتی شد. بدین ترتیب بورس نفت،گاز و پتروشیمی ایران به عنوان سومین بورس کالایی پس از دو بورس کالاهای کشاورزی و بورس فلزات شناخته می شود.
تالار اصلی بورس نفت در جزیره کیش خواهد بود و برای راه اندازی تالار بورس در تهران و تشکیل بازار اطلاع رسانی بورس نفت ایران برنامه هایی در دست بررسی است. در صورت راه اندازی، اکثر مبادلات این بورس از طریق اینترنت انجام خواهد گرفت و در آن علاوه بر نفت خام، محصولات پتروشیمی، فرآورده های نفتی و گازی نیز معامله می شود.
بخشی ازمعاملات این بورس کاغذی و برخی دیگر فیزیکی خواهد بود. پیش بینی می شد که در نخستین مرحله محصولات پتروشیمی و فرآورده های نفتی در این بورس معامله شود و انتظار می رفت که بورس نفت ایران ظرف دوره زمانی سه ساله کلیه معاملات بخش نفت از جمله سواپ کشورهای آسیای میانه را در بر بگیرد.
بنا بر مواضع اعلام شده دولت، هدف بورس نفت ایران آن است که ایران را به مرکز عمده مبادلات نفتی منطقه خاورمیانه تبدیل کند.
بررسی های به عمل آمده درباره بورس نفت در وزارت نفت نشان می دهد که این وزارتخانه عملا بخش اعظمی از مسئولیت ها را درباره تشکیل این بورس به وزارت اقتصاد و دارایی محول کرده است زیرا از آغاز تشکیل این بورس میان این دو وزارتخانه اختلافاتی وجود داشت.
مهدی کرباسیان رئیس هیئت مدیره صندوق های بازنشستگی نفت درباره آخرین وضعیت بورس نفت که ۸۰ درصد از سهام آن به صندوق بازنشستگی نفت تعلق دارد، پیش از این گفته بود: ساختمان این بورس در کیش خریداری شده و اساسنامه و آیین نامه آن نیز در تیرماه سال گذشته به سازمان بورس ارایه شده است.
کرباسیان گفت: با وجود این که ساختمان بورس نفت خریداری شده اما دبیرکل آن هنوز توسط وزارت اقتصاد و دارایی مشخص نشده است.
علی صالح آبادی، رئیس سازمان بورس در جمع خبرنگاران (روز چهارم تیرماه امسال) در این باره گفت: علیرغم این که ساختار بورس تغییر یافته است اما بورس نفت می تواند با همان اساسنامه قبلی تشکیل شود. به عبارتی دیگر بورس نفت درقالب شرکتی که در کیش به ثبت رسیده راه اندازی می شود، تا اینکه به تدریج دولت نسبت به تطبیق این بورس با قانون جدید اوراق بهادار اقدام کند.
وی در ادامه یادآور شد: شرکت بورس بین‌الملی نفتی که ۸۰ درصد سهام آن متعلق به صندوق بازنشستگی نفت، ۱۰ درصد متعلق به مناطق آزاد و ۱۰ درصد متعلق به بنیاد مستضعفان است، مسئول راه‌اندازی بورس نفت است و علت عدم تحقق این مسئله را باید از مدیرعامل این شرکت جویا شوید.
با توجه به اظهارنظرهای افراد مسئول در اجرای طرح تاسیس بورس نفت، کارشناسان نیز نظرات متفاوتی نسبت به تشکیل این بورس در ایران دارند.
● موافقان و منتقدان طرح راه اندازی بورس نفت ایران
موافقان این طرح بر این باورند که می توان دلیل تاسیس این بورس را در عرصه های سیاسی جست و می توان گفت که این بورس می تواند کارکرد ضد سلطه ای برای ایران داشته باشد.
این کارشناسان بر این باورند که اقتصاد آمریکا با این که یک چهارم اقتصاد کل جهان را در بر دارد اما همواره به دلیل کم و زیاد شدن ارزش قیمت دلار دچار نوسان شده است. بورس نفت ایران می تواند با تعیین ارز مناسب تری برای مبادلات خود، باعث کاهش سلطه دلار در اقتصاد جهانی شود.
همچنین از آنجایی که بورس مهمی در منطقه تشکیل نشده است، بورس نفت ایران می تواند پیشتاز تجارت نفت در منطقه و حتی در دنیا باشد.به علاوه تشکیل این بورس می تواند تاثیر مثبتی بر روابط ایران با سایر تولید کنندگان داشته و باعث تعمیق آن شود.
اما کارشناسان منتقد نیز بر این باورند که با توجه به انحصار بالایی که در صنعت نفت ایران وجود دارد، طرح راه اندازی بورس نفت به نظر موفق نخواهد بود.
بدان معنی که در سایر کشورها بورس نفت که متشکل از خریداران، فروشندگان، کارگزاران و سفته بازها است، همه آنها از بخش خصوصی هستند در حالی که در ایران خرید و فروش نفت خام همگی در انحصار دولت است.
همچنین در این بورس ها قوانین محکمی برای جلوگیری از تقلب و فروش اطلاعات بین شرکت ها وجود دارد.
در ضمن در بورس های بزرگ دنیا فقط پارلمان یا دولت نظارت عالی بر حسن انجام معاملات دارد ولی هیچگونه دخالتی در بورس معاملات نفت ندارد.
در نتیجه به نظر می رسد هیچ یک از این زیر ساخت ها هنوز به طور کامل در ایران وجود ندارد و در مجموع، راه اندازی بورس نفت در کشور مستلزم ایجاد بسترسازی لازم در زمینه های مذکور و عزمی ملی است

منبع : ایران انرژی