مزایای تغذیه با شیرمادر

● نکات مهم در باره شیر مادر
الف) مزایای مربوط به کودک
۱) شیر مادر از لحطه اول تولد تا پایان ۶ ماهگی می تواند به تنهایی ،تمام نیازهای غذایی شیر خوار را که برای رشد طبیعی او لازم است ،تامین نماید. حتی در چند روز اول تولد که هنوز جریان عادی شیر برقرار نیست ،نوزاد نیاز به غذا یا آشامیدنی دیگر نداشته وهمان مقدارشیر برای رشد طبیعی او کافی است ولی بایدتوجه داشت که مکیدن های مکرر پستان توسط نوزاد در افزایش تولید شیر بسیار موثر خواهد بود .
۲) آغوز (کلستروم ) یا شیر روزهای اول ،زرد رنگ وغلیط وبسیار مغذی وحاوی مواد مفید وارزنده ای است که به منزله اولین ومهم ترین اقدام ایمن سازی برای حفاطت کودک بر ضد بیماریهای عفونی است .
۳) سلولهای زنده وعوامل مختلف ضد میکروبی موجود در شیر مادر (که باغلطت بیشتر در آغوز وجود دارند )می توانند باکتریها ،ویروسها وانگلها را از بین ببرند ودر نتیجه احتمال ابتلای شیرخوار را به بسیاری از عفونتها ، بخصوص عفونتهای گوارشی وتنفسی وگوش میانی کاهش دهند .
حتی در صورت ابتلا به بیماری ، شدت واحتمال مرگ ومیر ناشی از آن در شیر خواری که از شیر مادر تغذیه می کند به مراتب کمتر از سایرین شیر خواران است
۴) میزان ابتلا به آسم ،اگزما وانواع آلرژی در شیر خوارانی که از شیر مادر استفاده می کنند ،بسیار کمتر است .از این رو خانواده هایی که یکی از اعضا بخصوص پدر یا ملادر مبتلا به نوعی بیماری آلرژیک هستند تغذیه باشیرمادر باید تغذیه انتخابی باشد زیرا استفاده از هر نوع شیر دیگر ،زیان آور وزمینه ساز ایجاد آلرژی در دورانهای بعدی زندگی خواهد بود.
۵)در شیر خوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند به علت متابولیسم بهتر کلسترول مشکل افزایش کلسترول در بزرگسالی واحتمال ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی ،کمتر است .
۶)چربی وپروتئین شیر مادر بهتر از دیگر انواع شیرها هضم وجدب می شود به همین دلیل ، دل دردهای قولنجی ،جمع شدن گاز ،استفراغ وحساسیت نسبت به پروتئین در این شیر خواران کمتر مشاهده می شود .
۷)با گذشت زمان ،ترکیب شیر مادر متناسب با نیازهای رشدی شیر خوار تغییر پیدا می کند .چربی شیر مادر در شروع شیر دهی کمتر است وسپس میزان آن به تدریج بیشتر می شود .این تغییرات کمک بزرگی به سیر نگه داشتن شیر خوار ووزن گیری او می کند.
۸) به سبب وجودچربی بیشتر در شیر انتهایی هر بار شیر دهی ،ۀشیر خوار بطور کامل سیر شده ،پر خوری نمی کند ودر نتیجه کمتر چاق می شود.چاقی این دوران در شیر خوارانی که بطور مصنوعی تغذیه می شوند،زمینه ساز عوارض قلبی ،عروقی ،موضعی وبیماری قند در بزرگسالی است .
۹) به علت وجود آب کافی در شیر مادر بخصوص در ابتدای شیر ،تشنگی شیر خوار برطرف واشتهای او تحریک می شودونیازی به دادن آب یا آب قند در ۶ ماه اول وقبل از شروع غذای کمکی حتی در مناطق بسیار گرم وخشک نیست .در این مناطق به جای دادن آب می توان وعده شیر دهی را افزایش داد.
۱۰) با مکیدن پستان مادر ،ارضا غریزه مکیدن واحساس سیری ،همزمان با هم در شیر خوار بوجود می آید در صورتی که با مکیدن سرشیشه ،تنها معده کودک پر شده وغریزه مکیدن ارضا نمی گردد.
۱۱) شیر خواران بیمار به دلیل داشتن اشتهای کمتر ،به یک ماده سهل الهضم ومغذی مانند شیر مادر نیازمندند در زمان بیماری با وجود کاهش میزان اشتهای آنان نسبت به شیر مادر معمولا همانند قبل خواهد بود.
۱۲) شیر مادر به تنهایی تا یک سوم انرژی ومواد مغذی مورد نیاز در سال دوم زندگی را تامین می کند ،پس بهتر است تا ۲ سالگی از شیر مادر همراه با غذای خانواده استفاده نمود .
۱۳) میزان سدیم وپروتئین شیر مادر به اندازهای است که به کلیه های هنوز کامل نشده نوزاد صدمه ای وارد نمی کند.
۱۴) شیر مادر پاکیزه ،دارای درجه حرات مناسب ،عاری از آلودگی میکروبی وهمه جا در دسترس شیر خوار می باشد .
۱۵) تغذیه با شیر مادر رابطه عاطفی بین مادر وفرزند را افزایش می دهد .تماس وتوجه به شیر خوار در هنگام شیر دادن اثر مطلوبی بر رشد روانی ،عاطفی شیر خوار دارد تا حدی که کودکان تغذیه شده با شیر مادر در دوران بلوغ نیزاز امنیت روانی بیشتری بر خوار دارند.
۱۶) به نوزاد نارس وکم وزنی که قادر به مکیدن پستان مادر نیست باید شیر دوشیده شده مادرش ،بویژه آغوز را با قطره چکان ،قاشق چایخوری ویا حتی از طریق لوله معده خوراند .این امر به دلیل ویژگی های خاص موجود در شیر مادرانی که نوزاد نارس به دنیا می آورند منجر به پیشگیری از بروز بسیاری از بیماریهای عفونی ومرگ ومیر ناشی از آن که در نوزادان نارس شایع است ،می شود .
۱۷) تماس پوستی مادر ونوزاد در گرم نگه داشتن وبهبود رشد وتکامل نوزادان نارس وبیمار نقش حیاتی دارد.
۱۸) شیر خوار ،کلسیم شیر مادر را به نسبن متناسب کلسیم وفسغر آن بهتر از شیر مصنوعی جذب می کند بنابراین کمبود کلسیم در شیر مادر خواران کمتر گزارش شده است .
۱۹) به دلیل وجود عواملی مانند لاکتوفرین واسیدیته بیشترشیرمادر ،چذب آهن آن در مقایسه با شیر مصنوعی به مراتب بهتر صورت می گیردودر شیر خواران سالم که زمان مقرر متولد شده اند ،نیازی به دادن قطره آهن تا زمان شروع غذای کمکی نیست .
۲۰) اسهال در این شیرخواران به مراتب کمتر است ونیز به سبب نوع مدفوع،سوختگی ناحیه تناسلی وبا سن کمتر دیده می شود.
۲۱) چون تعداد دفعات ابتلاء به بیماری در شیر خوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند کمتر است ،نیاز به بستری شدن آنان در بیمارستان ودر نتیجه جدایی از مادر نیز کمتر خواهد بود..
۲۲) شیر خوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند کمتر دچار مشکلات دندانی ناشی از پستانک وتغذیه مصنوعی وپوسیدگی دندانها می شوند.
۲۳) بهره هوشی شیر خوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند بالاتر از شیر خوارانی است که بصورت مصنوعی تغذیه می شوند .
ب) مزایای مربوط به مادر
۱) جمع شدن وبرگشت رحم به اندازه طبیعی در مادرانی که به نوزاد شان شیر می دهند ،سریع تر امجام می گیرد . برگشت رحم به حالت طبیعی ودیرتر شروع شدن عادت ماهیانه به دلیل تداوم شیردهی ،باعث جلوگیری ازکم خونی مادر می شود.
۲) تغذیه انحصاری ومکرر شیر خوار با شیر مادر در شبانه روز ،عادت ماهیانه مادر وامکان تخمک گذاری وی را به تعویق انداخته واحتمال حاملگی های زودرس را کاهش می دهد .استفاده از شیر کمکی ویا سایر مواد غذایی قبل از پایان ۶ ماهگی ومصرف آب یا آب قند وحتی پستانک می تواند به این ویژگی مهم شیر مادر لطمه بزند.
۳) مادرانی که به فرزند شان شیر می دهند چون از چربی ذخیره شده دوران بارداری ،برای ساختن شیر استفاده می کنند ،زودتر وزن اضافی خود را از دست می دهند وپستان ها واندامشان نیز به همین دلیل زودتر به حالت طبیعی قبل از بارداری بر می گردد.
۴) احتمال ابتلا به سرطان پستان ونخمدان ،شکستگی لگن ،پوکی استخوان ،دیابت ومولتیپل اسکلروزیس در زنانی که خود به فرزندشان شیر می دهند بسیار کمتر است .
۵) تماس های مکرر کودک با بدن مادر در جریان شیر دهی ،موجب احساس آرامش مادر شده ورضایت حاصل از این تماس ،بخصوص در مادران سزارین شده ،سبب بهتر شدن وضع روحی وعاطفی مادر می گردد.
۶) به دلیل ترشح هورمون مخصوص در مادرانی که خود فرزندشان را شیر می دهند اینگونه مادران ،از امنیت خاطر وشادابی بیشتری برخوردار بوده وکمتر افسرده می شوند.
ج) مزایای اقتصادی –اجتماعی شیر مادر
۱) با توجه به افزایش نیاز غذایی مادر در طول دوران شیردهی تغذیه کودک با شیر مادر از هر شیوه دیگر تغذیه به مراتب ارزانتر است. به عبارت دیگر ،هزینه خرید شیر مصنوعی برای شیر خواران محروم از شیر مادر چندین برابر میزان هزینه ای است که مادر برای تغذیه صحیح خود وشیر دهی موفق نیاز دارد.
۲) کودکانی که با شیر مادر تغذیه می شوند،بدلیل کمتر بیمار شدن ،هزینه درمان کمتری نیز به خانواده تحمیل می کنند.
۳) در بیمارستانهایی که از شیوه مراقبت هم اتاقی مادر ونوزاد استفاده می شود،میزان بروز عفونت وهمه گیر شدن آن در بین نوزادان به مراتب کمتر است وطبق محاسبات دقیق ،هزینه بیمارستانها ونیروی انسانی مورد نیاز نیز کاهش می یابد.
۴) تغذیه شیر خوار با شیر مادر علاوه بر کمک به رشد وتکامل مناسب نسل آینده ،از خروج مقادیر هنگفتی ارز به خارج از کشور برای ورود شیر مصنوعی نیز جلوگیری نموده وار این طریق باعث توسعه اقتصادی کشور می گردد.
د) مزایای شیر مادر در حفاطت محیط زیست :
شیر مادر به حفاظت از محیط زیست کمک می کند.برخلاف شیر مادر که نه هزینه بر بوده ونه آلودگی زیستی ایجاد می کند شیر خشک نیازمند بسته بندی ومصرف آن محتاج تهیه آب سالم ومواد شوینده وهمچنین بطری وپستانک است که این مواد علاوه بر تحمیل مالی به خانواده وجامعه ،بعنوان مواد غیر قابل برگشت به طبیعت هم ایجادمشکل می نمایند.
تولید شیر مصنوعی نیز که طی مراحل مختلفی در کارخانه انجام می شود، سبب آلودگی هوا وصرف منابع طبیعی برای ایجاد سوخت مورد نیاز می گردد.
▪ پوزیشن صحیح شیر دهی : اگر شیرخوار تغذیه نشده است، از مادر بخواهید او را شیر بدهد و برای ۴ دقیقه او را مشاهده کنید.
مادر باید در وضعیت راحتی بنشیند وطوری شیر خوار در بغل بگیرد بدن شیر خوار روبروی مادر ودر تماس نزدیک با بدن مادر ،سروبدن در یک امتداد ،صورت شیر خوار روبروی پستان ،چانه به پستان چسبیده ،لب تحتانی کاملا به خارج برگشته ،قسمت
اعظم بخش تحتانی هاله در دهان شیر خوار ،مکیدن وبلعیدن منظم وبا مکث باشد
▪ تغذیه انحصاری با شیر مادر
بهترین راه تغذیه کودک از بدو تولد تا سن ۶ ماهگی تغذیه انحصاری با شیر مادر است . تغذیه انحصاری به معنی آن است که کودک فقط شیر می خوردوهیچ غذای اضافی ، آب یا مایعات دیگر (بجز ویتامینها ویا داروها در صورت نیاز ) دریافت نمی کند.
مادران می توانند به شیردهی حتی درهنگام کار ادامه دهند.
۲هفته قبل از رفتن به سرکار ،پس از تغذیه شیرخوارباسینه خود وسیر شدن او سینه خود را بدوشید.ظرفهای مخصوص دوشیدن شیرآماده کنید و درصورت امکان آنها را ۱۵ – ۱۰ دقیقه بجوشانید تا استریل شود سپس شیرخود را درداخل آن بدوشید . بهتر است هر ظرف محتوی شیر برای ۱ بار استفاده باشد.
شیردوشیده شده را درقسمت فریزر(جایخی) یخچال می توان برای مدت ۳ ماه نگهداری کرد.
هرکدام از ظرفها را درصورت امکان تاریخ بزنید تادرموقع استفاده قدیمی تر را ابتدا به شیرخوار بدهید.
این شیرهای دوشیده شده را می توان درهنگام رفتن به سرکار استفاده نمود.
● با دقت کامل موارد ذیل را به مراقب بیاموزید:
▪ به اوبیاموزید که کودک را با فنجان تغذیه کند واز بطری استفاده نکند . فنجان تمیزتر است ونیاز کودک را برای مکیدن ارضاء نمی کند.
▪ لذا وقتی به خانه بر می گردید , کودک تمایل به مکیدن پستان دارد واین می تواند تولید شیررا تحریک کند.
▪ او باید تمام شیر دوشیده شده برای یک وعده را یکباره به کودک بدهد.نباید شیر را برای بعد نگه دارد ویا نباید اورابا مقادیر کم وبا فاصله تغذیه کند.
▪ به کودک پستانک ندهد.ولی اورا باسایر چیزها آرام کند.
▪ شیردوشیده شده را توسط قاشق یا فنجان به شیرخوار باید داده شود . تغذیه از طریق شیشه شیر کودک را برای مکیدن از سینه مادر تنبل می کند.باقیمانده شیرگرم شده باید دورریخته شود.
▪ یک هفته قبل از رفتن به کار, ساعتهاوزمان ودفعات شیرخوردن کودک را یادداشت کنید. برای تغذیه شیرخوار وزمان دوشیدن شیر این راهنمای خوبی خواهد بود.
▪ هنگام رفتن به سرکار مادرچندظرف استریل با خود ببرد .وقتی احساس پری درسینه ها راکرد شیرخود را دوشیده ودرآنها بریزید.دراداره می توان آنها را درجایخی قرارداد وبه منزل برد. شیری که دریخچال قرار می گیرد برای ۲۴ ساعت قابل استفاده است . بنابراین می توان آنرا حتی برای روز بعد نگه داشت.
● مادردرمحل کار شیر خود را ۳ – ۲ باربدوشد.(هر ۳ ساعت):
اگرمادر شیرخودرا ندوشد , وتولید شیر به احتمال زیاد کاهش می یابد.همچنین دوشیدن شیر , مادر را راحت می کند ونشت شیر را کاهش می دهد.
اگردرمحل کار یخچال است , شیردوشیده شده را درآن بگذارد . یک بطری برای ذخیره شیرتان بیاورید وآن را برای تغذیه کودک به خانه ببرید.اگر میتوانید آن را درخانه نیز سرد نگهدارید.روزبعد هم قابل استفاده کودک خواهد بود.اگر نمی تواند شیردوشیده شده خود را نگهداری کند , آنرا دوربریزد , کودکتان چیزی از دست نمی دهد.
پستانهای مادر شیر بیشتری را تولید می کنند.
● توصیه به مادران شاغل برای حفظ تداوم شیردهی
▪ شیردهی برحسب تقاضای طفل در سراسر مدت مرخصی زایمانی
▪ عدم تغذیه تکمیلی زودرس
▪ تغذیه بیشتر با شیرمادر در شب و تعطیلات
▪ عدم تغذیه با شیرمصنوعی
▪ عدم تغذیه با بطری هنگام دور بودن مادر از کودک
▪ تغذیه با شیر دوشیده شده مادر
▪ عدم ترک طفل غیر از ساعات کار و همراه او بودن در همه جا برای تغذیه با شیرمادر
▪ شیردادن به طفل هنگام استراحت و دراز کشیدن مادر
▪ دوشیدن شیر در محل کار ۳-۲ بار
▪ صرف غذای کافی
▪ صرف مایعات کافی
▪ صرف غذای مختصر مغذی در محل کار
▪ آشنایی با سایر زنان شاغل شیرده و استفاده از تجربیات آنها
▪ استفاده از ۶ ماه مرخصی زایمان، استفاده از مرخصی ساعتی در طول روز برای تغذیه شیرخوار ، استفاده از مهدکودک های همجوار محل کار ، بهبود ساعات و شیفتهای کار می باشد۰
● دوشیدن شیر با دست
۱) شست در بالا و دو انگشت اول زیر پستان روی لبه آرئول طوری قرار می گیرد که ۱/۵ سانتی متر از نوک پستان فاصله داشته باشد.
۲) پستان بطور مستقیم بطرف قفسه سینه فشار داده شود.
۳) سپس پستان به کمک شست و انگشتان بطرف جلو آورده و بعد به قسمت لبه آرئول فشار وارد نمود.
۴) مراحل فوق به ترتیب تکرار شود .
۵) بایستی محل قرار گرفتن انگشتان دور آرئول را تغییر داد تا تمام ذخائر شیر تخلیه شود .
▪ نکات لازم در دوشیدن شیر
ـ برای دوشیدن شیر دستها و ظروف باید کاملا پاکیزه باشند . استفاده از ظروف پلاستیکی و ظروف شیشه ای برای جمع آوری و ذخیره شیر می توان استفاده کرد .
ـ شیر دوشیده شده در شرایط خوب بعلت دارا بودن عوامل ضد عفونت قابل نگهداری است . میکروبها در شیر دوشیده شده برای حداقل ۸ ساعت در خارج از یخچال شروع به رشد نمی کنند .
ـ شیر دوشیده شده تا ۲۴ ساعت در یخچال ، ۳ ماه در فریزرهای خانگی ، و ۶ تا ۱۲ ماه در فریزرهای صنعتی قابل نگهداری است .
ـ ظرفی که برای فریز کردن شیر بکار می رود باید تا ۳/۴ پرشود که جای یخ زدن داشته باشد.
ـ از قالبهای پلاستیکی تهیه یخ نیز می توان برای فریز نمودن شیر استفاده کرد و پس از فریز شدن مکعبهای یخ را در کیسه پلاستیکی خالی نموده و تاریخ را روی آن ثبت نمود.
ـ همیشه اول شیرهای قدیمی تر را باید مصرف نمود
ـ شیر فریز شده را نباید در حرارت اتاق ذوب کرد و یا پس از ذوب شدن مجددا فریز کرد .
● روش گرم کردن شیر دوشیده شده :
برای مصرف شیر منجمد شده نباید ظرف محتوی شیر را در حرارت اتاق یا روی اجاق ذوب کرد بلکه باید ظرف را زیر آب ولرم تکان داد تا یخ آن باز شود یا ظرف محتوی شیر را در قابلمه ای که مقداری آب دارد قرار داد و قابلمه را روی اجاق گذاشت .
شیر دوشیده شده باید با قاشق و فنجان به شیر خوار داده شود .

منابع :وزارت- کتاب شیر مادر دکتر نیک نفس – کتابهای منتشره انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر

منبع : مرکز بهداشت آذربایجان شرقی