سرنوشت شوم این سیاره در دست کیست

معاهده زیست محیطی بین المللی کیوتو که در سال ۱۹۹۷ با هدف تحت کنترل درآوردن میزان انتشار گازهای گلخانه یی یا همان گازهای آلاینده محیط زیست در فضا به تصویب رسید، تاکنون نتایج لازم را حاصل نکرده است. تصویب کنندگان معاهده مذکور که تعدادشان به بیش از ده ها کشور در قاره های مختلف جهان بالغ می شود، هنوز خود را به طور کامل با شرایط مندرج در متن آن تطبیق نداده اند، ضمن اینکه برخی کشورهای بزرگ که تاکنون به هر دلیلی از پیوستن به معاهده کیوتو سر باز زده اند بعضاً گام هایی را در جهت خلاف مقررات تعیین شده در متن این معاهده برداشته اند. به عنوان مثال سه کشور بزرگ چین، هند و ایالات متحده امریکا هم اکنون از قصد خویش به منظور احداث حدود ۸۵۰ واحد نیروگاهی جدید سخن به میان می آورند که با سوخت زغال سنگ به تولید برق می پردازد. این امر در صورت تحقق باعث خواهد شد به یکبــــاره میزان دی اکسیدکربن منتشره در فضا به پنج برابر میزانی که قرار است طبق مفاد معاهده زیست محیطی کیوتو در آینده ثابت شود، افزایش پیدا کند.
عدم توازن در برنامه های کاهنده آلودگی و فعالیت های واقعی آلاینده به قدری مشهود است که اساساً تردیدهای فراوانی را پیرامون موفقیت احتمالی «معاهده کیوتو» برمی انگیزد. فعالان محیط زیست از مدت ها پیش این معاهده را یک «معاهده سمبلیک یا نمادین» نام نهاده اند و هرگز از آن به عنوان یک پیروزی واقعی در جنگ با پدیده زیست محیطی گرم شدن زمین (Global Warming) یاد نکرده اند. اما به نظر نمی رسد بسیاری از این افراد آگاهی چندانی پیرامون موج فزاینده انتشار گازهای گلخانه یی توسط کشورهایی داشته باشند که خود را در بند محدودیت های وضع شده در قالب «پروتکل کیوتو» اسیر نمی بینند.
با راه اندازی واحدهای نیروگاهی جدید با سوخت زغال سنگ در سه کشور مهم دنیا (چین، هند و ایالات متحده امریکا) تا سال ۲۰۱۲ انتظار می رود ۷/۲ میلیارد تن دی اکسیدکربن دیگر (علاوه بر مقادیر پیش بینی شده) در هوا منتشر شود. بالعکس، بر اساس داده های موجود، پیش بینی می شود ممالک عضو معاهده زیست محیطی کیوتو تا آن سال میزان انتشار گاز دی اکسیدکربن خود را تا حدود ۴۸۳ میلیون تن کاهش دهند.
● جهان در آستانه تحول
یافته های علمی نشان می دهد اگرچه ممکن است ادعای منتقدان معاهده کیوتو از جمله دولت بوش رئیس جمهور امریکا مبنی بر «خالی از اشکال نبودن این معاهده به واسطه تاکید نکردن آن بر لزوم محدود ساختن انتشار آلاینده های زیست محیطی در کشورهای در حال توسعه» صحیح باشد، اما تردیدی نیست که جهان در آستانه خلق یک زیربنای فوق العاده عظیم به سر می برد که با تحقق بخشیدن به موضوع «کاهش مقادیر هنگفت دی اکسیدکربن طی شش دهه آینده» به سرانجام نسبتاً مطلوبی خواهد رسید.
بدون مشارکت جدی کشورهای بزرگ و در راس آنها ایالات متحده امریکا، بعید به نظر می رسد که فناوری های لازم برای تقلیل میزان انتشار دی اکسیدکربن در فضای اطراف به موازات رشد ناگهانی احداث نیروگاه های زغال سوز به موقع در اختیار صاحبان صنایع بزرگ قرار بگیــرد. «گاوین اشمیت» مدل ساز شرایط آب و هوایی در «موسسه پژوهش های فضایی گودارد» که زیر نظر «اداره ملی هوانوردی و فضانوردی» (ناسا) فعالیت می کند، در این باره می گوید؛ «اگر تمام نیروگاه های زغال سوز طبق برنامه از پیش تعیین شده تا سال ۲۰۱۲ در شبکه قرار بگیرند، آنگاه معلوم خواهد شد که دستاوردهای حاصل از اجرای مفاد معاهده کیوتو تحت تاثیر مورد یاد شده به کلی نابود خواهد شد.»
دلیل «عدم توازن فراوان» در انتشار گازهای آلاینده محیط زیست «زغال سنگ» است. تا همین چند سال پیش، اقتصاددانان و فعالان محیط زیست هنوز جهانی را به تصویر می کشیدند که در آن نوعی حرکت تدریجی از نیروگاه های «کثیف» زغال سوز به توربین های «پاکیزه تر» گازسوز مشاهده می شد. اما افزایش سریع قیمت گاز طبیعی به همراه عوامل دیگر باعث شد آن تصویر به یکباره تغییر کند. اکنون، به گفته کارشناسان، جهان با موج فزاینده یی از نیروگاه های جدید زغال سوز مواجه است. «کریستوفر برگسن» که اطلاعات جامعی پیرامون آمار احداث نیروگاه های برق در اختیار دارد و هم اکنون برای بخش انرژی انتشارات McGraw-Hill کار می کند، در این باره می گوید؛ «چین و هند با تمام توان سعی دارند ظرفیت نیروگاه های زغال سوز خویش را افزایش دهند.»
چین در این میان بازیگر اصلی محسوب می شود. این کشور بزرگ آسیایی درصدد است ۵۶۲ نیروگاه زغال سوز جدید را به جمع داشته های قبلی خود بیفزاید؛ این میزان حدوداً نصف مجموع واحدهایی از این دست است که انتظار می رود طی هشت سال آینده در نقاط مختلف جهان به بهره برداری برسد. هند نیز قرار است ۲۱۳ نیروگاه جدید را طی مدت مشابه وارد مدار سازد. ضمن اینکه ایالات متحده امریکا فکر احداث ۷۲ واحد نیروگاهی مشابه را در سر می پروراند.
روی هم رفته، این سه کشور مصمم اند بیش از ۳۲۷ هزار مگاوات برق را تا سال ۲۰۱۲ از طریق احداث نیروگاه های زغال سوز به ظرفیت تولید برق خود بیفزایند. این میزان به تنهایی معادل سه چهارم کل ظرفیت نیروگاه های زغال سوز جدید در جهان و تقریباً معادل کل خروجی شبکه نیروگاهی زغال سوز فعلی ایالات متحده برآورد می شود. واحدهای نیروگاهی زغال سوز جدید در این سه کشور هر سال حدود ۹۰۰ میلیون تن زغال سنگ اضافی می سوزاند. این نیز به نوبه خود موجبات انتشار حدود ۵/۲ میلیارد تن دی اکسیدکربن اضافی را در محیط اطراف فراهم خواهد ساخت.
دکتر «اشمیت» از موسسه «گودارد» ضمن بیان مطلب فوق می افزاید؛ «من چندان به تحقق نتایج پیش بینی شده در زمینه کاهش میزان انتشار کربن در فضا در آینده نزدیک خوش بین نیستم. اگر در ادامه هیچ کنترلی بر رشد صنایع جدید آلاینده محیط زیست برقرار نشود، هرگز قادر نخواهیم بود در سال ۲۱۰۰ ادعای یکنواخت ماندن تغییرات آب و هوایی را مطرح کنیم، زیرا تغییرات صورت گرفته به قدری مشهود خواهد بود که اساساً جای هیچ عذر و بهانه یی را برای ما باقی نخواهد گذاشت.»
● تردیدها اوج می گیرند
اما تردیدهای فراوانی پیرامون موضوع یادشده به چشم می خورد. اول از همه اینکه شاید تمام واحدهای نیروگاهی جدید تا سال ۲۰۱۲ آماده بهره برداری نشود به عنوان مثال در ایالات متحده امریکا، گروه های مخالف داخلی ممکن است به هر طریق ممکن مانع از احداث تعدادی از ۱۰۰ نیروگاه زغال سوزی شوند که اکنون در مراحل مختلف اجرا به سر می برند. طبق ارقام ارائه شده توسط «برگسن»، ۷۲ واحد نیروگاهی جدید تا سال ۲۰۱۲ در ایالات متحده قابلیت احداث و بهره برداری خواهند داشت که همین رقم در برآوردهای ما در مقاله حاضر به عنوان عدد پایه در نظر گرفته شده است.
نکته تردیدآمیز دیگری که در این زمینه به چشم می خورد، حاوی این مطلب است که اندکی کمتر از نصف نیروگاه های جدیدی که برای چین و هند پیش بینی شده است، دارای تاریخ آغاز رسمی فعالیت هستند. اگر فقط همین تعداد نیروگاه تا سال ۲۰۱۲ ساخته شود، آنگاه شاهد افزایش ۲/۱ میلیارد تنی انتشار گاز دی اکسیدکربن در این سه کشور بزرگ (چین، هند و امریکا) خواهیم بود که این میزان هنوز بیش از دو برابر میزانی خواهد بود که در «معاهده کیوتو» برای سال مقصد پیش بینی شده است. اما به گفته کارشناسان، برآورد فوق کاملاً محافظه کارانه و احتیاط آمیز به نظر می رسد، زیرا رهبران ممالک چین و هند اساساً با موانع سیاسی چندانی در راه ساخت نیروگاه های زغال سوز جدید مواجه نیستند، ضمن آنکه تقاضا برای برق در این کشورها در آینده نه چندان دور به اوج خواهد رسید.
● راندمان یک موضوع اساسی است
اگرچه واحدهای نیروگاهی زغال سوز در ایالات متحده امریکا بسیار کارآمدتر از واحدهای مشابه در چین یا هند است، اما هر سه این کشورها احتمالاً در آینده فناوری های جدیدتر و کارآمدتری را در این حوزه مورد بهره برداری قرار خواهند داد. برآوردهای کارشناسان ما بر این فرض استوارند که نیروگاه های زغال سوز جدید در هر سه کشور در آینده ۱۰ درصد کارآمدتر از میانگین نیروگاه های امروزی ایالات متحده خواهند بود. به گفته کارشناسان، این یک برآورد احتیاط آمیز (به نفع موافقان زغال سنگ و مخالفان ما) قلمداد می شود.
سومین نکته تردیدآمیز در زمینه بهره برداری از نیروگاه های زغال سوز به سرعت رشد فناوری های جدید مربوط می شود. بوش رئیس جمهور امریکا که یکی از مخالفان جدی پیوستن کشورش به معاهده کیوتو محسوب می شود، در این زمینه صراحتاً از سیاست های دولت ایالات متحده برای کاهش داوطلبــانه میزان انتشار کربن سخن به میان می آورد، ضمن آنکه او وعده انجام تحقیقات منظمی را داده است که در آینده زمینه را برای رشد فناوری های جدید نظیر «جدا سازی کربن» فراهم خواهد ساخت. به ویژه آنکه در این شیوه، دفن دی اکسیدکربن جایگزین انتشار این گاز در فضا خواهد شد. وزارت انرژی امریکا امیدوار است برای انجام این کار با توسعه فناوری های جدید تا سال ۲۰۱۲ و بهره گیری از شیوه هایی که به لحاظ اقتصادی کاملاً مقرون به صرفه باشند، گازهای گلخانه یی را پیش از خروج از نیروگاه به دام انداخته و از انتشار آن در محیط اطراف جلوگیری کند.
یک راهکار زیست محیطی جدید که از آن به عنوان فناوری «چرخه جمع آوری گازهای آلاینده» (IGCC) نام برده می شود، با هدف جمع آوری گاز دی اکسیدکربن از راه عبور دادن آن از داخل یک سیفون پیش از انتقال آن به بیرون نیروگاه ابداع شده است. بزرگ ترین شرکت تولیدکننده برق در امریکا به نام American Electric» «Power در شهر کلمبوس واقع در ایالت اهایو قصد دارد لااقل یک واحد تجاری IGCC را تا سال ۲۰۱۰ به بهره برداری برساند. شرکت امریکایی دیگری به نام Cinergy که در شهر سینسیناتی به کار تولید برق از نیروگاه های زغال سوز اشتغال دارد، چندی پیش اعلام کرد واحد تجاری مشابهی را احداث خواهد کرد.
اما تامین بودجه لازم برای اجرای یک برنامه آزمایشی مهم از نوع IGCC موسوم به FutureGen که قرار است با سرمایه گذاری میلیاردی دولت فدرال انجام شود، کïند پیش می رود و اگر قانونگذاران امریکایی محدودیتی را در مورد انتشار دی اکسیدکربن در فضا وضع نکنند و بدان وسیله بازاری را برای رشد فناوری های جدید در این زمینه فراهم نسازند، نمی توان انتظار داشت انگیزه کافی برای سرمایه گذاری در این قبیل فناوری ها وجود داشته باشد. در نتیجه، به باور کارشناسان، بعید به نظر می رسد که این فناوری به موقع در اختیار صاحبان صنایع آلاینده محیط زیست به ویژه نیروگاه های زغال سوز قرار بگیرد و زمینه را برای مقابله جدی تر با رشد فزاینده آلایندگی این قبیل نیروگاه ها فراهم سازد.
بدون در اختیار داشتن چنین فناوری هایی، یقیناً ضربه قابل ملاحظه یی، هرچند نه کاملاً غیر قابل پیش بینی، از جانب نیروگاه های زغال سوز جدید به محیط زیست وارد خواهد آمد. طبق برآورد «اشمیت»، رشد احداث این قبیل نیروگاه ها باعث خواهد شد میزان انتشار دی اکسیدکربن در فضا در نتیجه استفاده از سوخت های فسیلی تا سال ۲۰۱۲ تا حدود ۱۴ درصد افزایش پیدا کند. بدین ترتیب، طبق برآوردهای نسبتاً خوش بینانه یی که توسط دانشمندان اقلیم شناس در این رابطه ارائه شده است، هم اکنون انتظار می رود سالیانه یک تا دو درصد بر میزان انتشار دی اکسیدکربن در فضا افزوده شود. این در حالی است که برآوردهای بدبینانه تری که معمولاً برای تخمین بیشترین آسیب زیست محیطی ممکن بر اثر رشد تولید گازهای گلخانـه یی ارائه می شوند در بردارنده ارقام بزرگ تری در این زمینه هستند.
● کلید سرنوشت در دستان چند کشور
«دیوید هاوکینز» مدیر مرکز اقلیم شناسی «شورای دفاع از منابع طبیعی» در این باره می گوید؛ «نکته اینجاست که چند کشور معدود سرنوشت این سیاره را به لحاظ تغییرات آب و هوایی در دست گرفته اند.» وی در ادامه می افزاید؛ «اگر این پنج یا شش کشوری که قرار است همه نیروگاه های زغال سوز جدید را احداث کنند، گرد هم جمع شوند تا راهبرد نوینی را برای کاهش آلودگی های زیست محیطی ناشی از سوزاندن زغال سنگ پایه ریزی کنند، می توان پذیرفت که گام فوق العاده بزرگی برای مقابله با پدیده گرم شدن زمین برداشته شده است.»
امنیت انرژی یک عامل بسیار مهم و حیاتی در تحقق این خواسته های بزرگ محسوب می شود. ایالات متحده امریکا از ۲۵۰ سال پیش تاکنون به طور گسترده از زغال سنگ به عنوان یک منبع غیرقابل اجتناب انرژی استفاده کرده است و به همین لحاظ نیز غالباً از آن به عنوان «عربستان سعودی زغال سنگ» یاد می شود. چین نیز با دارا بودن ذخایر فوق العاده عظیم زغال سنگ (درست همانند امریکا) حتی در صدد برآمده است تا زمینه را برای تبدیل این ماده سنتی انرژی زا به یک سوخت ترکیبی مناسب برای استفاده در خودروها فراهم سازد. این در حالی است که می دانیم رواج چنین فرآیندهـایی زمینه ساز تولید مقادیر فراوانی گاز گلخانـه یی خواهد بود. بهای نازل زغال سنگ در بازارهای جهانی نیز عامل محرک دیگری در راستای تقویت نقش این ماده در بازار سوخت های رایج بین المللی محسوب می شود. در این زمینه، به عنوان مثال، اگرچه مقامات چینی درصدد برآمده اند از سوخت های پاکیزه تر برای تولید برق استفاده کنند، اما آماده نبودن خطوط لوله گاز در سراسر چین که اساساً ناشی از تفاوت قیمت این ماده سوختی با زغال سنگ است، باعث شده مقامات مذکور فعلاً از پیگیری اهداف زیست محیطی یادشده عاجز بماننـد. در ایالات متحده امریکا نیز شرکت های تولیدکننده برق قصد دارند بار دیگر نگاه خود را روی زغال سنگ متمرکز کنند و لااقل فعلاً از توجه ویژه به گاز طبیعی (عمدتاً به دلیل افزایش شدید قیمت آن) خودداری کنند.
«رابرت مک ایلوین» رئیس شرکت داده پردازی. Ill در نورث فیلد که آمار دقیقی پیرامون احداث نیروگاه های زغال سوز در اقصی نقاط جهان در اختیار دارد، در این باره می گوید؛ «دیدگاه بدبینانه قبلی نسبت به بهره برداری از نیروگاه های زغال سوز دچار تغییرات فاحشی شده است.» وی در ادامه می افزاید؛ «شرکت هایی که تا یکی دو سال پیش در فکر احداث نیروگاه های زغال سوز نبودند، امروزه گام هایی را برای بهره برداری از این قبیل نیروگاه ها برداشته اند.»

www.csmonitor.com
مارک کلایتون
ترجمه؛ علی عبدالمحمدی

منبع : روزنامه اطلاعات