نحوه جمع آوری نمونه مدفوع جهت تشخیص عفونت های انگلی

نمونه برداری باید به نحوی انجام پذیرد که امکان تشخیص و جداسازی هر انگلی وجود داشته باشد. تشخیص عفونتهای انگلی به امتحان میکروسکوپی مدفوع، ادرار، خون، خلط، بافت و در مواردی بررسی ماکروسکوپی نمونه استوار است. نمونه ها باید در یک ظرف دهان گشاد تمیز پلاستیکی یا مومی جمع آوری گردد. در پیچ ظرف باید کاملاً محکم باشد تا رطوبت نمونه حفظ گردد.
نمونه ها نباید با آب یا ادرار مخلوط شود زیرا سبب بی حرکت شدن تروفوزوئیت تک یاخته و یا موجب از بین رفتن آن می گردد. آلودگی اتفاقی نمونه با خاک و یا آب ممکن است باعث گردد که نمونه به ارگانیسمهای دارای زندگی آزاد که موجود در آب و یا خاک می باشند آلوده شده که در این مورد به آسانی با تک یاخته های انگلی اشتباه می شوند و جمع آوری نمونه از توالت فرنگی و … نیز مناسب نمی باشد.
● تداخل مواد: بعضی از مواد مانند روغنهای معدنی، باریم (کریستالها مانع مشاهده انگل به خصوص تک یاخته ها می گردند) بیسموت، آنتی بیوتیکها (تتراسیکلین)، داروهای ضدمالاریا و مواد غیرقابل جذب ترکیبات ضد اسهالی در جداسازی انگلهای روده ای تداخل می کنند. بعد از مصرف مواد فوق بوسیله بیمار، ممکن است برای مدت یک هفته تا چند هفته نتوان انگل را تشخیص داد. معمولاً دو ماده ای که به مقدار زیاد توسط بیماران مصرف می گردد باریم و آنتی بیوتیک است که تتراسیکلین باعث کاهش یا از بین رفتن انگل ها (مخصوصاً تک یاخته ها) می گردد و در چنین مواردی باید نمونه برداری بعد از گذشت ۷ روز انجام شود.
● ثبت مشخصات نمونه :
هر نمونه باید دارای مشخصات نام بیمار، نام پزشک، شماره آزمایشگاه، تاریخ و زمان جمع آوری نمونه باشد. برگ درخواست پزشک باید ضمیمه شده و در آن اطلاعات اضافی مانند تشخیص احتمالی بیماری با توجه به علائم آن و یا تاریخچه مسافرت به منطقه خاص و … ذکر گردیده باشد.
▪ باید توجه نمود که چون هر نمونه مدفوع می تواند به عنوان یک منبع مهم باکتری، ویروس و انگل باشد، لذا باید به عنوان یک منبع آلوده کننده مهم محسوب گردد.
● تعداد نمونه ها :
حداقل ۳ نمونه، به صورت هر روز یا یک روز در میان باید جمع آوری گردد (به دلیل اینکه معمولاً بعضی از تک یاخته ها و تخم کرمها به صورت تناوبی دفع می گردند). در مواردی که بیمار اسهال و درد شکم نداشته باشد می توان دو نمونه را بطور معمول و یک نمونه را بعد از استفاده از یک مسهل مانند سولفات منیزیم یا Fleets phosho-soda جمع آوری نمود. از مسهل های روغنی نباید استفاده کرد زیرا روغن باعث کندی حرکت تروفوزوئیت شده و به علت تغییر شکل انگل، تشخیص را مشکل می سازد . در مواردی که پزشک مشکوک به آمیباز روده ای باشد جمع آوری ۶ نمونه بیمار کمک کننده است و باعث تشخیص عفونتهای آمیبی به میزان ۹۰% می گردد، اما معمولاً کمتر توسط پزشک درخواست می گردد. در صورت مثبت بودن آزمایش انگل در نوبت اول، دو نوبت دیگر نیز حتماًُ باید مورد بررسی قرار گیرد، چون ممکن است بیمار به دو یا چند انگل مختلف آلوده باشد.
● زمان جمع آوری :
اگر نمونه های مدفوع به صورت یک روز درمیان جمع آوری گردد، ۳ نمونه را باید حداکثر در فاصله زمانی ۱۰ روز جمع آوری کرد. اگر منظور جمع آوری ۶ نمونه باشد، باید آنها را حداکثر در فاصله زمانی ۱۴ روز جمع آوری کرد.
▪ باید توجه نمود که نباید در طی یک روز بیشتر از یک نمونه از بیمار جمع آوری نمود.
● زمان صحیح انجام آزمایش بعد از جمع آوری نمونه :
بستگی به روش جمع آوری نمونه در آزمایشگاه دارد چون بعضی از آزمایشگاهها از مواد نگهدارنده استفاده
می کنند.
زمان صحیح به شرح زیر است :
▪ آبکی (Liquid or watery) : باید در فاصله زمانی ۳۰ دقیقه بعد از جمع آوری نمونه آزمایش شود.
▪ نرم (Soft) : باید در فاصله زمانی ۳۰ دقیقه بعد از جمع آوری نمونه آزمایش شود.
▪ نیمه شکل دار (Semi formed) : باید در فاصله زمانی ۶۰ دقیقه بعد از جمع آوری نمونه آزمایش شود.
▪ کاملاً شکل دار (formed) همان روز یا روز بعد می تواند آزمایش شود.
باید توجه نمود که می توان نمونه را در یخچال c ؛(۵-۳) نگهداری نمود که در این حالت، تخمها لاروها و کیستهای تک یاخته تا چند روز بدون تغییر شکل حفظ می شود اما باید توجه نمود که نمونه ها یخ نزند، چون در اثر نگهداری در دمای زیر صفر، خصوصیات ظاهری انگل تغییر می کند. نمونه نگهداری شده در یخچال برای انجام آزمایش مستقیم به هیچ وجه مناسب نیست چون تروفوزوئیت تک یاخته از بین می رود. همچنین نمونه ها را به هیچ وجه نباید در انکوباتور قرار داد به علت اینکه باعث تخریب انگل می گردد.
اگر چه نگهداری نمونه تازه مدفوع در یخچال ممکن است تخریب انگلها را به تاخیر بیندازد، اما در صورت عدم توانایی در انجام به موقع آزمایش جهت حفظ خصوصیات ظاهری تروفوزوئیت ها، بهتر است نمونه مدفوع را در ماده نگهدارنده قرار داد و آن را در فرصت مناسب آزمایش نمود.
تروفوزوئیت آمیبها و تاژکداران بیشتر در نمونه های آبکی یا شل دیده می شود و سریعاً در درجه حرارت طاق از بین می روند. همچنین ممکن است در نمونه نرم (soft) نیز تروفوزوئیت تک یاخته مشاهده گردد. معمولاً خصوصیات ظاهری کیستهای موجود در نمونه شکل دار، در درجه حرارت اطاق و در فاصله زمانی یک روز تغییر نمی کند. تخمها و لاروها در هر نمونه ای با هر گونه قوام ممکن است مشاهده ردند اما در نمونه های آبکی به علت رقیق بودن نمونه، شانس یافتن آنها کم می شود، اما در درجه حرارت اطاق به نسبت تروفوزوئیتها و کیستها خصوصیات خود را از دست نمی دهند. فقط اگر بعضی از تخمهای کرمهای قلابدار بیشتر از یک روز در درجه حرارت اطاق بماند تبدیل به لارو شده و یا در این شرایط ممکن است لاروهای فیلاریفرم استرونژیلوئیدس استرکورالیس مشاهده گردد.
بعضی مواقع کرم آسکاریس، کرم سنجاقی و یا بندهای کرمهای نواری ممکن است در سطح یا زیر مدفوع مشاهده شود. بندرت ممکن است کرم تریکوسفال، کرم قلابدار و هیمنولپیس نانا در مدفوع دیده شود و معمولاً دفع این کرمها بعد از درمان یا مصرف مسهل مشاهده می گردد. جهت جدا نمودن این انگلها،می توان مقداری از نمونه را با سرم فیزیولوژی مخلوط کرده و سپس آن را از چند لایه گاز مرطوب صاف نمود. در مورد عفونتهای انگلی ناشی از کرمها، باید ۱ تا ۲ هفته بعد از درمان، آزمایش مدفوع را تکرار نمود. در مورد عفونتهای انگلی ناشی از تک یاخته، این کنترل باید ۳ تا ۴ هفته بعد از درمان انجام گرفته و در مورد افراد مداوا شده برای عفونت ناشی از کرم تینا، ۶-۵ هفته بعد از درمان، انجام آزمایش مجدد توصیه می گردد.
● نگهداری نمونه ها:
اغلب یک فاصله زمانی بین جمع آوری نمونه تا رسیدن آن به آزمایشگاه و یا زمان انجام آزمایش نمونه وجود دارد. اگر این مدت زمان بیشتر از فاصله زمانی ذکر شده باشد باید فوراً نمونه را بعد از جمع آوری و یا بعد از دریافت بوسیله آزمایشگاه در ماده نگهدارنده قرار داد.
اگر تعداد نمونه های مدفوع آزمایشگاه زیاد است، باید نمونه ها را مورد بررسی قرار داد و در ابتدا سریعاً نمونه ها شل، آبکی و یا دارای خون و موکوس را آزمایش نمود و یا بعد از ثبت خصوصیات ظاهری آنها در ماده نگهدارنده قرار داد. مواد نگهدارنده متنوعی وجود دارد که پرمصرف ترین آنها فرمالین ۵% یا ۱۰% است که می توان در روی این نمونه عمل تغلیظ را نیز انجام داد.
مواد نگهدارنده دیگر شامل Sodium*Acetate Acetic-formalin = (SAF)
(می توان روی نمونه نگهداشته شده در این ماده عمل تغلیظ و رنگ آمیزی را انجام داد)
▪ (Merthiolate-lodine-formalin = (MIF)
از نمونه نگهداری شده در این ماده می توان جهت تهیه گسترش مستقیم و انجام روشهای تغلیظ استفاده نمود اما تهیه گسترش رنگ آمیزی با کیفیت مطلوب از آن آسان نمی باشد. بخصوص در مورد نمونه های حاوی تروفوزوئیت تک یاخته، که در رنگ آمیز خصوصیات آن مشخص نمی شود.
▪ Schaudinn’s fixative
این ماده ثابت کننده جهت نمونه های مدفوع تازه و یا هر نمونه تهیه شده از مخاط روده (نمونه های حاصل از سیگموئیدوسکوپی) مناسب می باشد.
▪ (Polyvinyl Alcohol = (PVA )
اگرچه هر دو روش تغلیظ و رنگ آمیزی را می توان در مورد نمونه های نگهداری شده در این ماده بکار برد، اما طبق توصیه National committee for clinical laboratory standards = NCCLS بهتر است عمل تغلیظ را روی نمونه های نگهداری شده در فرمالین و عمل رنگ آمیزی را روی نمونه نگهداری شده در PVA انجام داد.
باید توجه نمود که نسبت بین مدفوع و ماده نگهدارنده باید به نسبت یک قسمت از مدفوع و سه قسمت ماده نگهدارنده بوده و کاملاً با هم مخلوط شوند. به طور کلی مدت زمان مجاورت مدفوع و ماده نگهدارنده نباید کمتر از ۳۰ دقیقه باشد. نمونه های مدفوع موجود در ماده نگهدارنده می تواند در درجه حرارت اطاق نگهداری شوند.
▪ فرمالین: بیشترین ماده ثابت کننده ای است که جهت تخم کرمها، لاروها، کیست تک یاخته ها و اووسیست استفاده می شود. معمولاً فرمالین خریداری شده ۳۷% است که یک محلول آبی ۳۷% از گاز فرمالدئید می باشد و در موقع ساخت محلولهای ثابت کننده انگل شناسی باید به عنوان یک محلول ۱۰۰% در نظر گرفته شود. دو غلظت مورد استفاده از فرمالین ۵% و ۱۰% می باشد. اگر چه تهیه محلول ۵% آن برای تمام اهداف توصیه می شود اما تمام کارخانه های سازنده کیتهای حاوی ماده نگهدارنده فرمالین، از محلول ۱۰% آن استفاده می نمایند چون توانایی بیشتری را جهت کشتن تخم کرمها دارد.
می توان در مورد نمونه های نگهداری شده در فرمالین، عمل تغلیظ را انجام داد. اما نمی توان بر روی این نمونه روشهای رنگ آمیزی را بکار برد. فرمالین در سرم فیزیولوژی یا آب مقطر به نسبت ۱ به ۱۰ یا ۱ به ۲۰ رقیق می گردد.
استفاده از فرمالین گرم (c &#۷۳۰;۶۰) جهت جلوگیری از آلوده کنندگی تخم کرمها توصیه می شود.
▪ بررسی خصوصیات ظاهری نمونه :
اصولاً بررسی ظاهر مدفوع و گزارش کامل آن به پزشک اهمیت بسیار زیادی جهت تشخیص بیماری دارد. این بررسی کمک بسیار زیادی به تشخیص عفونتهای انگلی، یرقانها، خونریزیهای دستگاه گوارش، اسهال، سوء جذب و … می نماید. بنابراین باید شکل و قوام، رنگ، وجود موکوس، خون، مواد غذائی هضم نشده و … بررسی و به پزشک گزارش گردد.
بررسی خصوصیات ظاهری نمونه مدفوع باید روی نمونه های تازه انجام شود و نمی توان این بررسی را در نمونه های موجود در ماده نگهدارنده انجام داد. از طرفی تروفوزوئیت انگلها نیز در این مواد بیحرکت می شود بنابراین گرفتن یک نمونه تازه جهت تشخیص پروتوزوئرهای متحرک و نیز بررسی خصوصیات ظاهری، ضروری می باشد.
▪ مدت زمان نگهداری نمونه :
تازگی نمونه یک عامل مهم در تشخیص عفونتهای انگلی است چون مرحله تروفوزوئیت تک یاخته ها خیلی زود، بعد از خروج از بدن، از بین می رود. ثبت تاریخ و زمان جمع آوری نمونه نیز ضروری بوده و باید انجام شود.
وجود خون وموکوس می تواند به دلیل عفونت آمبیبی، باکتریایی ، التهاب، کولیت، بدخیمی و … باشد که جهت یافتن تروفوزوئیت آمیبها حتماً باید از قسمتهای خونی و مولکولی مدفوع نمونه برداشت شود.
وجود خون تیره در مدفوع می تواند دلالت بر خونریزی زیاد در مجاری معده ـ روده ای داشته و بر عکس وجود خون روشن دلالت بر خونریزی قسمتهای تحتانی دارد.
رنگ مدفوع می تواند بر حسب نوع تغذیه، مصرف دارو، بیماری و … تغییر کند.
مصرف سبزیجات زیاد باعث رنگ سبز، مصرف گوشت، رنگ آنرا تیره ومصرف لبنیات رنگ آنرا روشن می سازد.
آهن رنگ مدفوع را سیاه و باریم رنگ آن را قهوه ای روشن یا سفید می کند که این رنگ می تواند نشاندهنده عدم وجود صفرا در مدفوع نیز باشد.
مدفوع با قوام نرم یا شل و با رنگ خاکستری می تواند به دلیل اسهال چرب باشد.

مرکز تحقیقات آزمایشگاههای رفرانس
آبان ماه ۱۳۸۰

Reference:
Procedures for the recovery and identification of parasites from the intestinal tract, Approved Guideline (۱۹۹۷). NCCLS. (M۲۸ – A)
Topley & wilson’s. (۱۹۹۸). Microbiology and Microbial infections. Ninth edition. Volume ۵ (parasitology) Pub: Arnold
Ellenjo Baron an sydney M.finegold (۱۹۹۶). Bailey & scott’s. diagnostic Microbiology.
Basic Laboratory Methods in Medical parasitology (۱۹۹۱) pub: world healt organication (WHO).
John bernard Henry, M.D. (۱۹۹۶). Clinical diagnosis and management by laboratory Methods. Nineteenth edition.
Connie R. Mahon. Etal. (۱۹۹۵). Textbook of diagnostic Microbiology. Pub. Saunders.
Elmer W.koneman, etal. (۱۹۹۷). Color Atlas and Diagnostic Microbiology. Fifth edition. Pub. Williams & wilkin’s.

http://www.hbi.ir/hosting/referance/rli/scientific/angal.htm

منبع : بانک مقالات فارسی