تلویزیون BBC عربی، چالش ها و قوت ها

تلویزیون بی بی سی عربی بالاخره پس از مدت ها فراز و نشیب روز سه شنبه گذشته آغاز به کار کرد تا میلیون ها مخاطب به مشاهده برنامه های این رقیب همه جانبه رسانه های خبری - تلویزیونی عربی بپردازند.
بخش عربی بی بی سی با پشتوانه ۷۰ ساله روز سه شنبه گذشته علاوه بر راه اندازی شبکه تلویزیونی،
برنامه های رادیویی خود را گسترش داد و تغییرات محتوایی و شکلی را در سایت اینترنتی خود اعمال کرد.
اما شبکه تلویزیونی بی بی سی عربی باید به طور جدی امروز با شبکه هایی چون الجزیره و العربیه به رقابت بپردازد.
گرچه شبکه های دیگر خبری به زبان عربی توسط کشورهای روسیه, ایران , آمریکا و فرانسه مدت هاست که راه اندازی شده اند ولی باید آنها را در مرتبه دوم رقابت برای جذب مخاطب عرب قرار داد.
بدون شک تلویزیون بی بی سی عربی در این رقابت تنگاتنگ گرچه با موانع و چالش هایی روبه روست اما از امتیازات مهمی نیز برخوردار است که به نظر می رسد بتواند نگاه مخاطبان عربی را مقداری از رسانه های عربی به سوی قدیمی ترین رسانه غربی به زبان عربی بچرخاند.
شبکه الجزیره را می توان مهمترین رقیب بی بی سی عربی دانست که ثقل خود را بر روی کارکرد اطلاع رسانی گذاشته است و برای اولین بار با انتشار اخباری غیرکلیشه ای و معرفی روی دیگر جهان عرب توانست مخاطبان زیادی فراهم کند.
الجزیره در برنامه های خبری خود نشان داد که کشورهای عربی از تونس گرفته تا عربستان سعودی و بحرین دارای مخالفان سیاسی هستند که برای سرنگونی این دولت ها هم تلاش می کنند.
الجزیره همچنین توانست با به کار گیری سیاست مستقل رسانه ای و اکتفا به اطلاع رسانی و نه موضع گیری صریح علاوه بر جذب مخاطبان بسیار، اعتماد آنها را به میزان زیادی جذب کند.
آزادی کارکنان الجزیره در انتشار اخبار نعمتی است که بعید به نظر می رسد رسانه های دیگر از آن برخوردار باشند.
پخش پیام های القاعده و طالبان و در راس آنها اسامه بن لادن را تنها می توان از الجزیره انتظار داشت و نه شبکه ای دیگر.
حمایت از مخالفان مسلح نظامیان اشغالگر در عراق و آنها را"مقاومت و مبارز" خواندن از دیگر جسارت های این شبکه تلویزیونی بود که حتی در زیر شدیدترین انتقادات و حملات آمریکا و متحدان منطقه ای آن حاضر به کوتاه آمدن از مواضع خود نشد.
اما شبکه العربیه که از طرف عربستان سعودی در شهر دبی ایجاد شد و از تجربه و امکانات شبکه های تلویزیونی و رادیویی ام بی سی بهره برد ثقل کارکردی خود را برعلاوه بر اطلاع رسانی بر کارکرد اطلاع رسانی - سرگرمی گذاشت اما از آنجایی در که در حوزه اطلاع رسانی امکان فعالیت و بازی نامحدود را به مانند الجزیره نداشت در رقابت با الجزیره ناکام ماند و به ناچار بخش اطلاع رسانی - سرگرمی آن برجسته شد.
گرچه این سرگرمی -اطلاع رسانی نیز با کارکرد سرگرمی معمول قابل مقایسه نیست. پخش مستندهای جذاب سیاسی، مصاحبه با شخصیت های مهم مانند سران کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس یا سران کشورهای غربی از جمله جورج بوش رئیس جمهوری آمریکا که معمولا شبکه الجزیره را بایکوت کرده اند را جزئی از این بخش سرگرمی – اطلاع رسانی دانست.
همچنین شبکه العربیه سعی کرد در مناطقی که شبکه الجزیره به دلیل نداشتن خبرنگار یا محدودیت های اعمال شده از طرف دولت ها با کمبودهایی روبه رواست؛ فعال ظاهر شود. عربستان سعودی و عراق از جمله این کشورها هستند که العربیه در آنها خوب درخشید و توانست مخاطبان خوبی در آنها جذب کند.
دیگر شبکه های خبری هم در حد یک رسانه فراگیر نیستند و با وجود گذشت زمان نسبتا زیاد یا متوسط همچنان نتوانسته اند اکثریت مخاطبان عرب را جذب کنند که در این میان می توان به شبکه های تلویزیونی خبری "روسیه الیوم" (روسیه امروز)، "الحره" متعلق به آمریکا، "العالم" ایران، "دویچه وله" عربی آلمان و" فرانس ۲۴" کشور فرانسه پرداخت که هریک به دلایلی هنوز نتوانسته اند اعتماد مخاطبان عرب را به خود جذب کنند و به عنوان رسانه ای فرامنطقه ای، خواسته های مخاطبان عرب را برآورده کنند لذا به عنوان رقیبی برای تلویزیون بی بی سی عربی مطرح نیستند.
اما بی بی سی عربی هم در این فعالیت جدید خود در قالب شبکه تلویزیونی با چالش ها و نقاط قوتی روبه رو است.
اولین چالش این شبکه را باید درهمان آزادی اطلاع رسانی و خبری دید که این موضوع خود البته نسبی است و در برخی از ظرف های زمانی و مکانی به نقطه قوت این شبکه تبدیل می شود. به عنوان نمونه می توان به همان چالش های حوزه خبررسانی میان الجزیره و العربیه درباره القاعده و عراق مثال زد. اما همان گونه که مطرح شد این موضوع نسبی است که خود را در همان اولین روز آغاز به کار تلویزیون بی بی سی عربی در روز سه شنبه هفته گذشته نشان داد.
عربستان سعودی پس از گذشت شش سال از فرخواندن سفیر خود از قطر, دوباره سطح روابط دو کشور را به سطح سفیر ارتقا می دهد و به دنبال آن پس ازشش سال ولیعهد عربستان سعودی در سفری اختصاصی به دوحه می رود و راه را برای افزایش سطح روابط دو کشور فراهم می کند.
روابطی که با وجود پتانسیل تنش در سالیان دور، میزگرد برنامه (الاتجاه المعاکس) شبکه الجزیره که اتهاماتی را متوجه ریاض کرده بود این زخم را شش سال پیش تازه کرد و به کاهش سطح روابط دوحه – ریاض منجر شد.
سفر ولیعهد عربستان سعودی به دوحه با استقبال گرم قطری ها رو به رو شد تا جایی که شخص امیر قطر از ولیعهد عربستان سعودی در فرودگاه دوحه استقبال کرد و برخلاف موازین عرفی خود به همراه برادر ناتنی پادشاه عربستان سعودی از گارد تشریفات سان دید.
در این حادثه هر دو شبکه رقیب یعنی الجزیره قطر و العربیه عربستان سعودی سعی کردند دربرنامه های تلویزیونی خود به هیچ وجه به موشکافی تاریخ تنش های دو کشور نپردازند و تنها به استقبال گرم میزبانان قطری بپردازند.
باید اعتراف کرد که در این حادثه منافع عالی قطر و عربستان سعودی دست های الجزیره و العربیه را به نشانه تسلیم بالا برد اما حالا این نوبت شبکه بی بی سی عربی بود که در نخستین روز از آغاز دوره جدید پخش برنامه های خود از لندن به روابط دوحه - ریاض بپردازد و یادآور شود که در سال ۱۹۹۱ درگیری های مرزی میان دو کشورعربستان سعودی و قطر به کشته شدن دو مرزبان قطری و یک مصری شاغل در نیروهای نظامی قطر منجر شد یا اینکه پس از کودتای بدون خون ریزی امیر فعلی قطر علیه پدرش که سرگرم دیدار از اروپا بود خانواده پادشاهی ریاض با خویشتنداری بسیار این جابجایی قدرت را بسیار دیرهنگام نسبت به دیگر همتایان خود در منطقه خلیج فارس به رسمیت شناخت.
اینجا بود که بی بی سی عربی نشان داد که با وجود اینکه از سایر رقبای خود از عمر کوتاهی برخورداری است اما از تجربه و اعتباری ۷۰ ساله در فعالیت رسانه ای به زبان عربی بهره می برد.
تلویزیون بی بی سی عربی با تجربه و اعتباری که در اختیار دارد علاوه بر همراه داشتن باسابقه های رادیو
بی بی سی عربی که در این مدت در شبکه های الجزیره و العربیه فعالیت کردند؛ سخن بسیاری برای گفتن دارد و می توان گفت که قادر به جذب بخش عمده ای از مخاطبان عرب است.
تلویزیون بی بی سی عربی همچنین برخلاف دو رقیب دیگر از ویژگی برتر دیگری نیز برخوردار است و آن فعالیت همزمان دو رسانه فراگیر و با سابقه خود به زبان عربی یعنی سایت اینترنتی و شبکه رادیویی خود است که به همراه تلویزیون، مثلث اطلاع رسانی فراگیر و همپوشانی کاملی را برای جذب مخاطب صورت می دهند.
البته پیش از این صدای آمریکا این تجربه را با مثلث بسیار ضعیف و ناموفق مشابهی تجربه کرد یعنی شبکه تلویزیونی الحره, وب سایت اینترنتی الحره و شبکه رادیو سوا که عملکرد آن مانند رادیو فرداست.
این مثلث رسانه ای آمریکا به دلایل بسیار و شاید مهمترین کم رنگ بودن مشارکت مخاطبان در برنامه های رسانه ای نتوانست موفق آمیز عمل کند.
شبکه الجزیره و العربیه نیز هیچ کدام از شبکه رادیویی برخوردار نیستند ولی هر دو دارای سایت های اینترنتی هستند که تنها سایت خبری الجزیره با اقبال خوب مخاطبان روبه رو شد ولی باید به این مطلب اشاره کرد که هم چنان وب سایت اینترنتی بی بی سی عربی مجال بیشتری را نسبت به وب سایت شبکه الجزیره موسوم به " الجزیره نت" برای طرح و مشارکت نظرات مخاطبان خود فراهم کرده است.
همچنین نباید فراموش کرد که سیاستگذاران و مجریان اصلی دو شبکه العربیه و الجزیره خود از فعالان سابق رادیو بی بی سی عربی بودند که می توان به "غسان بن جدو" مدیر منطقه ای و "فیصل قاسم" مجری برنامه جنجال برانگیز و پربیننده الاتجاه المعاکس در شبکه الجزیره و "حسن معوض" مجری برنامه "نقطه نظام" و"صلاح نجم" دبیر تحریریه در شبکه العربیه یاد برد که برخی از آنان مانند معوض و نجم به تلویزیون بی بی سی عربی پیوستند.
● تلویزیون بی بی سی عربی در یک نگاه :
این شبکه تلویزیونی هم اکنون دارای ۱۶۰ عضو از اتباع کشورهای مختلف مستقر در دفتر مرکزی آن در لندن و همچنین ۳۰ دفتر خبری در سراسر دنیاست.
بی بی سی عربی پیش از این در سال ۱۹۹۴ نیز شبکه تلویزیونی خود را راه اندازی کرد اما پس از دو سال فعالیت این شبکه تلویزیونی به دلیل مشکلات مالی متوقف شد.
تلویزیون بی بی سی عربی از هفت مجری اصلی برای ارائه برنامه های خبری خود استفاده می کند که پرتجربه ترین آنها حسن معوض است که ۳۰ سال فعالیت رسانه ای را با خود به همراه دارد . وی در سال ۱۹۷۷ به عنوان کارگردان به رادیو بی بی سی پیوست در سال ۲۰۰۱ از بی بی سی به شبکه رادیویی ام بی سی رفت و در دبی مدیریت این رسانه را برعهده گرفت تا سال ۲۰۰۲ که به شبکه العربیه رفت و به طور مدام هر هفته برنامه ای را با عنوان "نقطه نظام" اجرا کرد.
مدیریت این شبکه تلویزیونی را حسام السکری برعهده دارد که از وی به عنوان اولین عرب مدیر بخش عربی در بخش جهانی بی بی سی یاد می شود. صلاح نجم نیز ریاست اتاق خبر این تلویزیون را برعهده دارد که وی نیز پیش از این مدیریت تحریریه های شبکه های ابوظبی و العربیه را درکارنامه خود دارد.
این شبکه تلویزیونی هم اکنون ۱۲ ساعت در روز برنامه پخش می کند و قرار است در آینده ای نزدیک پخش برنامه ها ۲۴ ساعته شود. روز سه شنبه هفته گذشته تلویزیون بی بی سی عربی فعالیت خود را با پخش فیلمی درباره این شبکه آغاز کرد. البته رادیو بی بی سی فعالیت خود را در سال ۱۹۳۸ آغاز کرده است.
حسام سکری مدیر بخش عربی در شبکه جهانی بی بی سی درباره تغییرات و راه اندازی سایت و شبکه تلویزیونی در کنار رادیو به زبان عربی می گوید:" ما تصمیم به اجرای این تغییرات نگرفته ایم بلکه این تغییرات توسط خوانندگان، بینندگان و شنوندگان برما تحمیل شدند. "
صلاح نجم رئیس اتاق خبر این شبکه هم می گوید: هم کنون تعداد شبکه های ماهواره ای تلویزیونی خبری به زبان عربی از انگشتان دست فراتر نمی رود در حالی که تنها در کشورهای عربی ۱۰۰ میلیون بیننده وجود دارد.

رضا غبیشاوی

منبع : سایت تحلیلی خبری عصر ایران