منطقه آناتولی شرقی

منطقه آناطولی شرقی که یکی از مناطق هفت گانه ترکیه می باشد، در شرق از کوه آغری تا دشت اوزون یایلا در غرب، در سمت شمال از رشته کوه های دریای سیاه شرقی تا رشته کوه های توروس جنوب شرقی در جنوب امتداد می یابد. این منطقه که بی شباهت به یک مثلث نیست، با مساحت ۱۶۳ هزار کیلومتر مربعی اش بزرگ ترین منطقه جغرافیایی ترکیه به شمار می آید. این منطقه، ۲۱ درصد خاک ترکیه را در برمی گیرد. استان های قارص، آغری، وان، حکاری، موش، بین گول، الازیغ و تونجلی کلاً درون حدود این منطقه قرار می گیرند. بخش های کوچکی از استان های بیتلیس و مالاتیا جزو منطقه آناطولی جنوب شرقی و برخی از قسمت های استان های ارضروم و ارزنجان نیز جزء منطقه دریای سیاه محسوب می شوند. همچنین برخی از بخش های استان های سیرت دیاربکر، آدییامان، قهرمان ماراش، قیصریه و سیواس نیز که مراکزشان در خاک مناطق همسایه است داخل حدود منطقه آناطولی شرقی جای دارند.
وضعیت ناهمواری ها: سطح زمین این منطقه تشکیل شده است از رشته کوه ها، فلات های وسیع، جلگه ها و مناطق گود و پست. از آنجا که بسیاری از دشت ها با گسل های جوان محدود شده، این منطقه زلزله خیز می باشد. خطوط اصلی سطح زمین آناطولی شرقی، متشکل است از رشته کوه های کمانی شکل که در مسیر شرق- غرب قرار گرفته اند. این رشته کوه ها بوسیله دشت های پست و موج دار از هم جدا می شوند. روی این دشت ها نیز بطور جداگانه توده ای از کوه ها ردیف شده اند. در بین آنها نیز دشت های پست قرار گرفته است.
بنابر وضعیت عمومی ناهمواری ها، ترتیب کوه های آناطولی شرقی را از شمال به جنوب بدین ترتیب می توان تعقیب کرد:
۱) رشته کوه های داخلی که در شمال غربی با ییلاق آناطولی شرقی کوه های آناطولی شمالی همسایه اند. کوه های کلکیت چوروح که درون مرزهای منطقه امتداد دارند: کزیل داغ (۰۲۵/۳متر)، کوه های چمن (۷۰۰/۲متر) و کمی آن طرف تر کوه هایی که در حوزه چوروح اولتو واقع اند.
۲) در پشت این کوه ها ییلاق ارضروم- قارص در بسیار نقاط با مواد خارج شده از کوه آتشفشان پوشیده شده است.
● رشته کوه های پست روی ییلاق: دوملوداغ (۲۰۰/۳متر) کوه الله اکبر (۱۱۱/۳متر) و کسیرداغی (۱۵۰/۳متر). جلگه های پست که تا درون ییلاق ادامه دارند: جلگه ارزنجان (ارتقاع ۲۰۰/۱متر)، جلگه ارضروم (ارتفاع: ۹۰۰/۸۰۱/۱متر)، جلگه پاسینلر (۶۵۰/۱متر) و جلگه سورملی چوکور ایگدیر(۹۰۰/۸۰۰ متر) ۳-رشته کوه هایی که در وسط آناطولی شرقی، از جنوب با دره های کاراسو (فرات) و ارس بصورت موازی قرار گرفته اند.
● کوه های کاراسو-ارس: این رشته کوه ها با کوه های مونزور (۲۵۰/۳ متر) و مرجان (۴۶۳/۳متر) شروع شده از طریق کوه های پالان دوکن (۰۱۷/۳متر) چاکماک (۰۶۰/۳متر) و پرلی (۲۰۰/۳ متر) تا توده آغری ولکان ادامه می یابند. مخروط بزگر کوه آغری بزرگ ترین قله ترکیه است (۱۶۵/۵ متر). کوه های کاراسو-ارس، بعد از بریدگی واقع در ناحیه ازون یایلا در جنوب غربی، به کوه های توروس میانی متصل می شوند و در جنوب نیز در آن سوی توده آتشفشانی آغری به کوه های میانی ایران می پیوندند. ۴-در جنوب پشته مرکزی یاد شده ناحیه دریاچه وان و در غرب آن ناحیه مراد واقع است. هر دو ناحیه در جنوب به کمان توروس جنوب شرق متصل می شوند. که با یک رشته کوه آتشفشانی خاموش که در میان کوه های آغری- نمرود ردیف شده اند (تندروک ۵۴۲/۳ متر، کوه سبحان ۴۳۴/۴متر و کوه نمرود ۸۰۲/۳ متر) از یکدیگر جدا می شوند. ناحیه دریاچه وان در منطقه ای بین کوه های مرزی ایران در شرق و گودالی بزرگ که دریاچه قرار دارد، واقع است.
در ناحیه مراد نیز، در میان رشته دشت هایی که در طول رودخانه مراد ادامه دارند، توده های کوه مانند بین گول (۲۰۰/۳ متر) به چشم می خورند. دشت دوغو بایزید (۲۰۰۰ متر)، دشت کاراکوسه الکشیر (۶۵۰/۱متر)، دشت مالازگیرت (۵۰۰/۱متر)، دشت موش (۲۰۰/۱متر) و دشت الازیغ و یا اولواوا (۰۵۰/۱متر) ۵-توروس های جنوب شرق، کمانی تشکیل می دهند که آناطولی شرقی را از جنوب محدود می سازند. در غرب آن کوه های وسیع و نیمه بلند (کوه های مالاتیا و آکداغ (۶۰۵/۳متر) در بخش میانی آن کوه های باریک و کم ارتفاع (کوه های معدن و کوه خزرداغی (۲۸۵/۲متر) واقع اند که هر چقدر به طرف شرق برویم ارتفاع کوه ها افزایش می یابد (کوه های بیتلیس ۵۰۰/۳متر) کوه های حکاری، تپه رشکو در کوه جیلو (۱۶۸/۴متر).
● دشت ها و فلات ها: در این منطقه بعد از کوه ها بیشترین عرصه را فلات ها در برمی گیرند. بوسیله شاخه های رودخانه های فرات و ارس به چن قطعه تقسیم می شوند. بزرگ ترین فلات آنجا «فلات ارضروم- قارص » نام دارد. مناطق گود و پست بین کوه ها را جلگه ها تشکیل می دهند. کمربند پست اول را دریاچه چلدیر، گوله و آردیخان، کمربند پست دوم را دشت های ارضروم، ارزنجان، پاسینلر، خراسان و ایگدیر و کمربند سوم را نیز گودی های مالاتیا، الازیغ، بین گول، موش و دریاچه وان و جلگه های میان این ها تشکیل می دهد.
رودخانه ها و دریاچه ها رودخانه های ارس و کورا در خاک منطقه آناطولی شری جاری اند آب های خود را به دریای خزر در خاک ایران می ریزند. رودخانه های دجله و فرات و زاپ نیز آب های خود را به خلیج فارس ایران می ریزند. سیستم رودخانه های منطقه نامظم است. زیرا ترتیب بارندگی ها نامنظم است و بارندگی های زمستانی به شکل برف می باشد. برف های زمستانی چون تا مدت زیادی آب نشده روی زمین می مانند، جریان آب رودخانه را کند می کنند. اما در بهار و تابستان با آب شدن برف ها، آب رودخانه ها با شدت به جریان می افتند. پتانسیل انرژی هیدروالکتریک رودخانه های منطقه بسیار بالاست علت این وضعیت نیز پستی و بلندی فراوان بستر این رودخانه هاست. در این منطقه دریاچه ها، روی گسل های زیرزمینی قرار گرفته اند. بعد از دریاچه وان که بزرگ ترین دریاچه ترکیه محسوب می شود، دریاچه های چلدیر، نازیک، ارچک، خزر، بالیک و بولاتیک درون مرزهای منطقه جای دارند. دریاچه وان دومین حوزه بزرگ و بسته ترکیه را تشکیل می دهد.
● آب و هوا: آب و هوای آناطولی شرقی را با یک کلمه سخت می توان خلاصه نمود. تفاوت دمای بین فصول و حتی روز و شب بسیار زیاد است. در نواحی جلگه ای تابستان ها روزها بسیار گرم می شوند. (میانگین دما در گرم ترین ماه ناحیه مالاتیا ۲۹.۹ درجه و ماکسیمم آن در سایه ۸. ۴۱ درجه است). اما مناطق ییلاقی خنک است. (میانگین گرم ترین ماه ۴. ۱۷ درجه ودر سایه ۶. ۳۴ درجه می باشد.) زمستان ها در همه جا بسیار سرد و طولانی است و هر چه به طرف شمال شرقی برویم بر شدت سرما افزوده می شود. (میانگین دما در سردترین ماه و مینیمم آن در مالاتیا ۱. ۱ و ۱. ۲۵ درجه، در وان ۶. ۳- ۷. ۲۸- درجه، در ارضروم ۶. ۸- و ۳۰۰۱- درجه، در قارص ۰۱۲۰ و ۳۹۰۶ درجه است). این منطقه به علت دوری از دریاها، باران خیز نمی باشد. فقط مناطق کوهستانی آن از جهت بارندگی ها موقعیت برتری دارند. به عنوان مثال سطح رو به جنوب غربی توروس های جنوب شرق با بارندگی های زیادی مواجه می شود.
بخش اعظم آناطولی شرقی در تابستان ها هوای گرم و خشک دارند. بارندگی ها اغلب فقط در زمستان ها اتفاق می افتد. البته گاهی در فصل بهار نیز ادامه می یابد. فقط در بخش شمال شرقی منطقه (بخش ارضروم- قارص) از این لحاظ وضعیت کاملا متفاوت ایجاد می شود. بدین شکل که ، خشکی تابستان از بین می رود و این فصل به پرباران ترین فصل سال بدل می شود. بدین ترتیب فصل خشکی وجود ندارد و زمستان نیز تبدیل به کم باران ترین فصل می گردد. با چنین وضعیت آب و هوایی مشخص است که چرا در پوشش گیاهی طبیعی منطقه جنگل ها جایگاه اندکی را اشغال کرده اند.
● پوشش گیاهی: پوشش گیاهی طبیعی منطقه، متشکل از علف های صحرایی است. این علف ها که با بارندگی های بهاری سبز می شوند، با بارندگی های زمستانی به زردی می گرایند. در نقاط بلند (ییلاق ارضروم – قارص) علف های خودرو بلند به چشم می خورد. نوعی از درخت کاج نیز در این منطقه رشد می کنند. در دامنه های پرباران کوه ها با جنگل های بلوط مواجه می شویم. این بخش ۱۱درصد از جنگل های کل ترکیه را دربرمی گیرد. منطقه از جهت بخش های جنگلی در ردیف پنجم قرار دارد.
● جمعیت و اسکان: دومین منطقه کم جمعیت ترکیه، آناطولی شرقی است. جمعیت آن قریب به ۵ میلیون نفر است که با این حساب در هر کیلومتر مربع ۳۴ نفر قرار می گیرند. پایین ترین میزان تراکم جمعیت شامل این منطقه می شود. زیرا وسعت منطقه زیاد و جمعیت آن کم است. جمعیت روستانشین، نسبت به شهرنشین ها در این منطقه زیاد است. مهاجرت به مناطق دیگر همواره اتفاق می افتد. علت این وضعیت نیز محدودیت امکانات اشتغال است. جمعیت در جلگه های پست شمال و جنوب منطقه متمرکزند. از مراکز استانی منطقه می توانیم شهرهای ارضروم، ارزنجان، مالاتیا، الازیغ، آغری، ایگدیر، قارص، وان، بیتلیس، بینگول، تونجلی، حکاری، شیرناک و آرداحان را نام برد. در مناطق صحرایی مردم اکثراً دامدارند. مناطق روستایی نشین بصورت واحدهای کوچک در دامنه کوه ها و طول دره ها پراکنده اند.
● بخش های منطقه:
▪ بخش فرات علیا
ـ ویژگی های فیزیکی:
بخش غرب منطقه آناطولی شرقی را شامل می شود. رود فرات از این بخش می گذرد. بزرگ ترین میزان مساحت (نسبت به دیگر بخش ها) را داراست. عموماً کوهستانی است ولی جلگه های وسیع و پست نیز دارد.
ـ کوه های مهم منطقه: رشته کوه های جنوب شرق و کوه های مرجان اند. همچنین کوه های نورحق مالاتیا، معدن، گنچ، سامسون و بیتلیس نیز در منطقه واقع اند که در کنار آنها دریاچه خزر نیز که منشأیی تکتونیک دارد و در اثر نشست پوسته زمین بوجود آمده است، جای دارد. -رودخانه های مهم منطقه متشکل است از رود فرات و شاخه هایش (کاراسو و مراوسویو). گسل های منطقه گاهی موجب زمین لرزه های شدیدی می شوند (زلزله ۱۹۹۳ ارزنجان) -زمستان ها در بخش فرات علیا نسبت به دیگر بخش ها نیم گرم و تابستان ها گرم تر است. شرایط آب و هوایی بری شدیدی در این بخش موثر نیست. زیرا بلندی های این بخش کم اند و دریاچه های سدی نیز موجب نیم گرم شدن هوا می شوند.
- میزان بارندگی سالانه ۴۰۰۶۰۰ م.م است. این میزان در جلگه های پست کاهش می یابد. (جلگه مالاتیا ۳۵۰ م.م) بارندگی در بهار اتفاق می افتد. در زمستان اغلب برق می بارد. -پوشش گیاهی این بخش متشکل از علف های صحرایی است. در برخی نقاط جنگل های بلوط نیز به چشم می خورد. از آنجا که جنگل ها همواره مورد تخریب قرار می گیرند، مشکل فرسایش زمین نیز همیشه در این بخش وجود دارد.
ـ ویژگی های بشری و اقتصادی -از جهت جمعیت، پرجمعیت ترین بخش در آناطولی شرقی است. زیرا آب و هوایش معتدل، زمین های زراعی اش وسیع و استاده از راه های مواصلاتی آبی آسان است. بیشترین شهرهای منطقه دراین بخش واقع اند. ارزنجان، مالاتیا، الازیغ، تونجلی و بین گول از مهمترین شهرهای این بخشند. -از آنجا که زمین های زراعی در این بخش وسیع می باشند و وضعیت آب و هوا نیز نسبت به دیگر بخش ها مناسب تر است، محصولات کشاورزی این بخش نیز بیشتر از بقیه می باشد. در دشت های افشین، البستان، مالاتیا، الازیغ و بینگول مردم اکثرا به کشاورزی مشغولند. جمعیت کشاورز این منطقه نسبت به دیگر مناطق ترکیه در سطحی بالا است. -از محصولاتی که در بخش فرات علیا بعمل می آیند می توان گندم، جو، پنبه، توتون، چغندرقند، انواع باقلا و انواع سبزیجات و میوه ها را نام برد. مهمترین محصول این بخش نیز قیسی است که در حوالی مالاتیا بعمل می آید.
در این بخش در اطراف جلگه ها و فلات ها پرورش گوسفند و بز رایج است. -انواع مواد کانی در این بخش از خاک ترکیه یافت می شوند. کروم (گوله مان و پولو الازیغ)، آهن (حکیمحان مالاتیا و دیوریگی سیواس)، مس (معدن الازیغ)، ذغال لینیت (البستان قهرمان ماراش)، سنگ نمک (ارزنجان و ترجان)، سرب و روی (کبان الازیغ) و قلع (الازیغ). -بخش فرات علیا از جهت صنایع نیز توسعه یافته ترین بخش منطقه به شمار می آید. موسسات صنعتی که در این بخش وجود دارند عبارتند از: ترمیک سانترال (افشین، البستان و قهرمان ماراش)، بهره برداری از مس (معدن الازیغ) شکر (الازیغ، ارزنجان و مالاتیا)، دخانیات (مالاتیا، بیتلیس) بافندگی پارچه های پنبه ای (الازیغ و مالاتیا) و ترمیک سانترال (ارگانی و دیاریکر). همچنین کارخانه های آرد، غذای دام، شیر و گوشت در مالاتیا و کارخانه های سیمان و فروکروم و لوله پلاستیکی در الازیغ وجود دارد. -نیروگاه هیدروالکتریک کبان روی رود فرات (الازیغ)، کاراکایا (مالاتیا) و نیروگاه خزر ۱۲ روی رود مراد (الازیغ) واقع اند. -بخش فرات علیا از لحاظ تجاری نیز توسعه یافته ترین بخش منطقه آناطولی شرقی است. در این بخش آثار تاریخی باقیمانده از دوران سلجوقیان و عثمانیان وجود دارند. همچنین دریاچه ها، سدی و دریاچه خزر در این بخش اند. پارک ملی دره مرجان نیز در همین بخش واقع است.
▪ بخش ارضروم – قارص
ـ ویژگی های فیزیکی: در شمال شرقی منطقه آناطولی شرقی واقع است. بلندی ترین بخش ترکیه است. در شمال نقطه ای که بلندی آن بطور متوسط ۲۰۰۰ متر است فلات آرداجان واقع است. به طرف جنوب که برویم به ترتیب با رشته کوه های الله اکبر و فلات ارضروم قارص مواجه می شویم.
آب های رود ارس که در جنوب فلات ارضروم قارص جاری اند به دریای خزر در خاک ایران می ریزند. جریان آب رودخانه های در فصول بهار و تابستان شدید می شود. -در شرقی ترین نقطه بخظ دشت ایگدیر واقع است. این دشت که ارتفاع آن قریب به ۸۰۰ متر است، از طرف رود ارس آبیاری می شود.
در جنوب رود ارس کوه های کاراسوارس و پالان دوکن واقع اند. درجنوب آنها نیز کوه های بینگول قرار دارند. در شمال دریاچه وان هم کوه آغری (به ارتفاع ۵۱۳۷ متر) که در میان کوه های آتشفشانی بلندترین آنهاست، قرار دارد. این کوه در عین حال بلندترین کوه ترکیه است. به سبب بلندی قله آن همواره برفی و یخبندان است.
در شمال این بخش دریاچه چلدیر واقع است.
در این بخش، به جز ناحیه ایگدیر، آب و هوای بری حاکم است. زمستان های بسیار سرد و طولانی و در عین حال پر برف می گذرند. برف تا مدت های طولانی روی زمین می ماند. دمای هوا تا ۴۰۰- درجه پایین می آید.
ناحیه ایگدیر چون دارای ارتفاع کمتری است، از گرما سهم بیشتری می برد. میزان بارندگی سالانه ایگدیر ۳۰۰ م.م و در بلندی های آن ۶۰۰ م.م است.
پوشش گیاهی طبیعی منطقه باعلف های خودرو صحرایی است. در فلات ها علف های بلند رشد می کنند. کاج های مقاوم در برابر سرما نیز در این منطقه دیده می شوند.
ـ ویژگی های انسانی و اقتصادی:
جمعیت بخاطر شرایط زراعی بیشتر در حوالی دشت ها متمرکز است. میزان روستانشینان بیتر از بقیه است. خانه ها اغلب یک طبقه می باشند. مهمترین شهرهای بخش ارضروم ، قارص ایگدیر و آرداحان است.
زمین زراعی این بخش به سبب ناهمواری های زیاد، محدود است. کشاورزی بیشتر از همه در جلگه ایگدیر رشد یافته است. لذا پنبه کاری دراین ناحیه رواج دارد. مناسب با آب و هوا کشت گندم و جو و چغندر قند نیز در این بخش انجام می گیرد.
مهمترین فعالیت اقتصادی این بخش دامداری است. محدودیت مزارع کشاورزی ساکنین را به پرورش چارپایانی چون گاو و گاویش واداشته است. همچنین به سبب گل ها و گیاهان بهاری زنبورداری نیز رشد قابل توجهی نشان داده است.
منابع زیرزمینی این بخش عبارتند از: ذغال لینیت (ارضروم)، سنگ نمک (کاغزمان قارص) و نوعی سنگ براق موسوم به «اولتوتاشی» (اولتوالازیغ).
در نقاطی که فعالیت های صنعتی در آنجا محدود است، موسسات جهت بهره برداری از محصولات کشاورزی و دامی وجود دارند. قند و شکر (ارضروم) گوشت ، سیمان ، چرم سازی و محصولات لبنی (ارضرورم قارص) بافندگی (ارضروم و ایگدیر) و صنایع دستی (قارص).
تجارت دام هایی چون گاو و گوسفند دراین بخش رایج است. توریسم محدود است تنها در کوه های پالان دوکن و ساری کامیش تاسیسات اسکی وجود دارد.
▪ بخش مرادوان علیان
ـ ویژگی های فیزیکی: -این بخش در شرق منطقه قرار دارد. بلندترین نقاط این بخش را کوه های آتشفشانی واقع در شمال دریاچه وان در محور شمال شرق- جنوب غرب تشکیل می دهند. این کوه ها عبارتند از کوه های نمرود، سبحان، تندورک و آغری. سرچشمه آب های رود مراد این بخش است. -در شرق این بخش ناحیه بسته دریاچه وان قرار دارد. دریاچه وان، بزرگ ترین دریاچه ترکیه است. آب آن دارای سودا است. این دریاچه به سبب بسته شدن راه دره بوسیله کوه نمرود ایجاد شده است. در اطراف این دریاچه، دریاچه های دیگری نیز به نام های نمرود، نازک، بولانیک و ارچک وجود دارند. -در طول خندق «چوکونتو» که موازی با رود مراد قرار گرفته، دشت های موش، بولانیک، مالازگیرت، آغری و اشکیرت واقع اند. -آب وهوای بخش بری است. لیکن در اطراف دریاچه وان تاثیر این نوع آب و هوا به سبب معتدل سازی دریاچه کاهش می یابد. میزان بارندگی سالانه در نقاط پست حدود ۴۰۰ م.م و در نقاط مرتفع ۶۰۰ م.م می باشد. -پوشش گیاهی این بخش را نیز علف های صحرایی تشکیل می دهند. نقاط مرتفع با علف های کوهی پوشیده شده اند.
ـ ویژگی های انسانی و اقتصادی -جمعیت روستانشین دراین بخش بسیار بالا است. لیکن در سال های اخیر میزان مهاجرت به شهرها در میان روستاییان افزایش یافته است. بزرگ ترین شهر این بخش وان است. شهرهای دیگر نیز عبارتند از از موش و آغری. ما بین تاتوان – وان بوسیله قایق های مسافرتی رفت و آمد انجام می گیرد. -بخش مراد وان علیا، چون زمین ناهمواری دارد، کشاورزی در آن محدود است. کشاورزی بیشتر در دشت موش انجام می گیرد. در این ناحیه اغلب غلات و بویژه گندم کشت می شود.
مهمترین فعالیت اقتصادی مردم پرورش دام هایی چون گاو و گاومیش است.
صنایع در این بخش چندان رشد نکرده است.
موسسات مهم صنعتی این بخش عبارتند از: قند وشکر (موش، آغری، ارجیش و وان) و سیمان، نخ ریسی و گوشت (وان) خرید و فروش دام هایی چون گاو وگوسفند و بز دراین بخش بسیار رایج است.
مهمترین جاذبه های توریستی این بخش کوه آغری ، گربه وان ، مکان های تاریخی و زیبایی های طبیعی است.
▪ بخش حکاری:
ـ ویژگی های فیزیکی: -بخش حکاری در جنوب شرق منطقه واقع است. کوهستانی و ناهموارترین بخش ترکیه می باشد. کوه های حکاری و بوزون (جیلو) در این بخش واقع اند. تپه «اولودوروک» به ارتفاع ۱۳۵/۴ متر واقع در نوک موه بوزول، دومین بلندی در سطح بلندترین قله های ترکیه به شمار می رود. قله آن در طول سال برفی و یخبندان است. -تنها جلگه این بخش جلگه «یوکسک اوا» است (به ارتفاع ۲۲۰۰ متر)
مهمترین رودخانه هایش عبارتند از «بوتان» و «زاپ سویو» -تابستان ها معمولاً گرم و خشک است و زمستان ها بسیار سرد و پر برف. پربارندگی ترین بخش منطقه آناطولی شرقی است. فراوانی بارندگی به سبب ناهمواری های بلند آن است. میانگین بارندگی دراین بخش ۶۰۰۸۰۰ م.م است. بیشترین بارندگی در زمستان و بهار و کمترین بارندگی در تابستان ها دیده می شود.
ـ ویژگی های انسانی و اقتصادی: -پوشش گیاهی عموماً از علف های خودرو صحرایی تشکیل شده ولی در نقاط پرباران جنگل های بلوط نیز به چشم می خورد. -کمترین جمعیت در سطح ترکیه را داراست. علت این امر نیز وجود ناهمواری های بسیار در این بخش و لذا تنگ شدن عرصه های کشاورزی است. مهمترین شهرهای این بخش حکاری و شیرناک می باشند. این بخش همواره با معضل مهاجرت ساکنین روبروست. -وسیع ترین عرصه کشاورزی بخش، دشت «یوکسک اوا» است. در اینجا بیشتر غلات کشت می شوند. در طول رودخانه ها شلتوک (برنج) و انواع سبزیجات و میوه ها کاشته می شود. -ساکنین این بخش اغلب دامدارند. در کنار پرورش گاو و گوسفند پرورش زنبور عسل نیز گسترش قابل توجهی یافته است.
-این بخش از جهت منابع زیرزمینی بسیار فقیر است.
ـ اقتصاد منطقه: در منطقه آناطولی شرقی که از جهت موسسات صنعتی دچار کمبود است. اهالی معیشت خود را در درجه اول از راه دامداری و پس از آن از طریق کشاورزی تأمین می کنند. در بخش ارضروم قارص منطقه که برای دامداری بسیار مناسب است، گاوهای نر بسیار خوبی پرورش داده می شوند. ایلیات های کوچ نشین که صاحب گله های بزرگ گوسفند می باشند تابستان ها گله های خودرا در ییلاق های مرتفع در دیگر بخش های منطقه می چرانند. زمین هایی که برای تولیدات گیاهی مناسبند تنها ده درصد از مساحت منطقه را دربرمی گیرند. در بخش اعظم زمین های زراعی غلات کاشته می شوند. پس از آن کشت چغندر قند، انواع میوه و سبزیجات، پنبه مقدار کمی نیز توتون رایج است. در دشت های کویتوایگدیر، مالاتیا و الازیغ مزارع پنبه و در اطراف دریاچه وان و دشت ارزنجان باغ های میوه فراوانند. عمده ترین تشکیلات صنعتی که تنها در اطراف شهرهای بزرگ منطقه گرد آمده اند چنین می باشند.
کارخانه های بافندگی، نخریسی، قند و شکر، شیرخشک، آرد، پنیرسازی، غذای دام دخانیات و سیمان و تولید گوشت. منطقه آناطولی شرقی که از جهت منابع زیرزمینی غنی به حساب می آید، در نواحی افشین و البستان و از لای بسترهای ذغال لینیت، در نواحی حکیمخان و دیوریگی دارای بسترهای مس، در ناحیه گوله مان دارای بستر کروم، در ناحیه معدن دارای بستر مس و در نواحی کبان و با سکیل نیز دارای بسترهای سرب آمیخته با نقره می باشد. نیروگاه های موجود در کبان و کاراکایا، افشین و البستان عمده ترین مراکز تولید انرژی منطقه می باشند. ساکنین منطقه وقتی به سبب محدود بودن مزارع کشاورزی، ناکافی بودن صنایع و جمعیت رو به افزایش دچار بیکاری می شوند، به مه اجرت به شهرهای بزرگ روی می آورند.
▪ جایگاه این منطقه در اقتصاد ترکیه: آناطولی شرقی وسیع ترین، اما در عین حال خلوت ترین و عقب مانده ترین منطقه کشور (ترکیه) است. بزرگ ترین سهم این منطقه در رشد اقتصادی ترکیه، در عرصه صادرات دام و محصولات دامی است. در سطح ترکیه ۲۱ درصد دام هایی ازقبیل گوسفند و ۲۵ درصد دام هایی از قبیل گاو در این منطقه پرورش می یابند. نقش این منطقه در رشد اقتصادی ترکیه در عرصه محصولات کشاورزی اندک است. اما در عرصه معادن نقش مهمی در اقتصاد ترکیه دارد. پنجاه درصد مس، ۷۰ درصد کروم، ۷۵درصد آهن، ۳۵درصد منگنز و ۷۵درصد باریتین و همچنین مقدار قابل توجهی سنگ نمک استخراج شده در سطح ترکیه، از این منطقه بدست می آید. این منطقه از جهت بسترهای معدنی غنی است. این منطقه در تولید انرژی الکتریکی نیز نقش عمده ای بازی می کند. نیروگاه کبان به تنهایی ۲۵ درصد از کل تولید انرژی ترکیه را تامین می کند. با اتما ساخت نیروگاه های جدید دراین خطه، این منطقه از این لحاظ چهره جدیدی خواهد یافت. یک سوم از پتانسیل رودخانه های مناسب تولیدات هیدروالکتریکی ترکیه، در این منطقه است.
▪ توریسم: منابع جهانگردی منطقه آناطولی شرقی متشکل از آثار تاریخی و زیبایی های طبیعی است. ناکافی بودن امکانات حمل و نقل و نامساعد بودن آب و هوای منطقه مانع رشد توریسم در این منطقه شده اند. مکان هایی که برای توریست های مختلف بیشترین جاذبه را دارا می باشند عبارتند از: کاخ اسحاق پاشا در دوغوبایزید، کوه آغری، کوه نمرود که آثار باقیمانده از دوران سلطنت کوماگن (Kommagene) در آن یافت می شود. آبشارهای مرادیه وگورلویک و جزیره آکدامار واقع در دریاچه وان.

منبع : سایت سفارت ترکیه