تغییر در ترکیب سپرده‌های بانکی

آیا رفتار سپرده‌گذار ایرانی یا رفتار بانک‌های ایرانی در حال تغییر است؟
همواره، ‌سپرده‌های بلندمدت به دلیل ثبات بالا و امکان بهره‌گیری مناسب بانک، مورد توجه شبکه بانکی قرار داشته‌‌اند. لیکن به دلیل رسوب زمانی طولانی‌مدت، به خودی خود مطلوبیتی برای مشتری ندارند. از طرف دیگر، سپرده‌های کوتاه‌مدت به دلیل نقدشوندگی سریع مورد توجه مشتریان است.
در نظام بانکی کشور، جذب مشتریان به سپرده‌گذاری بلندمدت از طریق اعطای سود بالاتر نسبت به سپرده‌های کوتاه‌مدت میسر می‌شود. بدین ترتیب، مطلوبیت سهل‌‌الوصول بودن سپرده کوتاه‌مدت برای مشتری، با سود بالاتر برای سپرده بلندمدت جبران می‌گردد.
با این حال، بانک‌ها در راستای جذب تقاضای سپرده‌گذاری کوتاه‌مدت، ضمن طراحی مکانیزم‌هایی مانند سپرده کوتاه‌مدت ویژه و حساب پشتیبان، سعی در جذب این نوع سپرده‌ها در عین حفظ مطلوبیت آن برای مشتریان دارند. برای مقایسه رویکرد مشتریان به این دو گروه سپرده، جدول و نمودار همراه، تغییرات نسبت سپرده بلندمدت به سپرده کوتاه مدت طی سال‌های ۸۲ تا شش ماهه اول سال ۸۶ را نشان می‌دهند.
آمارها نشان می دهند که سپرده‌های بلندمدت تا سال ۸۴ نسبت بیشتری از کل سپرده‌های سرمایه‌گذاری شبکه بانکی کشور را به خود اختصاص می‌داده‌اند و این نسبت، روند صعودی داشته است.
ولی در سال ۸۵، این نسبت به نفع سپرده‌های کوتاه مدت تغییر یافته است به طوری که برتری این نوع سپرده ها به صورت صعودی تا شش ماهه اول ۸۶ ادامه داشته است. با وضعیت فعلی، برتری سهم سپرده‌های کوتاه‌مدت بر سپرده‌های بلند‌مدت برای دوره‌ها و سال‌های آینده به سادگی قابل پیش‌بینی است.
به تحلیل ماهنامه دلایل اصلی چنین تغییر معنی‌داری عبارتند از:
۱) برنامه‌ریزی دولت برای کاهش نرخ سود
تسهیلات بانکی و در نهایت، تک رقمی شدن کاهش نرخ سود تسهیلات در سال‌های آینده که جزو برنامه‌های دولت تا رسیدن به نرخ تک رقمی است، پرداخت سود سپرده‌های بلندمدت را با مشکل مواجه خواهد ساخت. محدودیت نرخ سود تسهیلات و کاهش چهار درصدی آن در دو سال اخیر، درآمد انتظاری ناشی از سود تسهیلات را کاهش داده و به تبع آن، بانک‌ها نمی‌توانند جهت سود سپرده‌های بلندمدت برای خود، تعهدات خارج از دسترس فراهم نمایند.
از سوی دیگر، اخیراً بیشتر بانک‌های دولتی و خصوصی، بدون لحاظ طول مدت سپرده‌گذاری در تعیین سود، به میزان یکسانی سود پرداخت می‌کنند. حتی برخی بانک‌ها به سپرده‌های با طول مدت سپرده‌گذاری کوتاه‌تر، سود بیشتری از سپرده‌های با طول مدت سپرده‌گذاری بلندتر پرداخت می‌کنند که این خود باعث کاهش اقبال مشتریان به سپرده‌های بلندمدت و در مقابل، گرایش به سپرده‌های کوتاه‌مدت شده است.
۲) افزایش فعالیت بانک‌های خصوصی
بانک‌های خصوصی به دلیل نوپا بودن، نیاز به جذب منابع برای رقابت با بانک های دولتی دارند. لذا با اعطای سود بیشتر به سپرده‌ها درصد بالایی از جذب سپرده‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. در شروع به کار این بانک‌ها، برای ثبات بیشتر در منابع، سپرده‌های بلندمدت درصد بالایی از منابع آنها را تشکیل می‌داد.
ولی اخیراً به دلیل سیاست‌های دولت در هم جهت نمودن آنها با بانک‌های دولتی، بانک‌های خصوصی نیز به تبعیت از مسایل پیش روی بانک‌های دولتی، به سمت سپرده‌های کوتاه‌مدت گرایش بیشتری پیدا کرده‌اند.
۳) رقابت‌ در سایر بخش‌های سرمایه‌گذاری
افزایش سود سرمایه‌گذاری در بازارهای مسکن، ارز و طلا باعث گردیده است که مشتریان، رغبتی به سپرده‌های بلندمدت نداشته باشند.
این در حالی است که مسکن، ارز یا طلا علاوه بر سوددهی بالاتر، از قدرت نقدشوندگی مطلوبی در قیاس با سپرده‌های بلندمدت برخوردارند. لذا بانک‌ها جهت جذب سپرده‌های مشتریان، به مکانیزمی تغییر رویه داده‌اند که محصول آن در عین نقد شوندگی سریع، سودی یکسان یا با تفاوت کمتر نسبت به بازارهای مذکور ارایه نماید.
سپرده کوتاه‌مدت، معامله‌ای بدون ریسک است که در صورت داشتن سود متعارف برای سپرده‌گذار، از قابلیت رقابت خوبی با بازارهای مذکور که همراه با ریسک بالایی به دلیل عوامل سیاسی داخلی و خارجی هستند، برخوردار خواهد بود.
۴) افزایش نرخ تورم در دو سال اخیر
به طور قطع، نرخ تورم، در تصمیم‌گیری سپرده‌گذاران تأثیرگذار است. با توجه به نرخ تورم ۱۹ درصدی که توسط بانک مرکزی اعلام شده که البته برخی مراجع داخلی و خارجی، رقم واقعی را بیش از این می‌دانند نیاز است سود سپرده‌های بلندمدت نیز که تأثیر بیشتری از نرخ تورم می پذیرند، متناسب با آن باشد.
ولی به دلایلی که پیشتر اشاره شد، این کار منطقی نخواهد بود.
لذا رویکرد بانک‌ها به سپرده‌های کوتاه‌مدت که تأثیر کمتری از نرخ تورم سالانه می‌پذیرد، تغییر جهت پیدا کرده است.
۵) مکانیزم‌های جدید جذب سپرده‌ کوتاه مدت
در نهایت می‌توان مکانیزم‌های جدید مانند حساب پشتیبان که بر مبنای ارتباط بین حساب جاری و حساب کوتاه‌مدت فرد افتتاح می‌شود و سپرده‌های سه ماهه، شش ماهه و نه ماهه را به عنوان دلیلی دیگر بر استقبال مشتریان از سپرده‌های کوتاه‌مدت به شمار آورد.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران