پارک ملی کویر یادمان تاریخ

پارک ملی کویر، یکی از قدیمی ترین مناطق تحت حفاظت ایران است که در جنوب غربی استان سمنان در حدفاصل کویر مرکزی ایران و دریاچه نمک واقع شده است.
این منطقه تنها پارک ملی است که مالکیت خصوصی ندارد و فعالیت معدنی نیز در آن صورت نمی گیرد، اما پیشنهاد انجام پروژه های اکتشافی مانند اکتشاف نفت و ذخیره سازی گاز طبیعی بشدت سایه سنگینی بر نابودی این منطقه انداخته است ؛ به طوری که کارشناسان معتقدند اجرای چنین فعالیت هایی ، پارک ملی کویر را در معرض تهدید قرار خواهد داد.
در معرفی ذخیره گاه پارک ملی کویر باید توجه کرد که این منطقه متشکل از پارک ملی کویر و منطقه حفاظت شده کویر است که هر کدام شرایط کاملا خاص و مختص به خود دارند. پارک ملی کویر ۴۵۰ هزار هکتار و منطقه حفاظت شده کویر، ۲۵۰ هزار هکتار وسعت دارد. پارک ملی کویر دارای زمستان های معتدل و تابستان های گرم است.
دمای هوای منطقه بین حداقل ۵درجه زیر صفر و حداکثر ۵۰ درجه سانتی گراد در نوسان است. متوسط بارندگی حدود ۱۰۰ میلی متر بوده که در سال های مختلف از ۵۰ میلی متر تا ۳۰۰ میلی متر متغیر است. فصل بارندگی از آبان ماه تا اردیبهشت ماه بوده و گاهی در دی و بهمن ، شاهد بارش برف هستیم که منظره ای زیبا از سیاه کوه با پوشش برفی سفید به وجود می آورد.
پارک ملی کویر در حدفاصل ۲ ناحیه ای که تقریبا هیچ گونه حیاتی در آن وجود ندارد، شامل دریاچه نمک در غرب و دشت کویر در شرق مجموعه زیبا و جذابی از زیست گاه های بیابانی را در خود جای داده است. براساس قانون پارک های ملی ، بهره برداری از هرگونه معدن در محدوده پارک ملی کویر ممنوع اعلام شده است.
از این رو، در این محدوده هیچ گونه معدن فعالی وجود ندارد و معادن بسیار قدیمی هم همگی غیرفعالند. این منطقه همان طور که از نام آن مشخص است ، از لحاظ منابع آبی بسیار فقیر است و هیچ رودخانه دائمی و پر آبی ندارد. تنها رودخانه مهم فصلی منطقه که پساب گلبه ورامین را به دشت کویر منتقل می کند، رودخانه گلو است که در بیشتر فصل های سال ، آب در آن جاری است بخصوص که میزبان سیلاب های ناشی از باران در ارتفاعات البرز باشد.
● پوشش گیاهی و حیات وحش
با این که پارک ملی کویر در منطقه ای کویری واقع شده ، علاوه بر مجموعه ای از گیاهان با سیمای کویری نیمه کویری و بیابانی ، در بخش های کوهستانی دارای جوامع گیاهی با سیمای اسپتی است.
انواع شورها، گون ، شیرخشت ، افدرا و آلوچه وحشی از جمله گیاهان منطقه است ، همچنین پارک ملی کویر، مجموعه ای از زیستگاه های کویری ، دشتی ، تپه ماهور، کوهستانی و صخره ای را در خود گرد آورده است و از آنجا که تمامی وسعت پارک بلامعارض بوده و هیچ گونه مستثنیات ، معادن فعال و چرای احشام در آن وجود ندارد و از سویی به دلیل فاصله آن با شهرها و جوامع انسانی ومحدود شدن آن از ۳ طرف با نمکزار و اراضی باتلاقی ، این منطقه را می توان شبه جزیره ای از اکوسیستم های بکر و طبیعی کویری ایران دانست ، چرا که فراوانی و تنوع گونه های جانوری این منطقه در کشورمان بی نظیر است.
پستاندارانی مانند کل و بز، قوچ و میش ، خرگوش ، شغال ، روباه شن ، گرگ ، کفتار، کاراکال ، گربه وحشی و یوزپلنگ آسیایی که مهمترین و نادرترین گونه و سمبل حیات وحش کشور است ، در این منطقه وجود دارد.
از پرندگان بومی منطقه نیز می توان به کبک ، تیهو، هوبره ، زاغ بور، چکاوک هدهدی ، شاهین ، جغد و زاغ نوک سرخ اشاره کرد. همچنین مهم ترین پرندگان مهاجر منطقه شامل عقاب طلایی ، عقاب دشتی ، سارگپه ، سنقر، شاهین ، بلبل ، پری شاهرخ و انواع لاشخورها هستند.
● تهدید چرا در منطقه حفاظت شده کویر
منطقه حفاظت شده کویر که در مجموعه ذخیره گاه کویر قرار دارد، هم اکنون در معرض تعارضات بسیاری قرار دارد که چرای خارج از ظرفیت و بی موقع دام داخل منطقه حفاظت شده ، یکی از مهمترین معضلات زیست محیطی در این منطقه است ، چرا که مراتع منطقه حفاظت شده با توجه به شرایط اقلیمی نمی توانند میان بند باشند و قشلاقی هستند.
(منطقه میان بند، منطقه ای است که دامداران زمان بین ییلاق و قشلاق را در آن می گذارنند). مدیرکل دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست در این باره می گوید: پروانه های ییلاقی معمولا اواسط خردادماه تا اواسط شهریورماه و پروانه های قشلاقی در ۳ ماه زمستان صادر می شوند از این رو در پاییز و بهار مراتعی که نه ییلاق هستند و نه قشلاق ، به صورت میان بند استفاده می شوند و دامدارانی که در حال کوچ هستند، از این منطقه عبور می کنند.
● طبیعت گردی در پارک ملی کویر
یکی از ویژگی های منحصر به فرد منطقه ، وجود یادمان های تاریخی و باستانی است که هر بیننده ای را شگفت زده می کند، وجود سنگفرشی در دل کویر به طول ۳۵ کیلومتر، عرض ۳متر و عمق ۶متر در منطقه ای با تلاقی بسیار بی نظیر و یکی از شاهکارهای دوره صفویه است.
مجموعه بناهای عباس آباد، قصر بهرام ، قصر عین الرشید، امارت حرم خانه و آبراه سنگی سیاه کوه که در دامنه شمالی سیاه کوه قرار دارد، تفرجگاه سلاطین صفوی بوده که می تواند بسیار مورد توجه گردشگران طبیعت باشد. مدیرکل دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست می گوید: اگر زیرساخت های طبیعت گردی در این مجموعه شکل بگیرد، یک مسیر گردشگری و طبیعت گردی پرجاذبه و دیدنی از شهر کاشان تا گرمسار تعریف می شود که هر گردشگر در این مسیر می تواند جاذبه های طبیعی زیادی را مشاهده کند.
تجربه نمک نوردی در دریاچه نمک ، بازدید از کاروانسرای مرنجاب در حاشیه دریاچه نمک ، بازدید از کاروانسرای سفیداب در جنوب پارک ملی کویر، بازدید از آب انبار باستانی ، مشاهده گونه هایی همچون جبیر، کل و بز و قوچ و میش ها و مشاهده مجموعه بناهای عباس آباد و سنگفرش شاه عباسی دیده می شود.
دریاچه نمک در این منطقه وسعتی ۱۵۰ هزار هکتاری مثلثی شکل است که برای دیدنش حتما باید از عینک آفتابی استفاده کرد، در مسیر دریاچه جاده ای وجود دارد که اجازه می دهد طبیعت گرد وارد دریاچه شوند و وجود یک جزیره به نام کوه سه گردان ، می تواند مسیر را مشخص کند و راهنمای طبیعت گرد باشد، یک خودروی معمولی می تواند حتی با سرعت زیاد در این منطقه رانندگی کند.
از این رو در فصل بهار با توجه به این که گیاهان مرتعی تازه به گل می نشینند و به چرا حساس هستند، نباید مورد چرای دام قرار گیرند، اما چون در محل عبور دام هستند و متاسفانه براساس یک سنت غلط دیرینه منطقه بهار چر دامداران ورامین در منطقه حفاظت شده ، این روال ادامه دارد و با شروع فصل بهار، دامداران وارد منطقه می شوند و درست در زمانی که گل دهی در گیاهان علفزار منطقه حفاظت شده شروع می شود، حضور دام اجازه رشد و نمو و به تخم نشستن را به گیاهان نمی دهد.
از این رو رقابت شدیدی بین حیات وحش و دام اهلی حاکم می شود و در این میان ، حیات وحش متضرر می شوند.
بررسی ها نشان می دهد گونه هایی مانند کل و بز، قوچ و میش و جبیر بیشترین خسارات را متحمل می شوند و گونه هایی مانند یوزپلنگ و پلنگ و دیگر گوشتخواران نیز در این چرخه آسیب می بینند.
● بازگشت گورخر آسیایی به پارک ملی کویر
پارک ملی کویر، مجموعه منحصر به فردی است و حتی وجود گونه های در معرض خطر انقراض و نادر در این پارک ، نشان می دهد هرم اکولوژیک کمتر دستخوش تخریب و تغییرات شده است زیرا هر گوشه هرم که تخریب می شود، تمام هرم متاثر خواهد شد.مدیرکل دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست می گوید: یوزپلنگ آسیایی در کل آسیا از بین رفته است و وجود آن در این منطقه ، نشان دهنده زیستگاه مناسب است.
به این معنی که هنوز غذا برای خوردن دارد و هنوز این زنجیره زیستی گسسته نشده است. عبدوس می افزاید: از این رو حضور یوز یکی از ویژگی هایی پارک ملی کویر است که این ویژگی در پارک ملی توران هم دیده می شود.
متاسفانه حدود ۲۰ سال پیش ، پارک ملی کویر یکی از گونه های نادر خود به نام گورخر آسیایی را از دست داد که مهم ترین دلیل آن ، شکار بی رویه در آن محدوده بوده است که منجر به از بین رفتن گورخر آسیایی شد؛ اما هم اکنون با بررسی های صورت گرفته و با توجه به امنیت منطقه کاملا آمادگی معرفی مجدد گورخر آسیایی وجود دارد.
مدیرکل دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست می گوید: از این رو پروژه ای در این زمینه تعریف شده است که گورخر آسیایی در آینده ای نزدیک به زیستگاه اصلی اش برگردد.
عبدوس با اشاره به این که حدود ۸ سال پیش ، چند راس گورخر از پارک ملی توران به یزد برده شدند تا در اسارت نگهداری شوند، ادامه داد: این گورخرها از نظر خویشاوندی بسیار به گورخرهای پارک ملی کویر نزدیکند و از همان نسل هستند، اما از آنجا که باید یک راس نر وحشی هدایت گله را به عهده بگیرد، باید یک راس نر از پارک ملی توران زنده گیری شود، خوشبختانه سایت و محل این طرح نیز مشخص شده است و امیدواریم این اقدام بزودی صورت گیرد.
● پارک ملی کویر در معرض تهدید اکتشافات
اما اینجا این سوال مطرح است که چه نقشه هایی در آینده می تواند باعث از میان رفتن این ثروت ملی و تاریخ طبیعی کشور شود، مجموعه ای که به عنوان ذخیره گاه بیوسفر در فهرست یونسکو ثبت شده است.
به گفته منابع آگاه ، ۲ پروژه بسیار مخرب در این مجموعه در دست مطالعه است ، چرا که این پروژه ها در عمق زیستگاه های این پارک ملی تعریف شده و جالب است که این دو پروژه ، کاملا پیش بینی های خلاف یکدیگر دارند. یکی از آنها پیش بینی می کند در ذخایر زیرزمینی پارک ملی نفت وجود دارد و به دنبال اکتشاف نفت در پارک ملی است و دیگری پیش بینی می کند یک مخزن بسیار عظیم از آب شور اشباع وجود دارد که می تواند با تخلیه آن به دشت کویر، این مخزن را برای ذخیره سازی گاز طبیعی و استفاده از آن در فصول سرد سال مورد استفاده قرار داد.
کارشناسان معتقدند؛ پروژه اول برای مطالعات اکتشاف ، نیاز به عملیات لرزه نگاری در جای جای پارک ملی با فواصل ۹۰ متری دارد یعنی با اجرای این عملیات ، هیچ نقطه ای از پارک دست نخورده نخواهد ماند. پروژه دوم که خطر بیشتری برای تخریب پارک ملی دارد، نیاز به احداث یک خط لوله به عمق ۸۰ کیلومتری پارک ملی و احداث یک کانال انتقال آب از عمق بهترین زیستگاه های پارک ملی به سمت دشت کویر و نیز احداث یک جاده دسترسی به سایت استقرار تاسیسات ذخیره سازی که آن هم از حساس ترین زیستگاه های پارک ملی عبور می کند خواهد داشت.
مقایسه ارزش های این پروژه نسبت به نابودی طبیعت این منطقه و یا جستجوی راه های بهتر برای ذخیره سازی منابع گاز کشور، یکی از گزینه های مهمی است که باید به طور جدی مورد مطالعه و بررسی مجدد قرار گیرد.
این در حالی است که مسوولان سازمان محیط زیست معتقدند؛ حتی در زمانی که یک مجوز برای یک پروژه بهره برداری و توسعه ای صادر شد، چه ضمانتی وجود دارد که مجری ملاحظات زیست محیطی و تعهدات خود را عمل کند و این سوالی است که نشان می دهد در واقع ضمانت اجرایی قابل اعتماد و محکمی وجود ندارد و در این شرایط، چه ضمانتی برای تداوم حیات یک منطقه بی نظیر حیات وحش و طبیعت کشور وجود دارد که هرگز دوباره احیا نخواهد شد.

امیر.اوسط
http://www.sasan۱۱.blogfa.com