همه انتقاد دارند؛ مشکل کجاست؟

مثل اغلب دانشجویان دیگر، سال اول دانشگاه با جامدادی‏های پر، کیف انباشته از کاغذ سفید گذشت و قرار بود تا جوهر خودکار تمام نشده گمش نکنیم. حالا یکسال است که دانشگاه تمام شده. گاهی تعجب می‏کنم که چرا دلم برای دانشگاه تنگ نمی‏شود، برای دانشگاه و جزوه ‏های کپی شده آخر ترم که دست به دست می‏گشت، برای جزوه ‏هایی که جای کتاب را در کیف دانشجویان گرفته بود و شاید چون همه چیز زود گذشت.
شاید هم در سال‏های ابتدایی دانشگاه، دانش‏طلبان ارتباطات کمبود کتاب‏های مفید و مناسب را احساس نکنند اما وقتی خود را برای آزمون کارشناسی ارشد آماده می‏کنند با کتاب‏هایی مواجه می‏شوند که خواندن آنها چندان ساده نیست. بیشتر کتاب‏های حوزه ارتباطات اگر ترجمه باشند، با نثرهای متفاوت به فارسی برگردانده شده‏اند و اگر تالیف باشند، بیشتر حالت »ترجمه و تالیف« را دارند. آیا استادان ارتباطات کمتر مایل به ترجمه کتاب‏های مرجع ارتباطات یا تالیف کتاب‏های مناسب این حوزه هستند؟
۱۷ مه (۲۷ اردیبهشت ماه( روز جهانی ارتباطات بهانه‏ای شد برای اینکه پای صحبت استادان ارتباطات درباره » ادبیات ارتباطات در ایران« بنشینیم. جالب اینجاست که همه انتقاد دارند، چه آنها که کتاب نوشته‏اند و چه آنان که ننوشته‏اند. مشکل کجاست؟
● مصلحت اندیشی باعث می‏شود کتاب‏ها را نقد نکنیم
وقتی سراغ رئیس دانشکده ارتباطات و علوم اجتماعی؛ دکتر محمدمهدی فرقانی رفتیم، برایمان از تاریخچه ادبیات ارتباطات گفت. »قبل از انقلاب منابع رشته ارتباطات منحصر به دو سه کتاب بود که توسط دانشکده علوم ارتباطات آن زمان منتشر شده بود و مجله تحقیقات روزنامه‏نگاری، منابع دست اول در این رشته، خیلی کم بود. وقتی در دهه اول انقلاب دانشکده ارتباطات تعطیل شد و تنها به عنوان یکی از گرایش‏های علوم اجتماعی وجود داشت بیشتر اساتید ارتباطات ایران را ترک کردند. اوایل دهه هفتاد با استقلال رشته علوم ارتباطات و راه اندازی دو گرایش روزنامه‏نگاری و روابط عمومی و شروع دوره کارشناسی ارشد در سال ۶۵ و به دنبال آن آغاز دوره دکترا در سال ۱۳۷۵ نهضتی در زمینه تولید منابع علمی حرفه‏ای شکل گرفت.«
دکتر محمدمهدی فرقانی با بیان این پیشینه درباره نظر خود چنین توضیح داد: ما در این دهه با دوران‏گذار روبرو بودیم. پیشینه قوی برای تولید منابع نداشتیم و کتاب‏های آن دوره، مبتنی بر اصول علمی نبود، در حالی که بشدت به منابع فارسی نیاز داشتیم. در دهه هفتاد و اوایل هشتاد، تلاش‏های زیادی برای نگارش کتاب‏های ارتباطات بویژه در شاخه روزنامه نگاری شد.
وقتی از او می‏پرسیم چرا بیشتر کتاب‏های ارتباطات راجع به روزنامه‏نگاری است و کمتر به دیگر رسانه ‏ها پرداخته شده است، می‏گوید: اساسا زیربنای دانش ارتباطات، روزنامه‏نگاری است و فعالیت در این شاخه منافاتی با فعالیت درباره دیگر رسانه ‏ها ندارد. در چند ساله اخیر برخی از مدرسان ارتباطات که تجربه علمی روزنامه‏نگاری نیز دارند به نوشتن کتاب‏هایی درباره این شاخه پرداخته‏اند که این مساله سبب گسترش دانش این حوزه می‏شود. طبعا افرادی که در رسانه ‏های دیگر نیز کار می‏کنند و دانش نظری آن رشته را نیز دارند، می‏توانند به نشر کتاب در این حوزه ‏ها بپردازند.
رئیس دانشکده ارتباطات و علوم اجتماعی در ادامه بیان کرد: تعداد کتاب‏ها و منابعی که تولید شده تاثیر مثبتی بر نشر کتاب ارتباطات دارد. منابع تالیفی در سال‏های اخیر پایه اصلی شکل‏گیری دانش ارتباطات در کشور ماست و بسیار بهتر است تا گرته‏برداری‏های نامناسب از کتاب‏های خارجی و ترجمه ‏های مخدوش. ما امیدواریم پس از حدود ده سال از تاسیس رشته دکترای ارتباطات و استقلال دانشکده ارتباطات که همراه با تشکیل انجمن‏های علمی مانند »انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات« و »انجمن ایرانی جامعه اطلاعاتی« است، صاحبنظران ارتباطات به تولید منابع علمی بپردازند.
شاید لبخند دکتر در جواب این سؤال که چقدر دانشجویان این کمبود منابع را احساس می‏کنند، به دانشجویان ارتباطات بر می‏گردد: »بیشتر دانشجویان در دوره کارشناسی دنبال منابع نیستند و به جزوه ‏های امتحانی اکتفا می‏کنند. دانشجویان وقتی وارد دوره تحصیلات تکمیلی می‏شوند کمبود این منابع را احساس می‏کنند، آن زمان است که به دنبال منابع مبتنی بر داده ‏های پژوهشی و نظری هستند. این کتاب‏ها نیز به زبان فارسی زیاد نیستند، لحن بیشتر منابع ترجمه شده نیز مناسب دانشجویان ایرانی نیست. با این همه من امیدوارم با توجه به تلاش‏های سال‏های اخیر در نیمه دوم دهه هشتاد شاهد تدوین کتاب‏های ارتباطات در شاخه ‏هایی مانند روزنامه‏نگاری سایبر و جامعه اطلاعاتی باشد.
برغم اینکه بعضی از کتاب‏های منتشر شده در عصر ارتباطات محل اشکال هستند، اما کمتر دیده‏ایم صاحبنظران ارتباطات به نقد کتاب‏های یکدیگر بپردازند. نویسنده کتاب »درآمدی بر ارتباطات سنتی« با تایید این حرف، افزود: این مساله به دو عامل بر می‏گردد؛ اول روحیه شرقی ما که با رودربایستی، ملاحظه و مصلحت اندیشی درباره هم صحبت می‏کنیم. این روحیه در نقد کتاب نیز وجود دارد. مساله دوم، پیشینه فقیری است که در تولید منابع فارسی ارتباطات داریم. با توجه به اینکه ما در دوره‏گذار به سر می‏بریم بیشتر کتاب‏های ما مونتاژ شده‏اند. باید این دوره را پشت سر بگذاریم تا وارد مرحله تولید منابع اصیل شویم با این وجود، بودن همین منابع گر چه بیشترشان پر از اشکال است، بهتر از نبودشان است. ضمن اینکه افرادی که نقد می‏کنند، نحوه نقد علمی را بدانند و نقد را با تسویه حساب و تنگ‏نظری همراه نکنند.
● بازاری که از دست می‏رود
دکتر حسین افخمی، استاد دانشکده ارتباطات و علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی کمبود کتاب‏های درس‏های تخصصی دانشگاه را از مشکلات ادبیات ارتباطات می‏داند. او می‏گوید: ترجمه و تالیف اگر خوب باشد می‏تواند به دانشجو کمک کند. ما در حوزه ارتباطات پنجاه درصد کسری کتاب‏های مرجع برای درس‏های تخصصی داریم. کتاب‏های ارتباطات را می‏توان به دو بخش تقسیم کرد: کتاب‏های دانشگاهی و غیردانشگاهی. کمبود کتاب‏های دانشگاهی ارتباطات جزو مسائلی است که به پایه ‏های علم این حوزه لطمه وارد می‏کند.
وی یکی از عواملی را که به این کمبودها دامن می‏زند، کم کاری استادان دانشگاه می‏داند: استادان آن قدر درگیر تامین معیشت خود شده‏اند که نمی‏توانند با درآمد ناچیز ترجمه و تالیف کتاب امرار معاش کنند. عملا دو دسته افراد مشغول نوشتن کتاب می‏شوند: یا استادانی که دوران بازنشستگی را شروع کرده‏اند یا جوانانی که بدون گرفتاری خانوادگی می‏توانند وقتشان را صرف نوشتن کتاب کنند. در حالی که اگر کتاب‏های دانشگاهی تولید شود فروش خوبی دارد.
وی درباره موضوعات کتاب‏های تالیفی می‏گوید: در عرصه تولید آنچه وجود دارد ترجمه است، بیشتر تالیفات بسیار ضعیف است و کمتر چکش‏کاری و بازنویسی شده‏اند. خیلی از تالیفات پایان‏نامه استادان در حوزه دکترا است. عامل اصلی نوشتن کتاب در این حوزه بازار دانش و تقاضا نیست بلکه یارانه‏ای است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ناشران می‏دهد. بعضی از کتاب‏های ۱۰۰ صفحه‏ای ما در حد یک مقاله علمی هم نیست.
علت‏های زیادی را می‏توان برای کمبودهای حوزه ارتباطات ذکر کرد، دکتر افخمی چنین می‏اندیشد: عامل اقتصادی یکی از مهم‏ترین عواملی است که باعث عدم توسعه تفکر در این حوزه است. بسیاری از مقالاتی که بعدها به صورت کتاب منتشر می‏شود، آغاز و پایانش با تبلیغات همراه است. بعضی از آنها برای ارائه در گردهمایی‏ها نوشته می‏شوند که این گردهمایی‏ها نیز پشتیبان مالی محکمی دارند. عامل دیگر این کمبود را می‏توان در تعطیلی چندساله دانشگاه دانست تعطیلی دانشگاه باعث شد برخی از نخبگان این رشته مهاجرت کنند و عملا رشد این رشته متوقف شد.
کتاب‏های تالیفی که اخیرا به چاپ رسیده است، اغلب مبتنی بر تجربیات اساتید این رشته است تا تحقیق. افخمی با تایید این مطلب تصریح می‏کند: تحقیقات عمومی نیازمند به چهار فاکتور بودجه، نیروی انسانی، تقاضا از سوی بازار و بازار مصرف‏کننده است. به همین علت کتاب‏هایی که اخیرا در این حوزه به چاپ رسیده حاصل تجربیات اساتید است.
افخمی با توجه به نقش سازمان‏های غیردولتی در تولید کتاب این حوزه می‏افزاید: سازمان‏های غیردولتی نیز می‏توانند در تولید کتاب‏های ارتباطات مشارکت فعال و منتقدانه داشته باشند. برای مثال سازمان‏های مدافع حقوق کودکان می‏توانند با حمایت‏های مردمی تحقیقی بر نقش تلویزیون بر کودکان انجام دهند، اما سازمان‏های غیردولتی نیز نقش خود را بازی می‏کنند.
کتاب‏های تولیدی حوزه ارتباطات محل اشکال است، دکتر حسینعلی افخمی در این باره می‏گوید: من چند سال پیش طرحی برای تالیف کتابی به عنوان »ارتباطات سیاسی« به دانشکده دادم اما طرح همچنان در سطح گروه مانده است. گفته‏اند باید اصلاحاتی در طرح اجرا شود که عملا اجرای آن برای من مقدور نیست. طرح دیگری هم به انتشارات دانشگاهی دادم اما در نهایت به دو علت منصرف شدم؛ اول اینکه از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نبود، دوم اینکه طرحی که مورد پذیرش آنها است با آنچه من می‏خواهم متفاوت است. من متاسفم که آن قدر گرفتار کار گل و سیر کردن شکم شده‏ایم که فرصت نداریم بنویسیم. این ننوشتن درست در زمانی رخ می‏دهد که بازار تقاضای کتاب‏های ارتباطات وجود دارد، در حقیقت این بازاری است که از دست می‏رود.
وی درباره تولیدات انبوه توسط بعضی افراد گفت: بیشتر افرادی که ادعا می‏کنند در یکسال ۲۰ عنوان کتاب چاپ می‏کنند با استفاده از نیروی ارزان دانشجویی این کار را انجام می‏دهند. این راه باعث می‏شود با ترجمه پر از اشتباه به بازار عرضه شود. برای مثال کتاب »مدیریت ارتباطات« به بازار عرضه شده که در کل کتاب از واژه »مدیریت« استفاده نشده است.
یا کتاب دیگری با نام »روزنامه‏نگاری حرفه‏ای« که در حقیقت کتابی درباره روزنامه‏نگاری تحقیقی است. یا در کتاب دیگری مترجم واژه تحلیل محتوا را »آنالیز متن« ترجمه کرده است. یا بعضی از مترجمان چند فصل از کتاب را ترجمه می‏کنند به عنوان یک کتاب کامل، این در حقیقت توهین به مؤلف کتاب است یا ناشران به خاطر صرفه جویی در ۲۰ صفحه کاغذ کتابشناسی آخر متن‏های انگلیسی را چاپ نمی‏کنند.
عوامل در حوزه تالیف است و اکثر کتاب‏های تالیف ما در حقیقت ترجمه مو به موی کتاب‏های دیگر است.
وی درباره میزان استقبال دانشجویان از کتاب‏های ارتباطات اظهار داشت: ابتدا بگویم من از منظر یک استاد دانشگاه دولتی به این سؤال جواب می‏دهم، اغلب دانشجویان دانشگاه ‏های دولتی برای خرید کتاب پول کافی ندارند پس باید از کتاب‏های کتابخانه استفاده کنند. از طرفی تعداد کتاب‏های کتابخانه نیز کافی نیست در حقیقت ما از کتاب‏های مرجعی که مورد استفاده هزار دانشجو است سه جلد داریم. در ضمن از سال دوم به بعد بیشتر دانشجویان به دنبال کارهای نیمه‏وقت می‏روند. این مساله باعث می‏شود آنها کتاب‏های کم‏حجم و کوچک را ترجیح دهند. البته انگیزه دانشجویان برای یادگیری علوم نیز بسیار کم شده است و دانشجویان با بی میلی در دانشگاه حاضر می‏شوند و شور و شعفی برای یادگیری ندارند.
● از نظر کیفی یک علامت سؤال روی کتاب‏هاست
دکتر مهدخت بروجردی علوی؛ عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پاسخ به تقاضای ما در مورد »ادبیات ارتباطات« یادداشتی به شرح زیر برایمان ارسال کرد:
»این روزها انتشار کتاب بسیار بالا گرفته است و انتشار کتاب در همه زمینه ‏ها بازار داغی دارد. کتاب‏های ارتباطی هم از این روند مستثنی نیست. از حیث کمی کتاب‏های رشته علوم ارتباطات در وضعیت نسبتا مطلوبی قرار دارد ولی از نظر کیفی یک علامت سؤال بزرگ پیش روی کتاب‏های این رشته گذاشته شده است. به جز چند کتاب مرجع که توسط استادان مسلم این رشته نوشته شده است، سایر کتاب‏ها به نوعی یکدیگر را تکرار می‏کنند. ترجمه ‏ها نارسا و مبهم است به طوری که خواندن متن انگلیسی کتاب به مراتب راحت‏تر از متن فارسی آن است. محتوای بسیاری از این کتاب‏ها چیزی نیست جز به هم چسباندن و سرهم کردن چند کتاب مختلف، جزوه ‏های درسی استادان این رشته و تقریرات کلاس استادان. همه زحمتی که نویسندگان فاقد اعتبار منبع این کتاب‏ها کشیده‏اند، افعال جمله را عوض و یا جمله ‏ها را جابه‏جا کرده‏اند.
اگر تولید کتاب در هر رشته را در جهت »تولید علم« ارزیابی کنیم به نظر من بسیاری از کتاب‏های موجود رشته ارتباطات در این زمینه موفق نبوده‏اند. کتابی رسالت تولید علم را به دوش می‏کشد که نظریه ‏های نظریه‏پردازان را به چالش بکشد و نقد آن را بومی کند. در تولید کتاب، باید این اصل را پذیرا باشیم که در حوزه علوم انسانی و اجتماعی نظریه ‏های موجود و ساخته شده در کشورهای غربی در فرهنگ ایرانی- اسلامی ما قابل پیاده نشدن نیست و این امر به معنای بی‏توجهی‏به ذخایر علمی دنیاست به عکس ما باید این ذخایر را بشناسیم ولی قدرت تشخیص و غیر آنها را هم داشته باشیم.
در هر حوزه‏ای کتابی دارای ارزش است که بتواند به مشکلات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه خودش پاسخ گوید. اگر صحبت از نظریه و علم بومی می‏کنیم، نقطه آغاز باید پاسخ بر پرسش‏های زیست‏بومی خودمان باشد. به عبارت دیگر باید به این پرسش پاسخ داد که مگر کتاب نظام مستندسازی افکار و عقاید نیست؟ پس در این کتاب، چه فکر و عقیده‏ای مستند شده است؟
● یکی از مسائل ترجمه، انتخاب مناسب کتاب است
دکتر مهدی محسنیان راد از دیگر اساتیدی است که با او درباره وضعیت کنونی کتاب‏های ارتباطات صحبت کرده‏ایم.این استاد دانشکده علامه طباطبایی درباره کتاب‏های ارتباطات گفت: کشور ما کشوری در حال توسعه است. با توجه به این موقعیت می‏توان از سه گونه کتاب در این حوزه نام برد: یکی ترجمه که حجم زیادی از این کتاب‏ها را تشکیل می‏دهد و منشا دانش جدید در غرب است. دیگری تالیف است. در ترجمه باید توجه داشت که ابتدا کتاب‏های مرجع ترجمه نشوند، مثلا گاهی کتابی از سال ۲۰۰۴ میلادی ترجمه می‏شود که بعضی از مبحث‏های آن به سال ۱۹۶۰ ارجاع داده شده است. یکی از مسائل ترجمه کتاب، انتخاب متن ترجمه است. گونه دیگر کتاب‏ها تالیف است. تالیف در حقیقت مرکب است از مجموعه آجرهایی که مؤلف از منابع مختلف تهیه کرده، اکثر منابع تالیف خارجی است که او با آجرها بنای جدیدی ساخته است. شاخه دیگر، شاخه‏ای است که مؤلف سوای آجرهایی که استفاده می‏کند خودش هم تعدادی آجر ایجاد می‏کند که در واقع بنای جدیدی می‏سازد. این گروه کمترین کتاب‏های حوزه ارتباطات هستند.
محسنیان که رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات نیز هست درباره تعداد کتاب‏های این بخش گفت: بیشتر کتاب‏های ارتباطات در گروه اول است. در این گروه از کتاب خوب با ترجمه خوب داریم تا کتاب نه چندان ضروری با ترجمه خوب و همچنین کتاب‏های ضروری و مرجع که بد ترجمه نشده‏اند. اما تعداد کتاب‏های دهه هفتاد نسبت به دهه شصت رشد زیادی داشته‏اند. دکتر مهرزاد نیکنام و من کتابی به نام »فهرستگان ارتباطات« منتشر کرده‏ایم که لیست کتاب‏های ارتباط تا دهه هفتاد است. آن کتاب می‏تواند شاهد این ادعا باشد.
استاد دانشکده امام صادق(ع) در ادامه بیان کرد: تجربه من نشان می‏دهد که کتاب‏های تالیفی که بومی نیز هستند با استقبال بیشتری روبرو می‏شوند.
کتاب‏های ارتباط جمعی و توسعه روستایی، ارتباط شناسی و مصاحبه خبری از جمله کتاب‏های دکتر محسنیان‏راد است.
● ضرورت بازنگری
فریدون صدیقی روزنامه‏نگار و مدرس ارتباطات، کتاب‏های حوزه ارتباطات را کم‏بنیه می‏داند: ما در حوزه روزنامه‏نگاری کاغذی و سایبر در زمینه کتاب بی پشتوانه هستیم. دامنه کتاب‏های این حوزه نسبت به دیگر حوزه ‏ها بسیار ناچیز است. در دهه اخیر یکسری کتاب‏های تالیفی و ترجمه‏ای داشته‏ایم اما این کتاب‏ها به هیچ وجه کافی نیست.
وی درباره ویرایش‏های بعد از چاپ اول کتاب‏های حوزه ارتباطات می‏گوید: کمتر پیش آمده است کتاب‏های ارتباطات بعد از چاپ اول و برای چاپ دوم ویرایش مجدد نشود. بیشتر اوقات کتاب به همان شکل اولیه تجدید چاپ می‏شوند و زاویه دید تازه‏ای درباره آن موضوع به مخاطب نمی‏دهند. کمتر پیش آمده کتابی قبل از تجدید چاپ بازنگری و دوباره چاپ نشود به طور مثال الان چاپ هشتم کتاب »خبر« دکتر یونس شکرخواه در بازار وجود دارد اما بعد از چاپ اول بازنویسی نشده است. از گفتن این حرف منظور دیگری نیز دارم و آن اینکه فقط دکتر شکرخواه که دوست من است پذیرای نقد من خواهد بود و اگر درباره دیگر دوستان حرفی بزنم، باعث دلخوری آنها می‏شود.
سردبیر روزنامه هم‏وطن سلام درباره اینکه مدرسان حوزه ارتباطات کمتر به تالیف کتاب می‏پردازند، گفت: شرایط امروز جامعه، اساتید را از یک شخصیت فعال و پیشرفته دور کرده و به یک شخصیت تابع تبدیل کرده است. مدرسان ارتباطات از جمله خود من بیشتر ترجیح می‏دهیم در روزنامه و نشریاتی کار کنیم که حاصل دسترنج خود را زود ببینیم. نوشتن و تالیف کتاب آرامش خاطری می‏خواهد که دست‏کم خود من با توجه به دغدغه‏ای که نسبت به مسائل اجتماعی و اطرافیانم دارم، نمی‏توانم به آن بپردازم. این مساله باعث تاسف من است که فراغتی فراهم نشده است تا به نوشتن کتاب بپردازم.
صدیقی با توجه به سابقه تدریسش در خصوص اشتیاق دانشجویان ارتباطات به کتاب‏های ارتباطات می‏گوید: در کل جوانان را می‏توان به سه دسته تقسیم کرد؛ دسته‏ای دوست دارند روزنامه‏نگار شوند و یک دسته دوست دارند فوتبالیست شوند و دسته دیگر هنرپیشگی را می‏پسندند. در حقیقت اکثر دانشجویان روزنامه‏نگاری از سر اتفاق و تصادف وارد این رشته شده‏اند. اکثر فارغ‏التحصیلان این رشته جذب بازار کار می‏شوند اما تعداد کمی از دانشجویان به مطالعه کتاب‏های ارتباطات و کتاب‏های درسی که کمک زیادی به آنها می‏کنند، می‏پردازند. این مطالعه کم آنها به مخاطب لطمه زیادی می‏زند و مخاطبان به نوعی روزنامه‏زده می‏شوند.
وی درباره روزنامه‏نگارانی هم که به روزنامه‏نگاری سایبر گرایش دارند، می‏گوید: اکثر دانشجویانی که الان وارد خبرگزاری‏ها و سایت‏ها می‏شوند خیلی تکنیک‏زده هستند و کمتر اصول روزنامه‏نگاری را رعایت می‏کنند، ضمن اینکه نیاز کمتری نیز به خواندن کتاب‏های مرتبط با روزنامه‏نگاری احساس می‏کنند.
فریدون صدیقی در ادامه می‏گوید: من با توجه به سابقه کاری که دارم در رشته ‏های گزارش‏نویسی، تیترنویسی و مصاحبه حرف‏هایی برای گفتن دارم. در جشنواره سال گذشته مطبوعات، مقاله‏ای مفصل درباره تیترنویسی در مطبوعات برای روزنامه همشهری نوشتم. مقالات پراکنده‏ای که درباره این موضوع کار کرده‏ام در حقیقت قطعات پازل یک کتاب است که باید کنار هم گذاشته و بعد منتشر شود. شاخه دیگری که فکر می‏کنم به آن توجه کمی شده »گزارش‏نویسی در فضای سایبر« است. در فضای سایبر ما می‏توانیم از تصویر، رنگ و صدا استفاده کنیم، با توجه به اینکه من الفت زیادی با سینما و ادبیات داستانی دارم، حرف‏های زیادی برای گفتن در این شاخه دارم. تئوری‏ها و یادداشت‏های پراکنده‏ای درباره این موضوع نوشته‏ام و اگر آرامش خاطری نصیبم شود آنها را منظم خواهم کرد تا به صورت کتاب منتشر شود.
● یک دهه کتاب ارتباطات
روز جهانی ارتباطات، بهانه‏ای شد برای گفت‏وگو با اساتید این حوزه. در جهت تکمیل این گزارش، آماری هم از بانک اطلاع‏رسانی خانه کتاب دریافت کردیم؛ آماری حاکی از تمام آثار به چاپ رسیده در حوزه ارتباطات در دهه اخیر. آنچه در زیر می‏آید توصیف و مقایسه این آمار و به نوعی بالا و پایین کردن آنهاست.
در مجموع ۴۵۲ عنوان کتاب از سال ۷۴ تاکنون به چاپ رسیده است که از این تعداد ۱۲۳ عنوان درباره ارتباطات، ۲۸۸ عنوان درباره روزنامه‏نگاری و ۴۱ عنوان درباره روابط عمومی است.
● ارتباطات
کتاب »فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش« نوشته نادرقلی قورچیان با شمارگان ۸۱۰۰ نسخه بیشترین و کتاب »درسنامه زبان تخصصی ارتباطات« که توسط اعضای هیات علمی مؤسسه سنجش تکمیلی نوشته شده با شمارگان ۵۰۰ نسخه کمترین تعداد نسخه را در بین این عناوین دارد.
کتاب جامعه‏شناسی ارتباطی نوشته باقر ساروخانی در بین این کتاب‏ها به چاپ چهاردهم رسیده است.
((ارتباطات)) نوشته استیو پارکر با ترجمه مجید عمیق در ۳۲ صفحه با کتاب ((فهرستگان ارتباطات)) نوشته سید فرید قاسمی با ۸۴۰ صفحه به ترتیب پربرگ‏ترین و کم‏برگ‏ترین کتاب‏های این حوزه است.
همچنین کتاب »نظریه ارتباطی« نوشته یورگن هابرمارس با بهای ۶۰۰۰۰ ریال و کتاب »روابط عمومی‏ها و ارتباط با رسانه‏ها« نوشته محمدمهدی فرقانی با بهای ۵۰۰ ریال به ترتیب کم‏بهاترین و گران‏ترین کتاب‏هاست.
● روزنامه‏نگاری
سید فرید قاسمی با ۲۲ عنوان کتاب درباره روزنامه‏نگاری در دهه اخیر فعال‏ترین نویسنده این عرصه بوده است.
همچنین کتاب خبر نوشته دکتر یونس شکرخواه در این حوزه به چاپ هشتم رسیده است.
از ۲۸۸ عنوان کتاب درباره روزنامه‏نگاری ۲۰۷ عنوان چاپ اول است.
کتاب ((آموزش روزنامه‏نگاری به زبان ساده)) نوشته ایرج گلشنی با شمارگان ۲۰۰۰۰ نسخه و کتاب ((قانون مطبوعات)) تهیه و تنظیم مریم ایلشاهی با شمارگان ۵۰۰ نسخه به‏ترتیب بیشترین و کمترین تعداد را داشته‏اند.
همچنین کتاب‏های ((تاریخ روزنامه‏نگاری در ایران؛ بشارت خورشید)) نوشته محمداسماعیل رضوانی در ۲۴ صفحه و((مطبوعات کتابگذار)) در ۱۰۸۰ صفحه به‏ترتیب کم‏برگ‏ترین و پربرگ‏ترین عناوین هستند.
● روابط عمومی
این حوزه با ۴۱ عنوان کتاب که ۳۰ عنوان آن چاپ اول است در دهه گذشته کمترین تعداد را در بین گرایش‏های رشته ارتباطات داشته است.
علی میرسعید قاضی با ۶ عنوان کتاب فعال‏ترین نویسنده این حوزه است که کتاب »تئوری و عمل در روابط عمومی و ارتباطات« وی به چاپ پنجم رسیده است.
این حوزه هشت عنوان کتاب با شمارگان ۵۰۰۰ نسخه و دو کتاب با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه دارد که به‏ترتیب بیشترین و کمترین تعداد آنهاست.
کتاب »نگرش انتقادی به روابط عمومی« نوشته ژاکی لتانگ با ۲۷۶ صفحه و »کتاب سال روابط عمومی ۱۳۸۰» با ۲۲ صفحه بیشترین و کمترین تعداد برگ را داشته‏اند.
همچنین گران‏ترین کتاب این حوزه، کتاب »روابط عمومی و تبلیغات« نوشته کاظم متولی با بهای ۳۲۰۰۰ ریال است و کتاب‏هایی چون »روابط عمومی‏ها و توسعه« نوشته پرویز علوی، »فنون روابط عمومی« نوشته هوشمند صدیقی با بهای ۵۰۰ ریال از جمله کم‏بهاترین کتاب‏های این حوزه بوده‏اند.

نوشته: آذر اسدی، گلی مقیسه

منبع : پایگاه اطلاع رسانی علوم ارتباطات ایران