جادوی فوتبال

فوتبال امروزه در بسیاری از کشورهای کوچک و بزرگ و ثروتمند و فقیر دنیا تعیین کننده بسیاری از معادلات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. اسپانیا و جدایی طلب های باسک و کاتالان که برای بیان حرف هایشان راهی جز فوتبال ندارند، برزیل و فقری که با توپ بر سر آن می کوبد و صورتش را نه سرخ، که رنگ زرد پیراهنش درمی آورد، فرانسه و مهاجران آفریقایی الاصلی که با حضور پررنگشان در تیم ملی این کشور توانایی شان را به رخ می کشند، ایتالیا و سیاست و مافیایی که بخشی از حیاتش را در فوتبال می جوید و آرژانتین و بحران های اجتماعی و فقرش که با مارادونا و خیالاتی که برای یافتن جانشینان بعدی اش دارد آنها را درمان می کند، در همه و همه فوتبال حرف نخست را می زند.
فوتبال در ایران امروز همپای بسیاری از کشورهای بزرگ دنیا کارکردی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی یافته و توانسته جایگاه ویژه ای در جامعه به دست آورد؛ ورزشی که از حدود یک قرن پیش وارد ایران شد و اکنون جذاب ترین و پرطرفدارترین ورزش کشور به شمار می آید. زمانی که بسیاری از کارشناسان نتیجه مسابقه میان دو تیم پرطرفدار تهرانی را در روحیه جوانان مؤثر می دانند، می توان کارکرد ورزش توپ و پا را پذیرفت. برگزاری کارناوال های خیابانی پس از پیروزی های مهم تیم ملی فوتبال ایران می تواند بیانگر این کارکرد ویژه در جامعه باشد. هنگامی که ایران در سال ۱۹۹۸ میلادی پس از دهه ها توانست در بزرگ ترین فستیوال فوتبالی شرکت کند شور و هیجانی معنادار در میان ایرانیان پدید آمد و غروری ملی را در این زمینه برای آنان ایجاد کرد که اکنون پایدار مانده، معیار تحولات فوتبالی ایران به شمار می آید.
● این ورزش ساده و جهانی
پله می گوید: فوتبال در برابر چشمان همچون جرقه می ماند، در هر جای دنیا این واژه انگلیسی در زبان های بین المللی به سادگی رسوخ کرده است و این شاید ساده ترین تعریفی باشد که اسطوره فوتبال دنیا درباره تأثیر این پدیده جهانی به دست داده است.
اطلاعاتی کامل درباره پیشینه واقعی فوتبال تاکنون به دست نیامده است. گویا گونه ای از بازی فوتبال در سال های پیش از میلاد مسیح بازی می شده است. البته می گویند در چین نیز چیزی شبیه به بازی فوتبال ۳ هزاره پیش از میلاد مسیح وجود داشته است. در تاریخ مصریان و یونانیان نیز مدارک و شواهدی درباره انجام گونه ای بازی و سرگرمی شبیه فوتبال دیده می شود. حتی در این زمینه به نوشته های هومر شاعر و نویسنده یونانی استناد می شود که گویا اشاره کرده است که در قاره گمشده آتلانتیس، ورزشگاه عظیمی بوده که تماشاگران فراوانی برای تماشای توپ گرد بدانجا می رفتند.
پیشینه و شواهد تاریخی درباره بازی های شبیه فوتبال را که کنار بگذاریم، رد پای فوتبال مدرن را می توان در کشور انگلیس جست که همچنان به این موضوع می بالد. دانشنامه رشد به موضوعی جالب درباره پیشینه ورزش فوتبال اشاره می کند. در قرن ۱۴ میلادی این بازی به قدری محبوب شد که پادشاه انگلیس آن را غیر قانونی خواند اما مردم هیچ توجهی به آن نکردند. جذابیت این بازی به حدی بود که با توجه به غیر قانونی بودنش بویژه میان روستائیان بازی می شد و مقامات مسئول در سال ۱۵۷۲ در برابر خواسته مردم تسلیم شدند و فوتبال را قانونی اعلام کردند.
جام انگلیس (FA CUP)، قدیمی ترین فستیوال فوتبال جهان است که از سال۱۸۷۱ آغاز شده و همچنان شور و هیجان خود را حفظ کرده است. انگلیسی ها هنوز هم احترام ویژه ای به این جام می گذارند. اتحادیه فوتبال این کشور در سال ۱۸۶۳ بنیان نهاده شد و اکنون قدیمی ترین تشکیلات فوتبال جهان است.
مدارک نشان می دهد نخستین مسابقه بین المللی فوتبال دنیا در سال۱۸۷۲ میان تیم های انگلستان و اسکاتلند در شهر گلاسکو برگزار شد و صفر - صفر نتیجه پایانی آن بود. پس از آن در سال۱۹۲۰ بازیکنان فوتبال در مسابقات المپیک بلژیک شرکت کردند و سرانجام بزرگ ترین فستیوال فوتبالی جهان یعنی جام جهانی فوتبال از سال ۱۹۳۰ با برگزاری آن در کشور اروگوئه شکل گرفت و جادوی جهانی فوتبال بدینگونه آغاز شد و جادوگری آغاز کرد. این رویداد، پربیننده ترین رویداد جهانی است که حتی سیاستمداران را به تماشای خود می نشاند و بزرگ ترین تحولات جهانی را معطوف خود می کند.
فوتبال در برزیل که به لحاظ استعدادهای آن امروزه به عنوان مهد فوتبال شناخته می شود، از سال۱۸۹۴ شروع و بزودی فراگیر شد. گویا این ورزش به وسیله چارلز میلر برزیلی که اجداد او بریتانیایی بودند به مردم سرزمین قهوه معرفی شد.
● مینیاتوری از دنیای رقابت های بیرونی
فوتبال از نمادهای قرن بیستم است و با گذر بیش تر زمان، جذابیت و ظواهر تازه ای می یابد. امروزه بسیاری در عجبند که رمز و راز این جذابیت از چه و کجا سرچشمه می گیرد.
برخی برآنند که فوتبال از دستاوردهای بعد از رنسانس است که به زندگی جهانی بشر وارد شده و ماندگار شده است.
برخی جامعه شناسان معتقدند فوتبال مینیاتوری نمادین از دنیای رقابت های بیرونی است که در عین سرکشی و رهایی چارچوبی قانونمند دارد. به زعم آنان فوتبال زندگی کوچکی را نشان می دهد که یک کل است و فوتبال را نماد آن چیزهایی می دانند که انسان مدرن شده این قرن آن را گم کرده است و آنها را در فوتبال، این ورزش ساده می جوید؛ فوتبالی که ۸۶ درصد از یک جامعه آماری انگلیسی میان تماشای فوتبال یا حضور در بیمارستان برای تولد نوزاد اول خود تردید دارند، ۶۷ درصد ترجیح می دهند به جای خانواده با دوستان خود به تماشای فوتبال بپردازند و ۷۶ درصد از جمعیت نمونه ترجیح می دهند به جای کار، فوتبال تماشا کنند.
دکتر امان قرایی مقدم استاد دانشگاه در این باره می گوید: فوتبال در جوامع کنونی دو کارکرد کلی دارد. بالا بردن انسجام و همبستگی ملی و اجتماعی و ایجاد روح همبستگی ارگانیکی نخستین و مهم ترین نقشی است که پدیده فوتبال بر عهده گرفته است. فوتبال در جوامع امروزی جهان پیوندهای اجتماعی را مستحکم تر می کند و در ترویج فرهنگی بسیار مؤثر است. همچنین می تواند ساختارهای فرهنگی را در جهان پراکنده ساخته، از نقطه ای به نقطه ای دیگر ببرد.
وی می افزاید: بررسی ها نشان داده است که فوتبال از بروز بسیاری از آسیب های اجتماعی در جوامع جلوگیری می کند. در زمان برگزاری بازی ها و تورنمنت های بزرگ فوتبال میزان جرم ها کاهش می یابد و گونه ای حس مشترک ملی پدید می آید. همچنین همکاری های مشترک اجتماعی و روحیه سبقت جویی تقویت شده، میزان تعامل در همه زمینه های زندگی افزایش می یابد.
گفته می شود اسکاتلندی ها در جریان برگزاری جام جهانی فوتبال در دوره های اخیر کمترین میزان مراجعه کنندگان به مراکز اورژانس های روان پزشکی را داشته اند. در مسابقات جام ملت های اروپای سال۱۹۶۶ میزان مراجعات به اورژانس در انگلستان کاهش یافته بود. در برابر، زمانی که انگلستان در جام جهانی ۱۹۹۸از آرژانتین شکست خورد آمار حمله قلبی ۲۵ درصد افزایش یافت.
معجزه پیروزی آلمان غربی بر مجارستان شکست ناپذیر که آلمان شکست خورده در جنگ دوم جهانی را دوباره زنده کرد و انگیزه روانی بزرگی به مردمان آلمان غربی بخشید و تأثیری روانی جالبی در آلمان پس از جنگ داشت، عقده گشایی آرژانتینی ها بر سر انگلیسی ها با شاهکار مارادونا در جام جهانی ۱۹۸۶ مکزیک پس از کشمکش دو کشور بر سر جزایر فالکلند و بسیار معجزه های دیگری که تأثیرات فراوان اجتماعی و سیاسی بر کشور ها و ملت ها گذارد از شعبده های فوتبال است. پیش از برگزاری جام جهانی ۱۹۸۶ مکزیک شکست آرژانتینی ها در جنگ با انگلیسی ها بر سر جزایر فالکلند غرور مردمان این کشور را جریحه دار کرده بود به اندازه ای که رویارویی تیم های ملی دو کشور در نیمه نهایی این جام به جنگی دیگر تعبیر شد و زمانی که آرژانتین با گل های خارق العاده اسطوره اش مارادونا برتری یافت و راهی بازی نهایی شد آرژانتین شکست خورده در جنگ نظامی، از میان عقده های آن جنگ دوباره به پاخاست و سربلند کرد. حتی پیش از آن هنگامی که در بازی افتتاحیه جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا تیم گمنام کامرون توانست قهرمان دوره پیشین آرژانتین بزرگ را شکست دهد، قاره سیاه فریاد قرن ها تحقیر را بر سر کشورهای بزرگ سر داد و از آن زمان بود که کشورهای این قاره توانستند در این زمینه خود را در دنیا نشان دهند به گونه ای که فوتبالیست های آفریقایی بسیاری در تیم های بزرگ اروپایی بازی کرده، درآمد فراوانی دارند. اکنون بسیاری از کودکان فقیر و محروم آفریقایی دنیای آرزوهای خود را در فوتبال خلاصه کرده اند و همچون بسیاری از برزیلی های فقیر در پی آنند که با حضور در تیم های بزرگ اروپایی بتوانند از ثروت سرشاری که در صنعت فوتبال وجود دارد، خانواده های خود را از فقر آزاردهنده نجات دهند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت معلم بر آن است که با توجه به دگرگونی هایی که در یک سده گذشته در این ورزش ساده صورت گرفته و جذابیت هایی که بر آن افزوده شده، فوتبال یک صنعت درآمدزای تأثیرگذار و یک پدیده سیاسی شده است. فوتبال از این نظر یک پدیده فراملی است و توانسته بار ها تأثیر خود را در عرصه های بین المللی نشان دهد. امروزه سرمایه داران و سیاستمداران فراوانی با حضور در چرخه اقتصادی فوتبال نفع بسیاری برده اند.
قرایی مقدم تصریح می کند: شکی نیست که فوتبال، این ورزش ساده، یک پدیده جهانی است که زندگی انسان قرن بیستم را متأثر ساخته است.
در جریان برگزاری جام جهانی ۲۰۰۶ آلمان بسیاری از جلسات مهم سیاسی و دیپلماتیک دنیا به دلیل همزمانی با بازی های کشور ها تغییر زمان داد تا سیاستمداران مغرور بتوانند بازی تیم های محبوب کشورشان را ببینند، اینگونه بود که فوتبال فرای تمام تحولات جهانی قرار گرفت و تأثیر خود را نشان داد.
● جادوی فوتبال در ایران
بسیاری از ایرانیان سرنوشت بخشی از زندگی اجتماعی شان را با این ورزش ساده گره زده، با برد تیم های مورد علاقه شان شادمان و با باخت آنها غمگین می شوند. شاید به دلیل همین تأثرات اجتماعی و از این رو است که دولت سالانه میلیارد ها تومان در این حوزه هزینه می کند، با آگاهی کامل از این موضوع که این سرمایه گذاری بازگشت مادی ندارد. وقتی انتخاب سرمربی تیم ملی فوتبال به موضوعی ملی تبدیل می شود که همگان روی آن حساس می شوند، می توان گفت این ورزش ساده اما جذاب توانسته در ایران نیز همچون بسیاری دیگر از کشور ها به یکی از عوامل مؤثر در معادلات اجتماعی و سیاسی بدل شود.
امروزه فوتبال در ایران نیز تجلیگاه بروز تنش ها و ر ها شدن انرژی پرخاشگرانه، اما به شیوه ای اجتماعی و مطلوب است. فوتبال در ایران نیز صنعتی است که از بسیاری صنایع مادی نقشی انکارناپذیرتر بر عهده دارد. ایران در این زمینه در قاره آسیا جزو کشورهایی به شمار می رود که با فوتبال توانسته خود را و فرهنگش را جهانی تر و بین المللی کند و یکی از معدود کشورهای آسیایی است که طرفداران آن در بیشتر کشورهای دنیا به دیدن بازی های ملی اش در هر کشوری می روند و ایرانی بودن خود را از آن راه ثابت می کنند. شاید بتوان گفت بخشی از شناسایی ایران در جهان از راه فوتبال در کنار دیگر عوامل بوده است.
فوتبال، فوتبال و فوتبال. . . هیجان، زیبایی و سادگی ویژگی های ورزشی است که جهانیان را مسحور خود کرده و پیر و جوان و نژاد و رنگ نمی شناسد؛ ورزشی که بیشتر مردم جهان را به خود مجذوب کرده است.
واقعاً پدیده ای شگفت آور است این فوتبال.

مژگان جعفری

منبع : روزنامه ایران