پنجشنبه, ۳۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 18 April, 2024
مجله ویستا
خُمس مال چهکسی است؟
● خمس در کتاب و سنّت
با نظر به اینکه خمس جایگاه خاصی در اسلام دارد. در اینجا ضمن بیان اهمیت آن، مالکیت آن را نیز بیان میکنیم.
خمس، بودجهای است در دست پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) و امام (علیهالسلام) تا در مصالح اسلامی مصرف کنند. نمیتوان گفت خمس، مخصوص اداره کردن زندگی سادات فقیر است و بس، چرا که اگر خمسِ اموال گردآوری شود ثروت عظیمی را به وجود میآورد که به مراتب زیادتر از اداره کردن سادات مستمند و فرزندان حضرت زهرا و علی (علیهما السلام) است. مضاف بر اینکه اگر فرضاً در مقطع زمانی خاصی سادات فقیر نداشتیم بلکه همه سادات خودشان خمس میدادند، در چنین شرایطی خمس را در چه راهی باید مصرف کرد و متولّی یا متولّیان خمس کیانند؟
از امام (علیهالسلام) سؤال شد اگر خمس (دریافت شده توسط فقیر و یتیم) از مصارف سال (او) زیادتر باشد چه باید کرد؟ فرمود: «انّ الزّائد یرجع الی الوالی و التّقسیم بنظره؛ زیادی خمس به حاکم اسلامی بر میگردد و تقسیم آن به نظر او میباشد.»
آنچه از قرآن و روایات مفهوم میشود این است که خمس، یک نوع بودجه مشروط برای اداره جامعه اسلامی و ترویج مبانی دینی است و مدیریت آن به دست پیامبر و یا جانشینان معصوم اوست. به همین دلیل حکومتهای بنیامیّه و بنیالعباس و حتی در عصر خلفای راشدین به گرفتن مالیات و زکات بسنده میکردند و متعرض خمس نمیشدند و در بعضی از مواقع از صاحبان خمس اجازه میخواستند که خمس را برای مردم مصرف کرده و در آینده دِین خود را پرداخت نمایند.
و حکومتی بودن این مال را خداوند در آیه خمس بیان فرموده است: «و اعلموا انّما غنمتم من شیء فانّ للّه خمسه و للرّسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السّبیل ان کنتم آمنتم بالله و ما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان و الله علی کل شیء قدیر؛(۱) و بدانید که از هر چیزی که سود ببرید، یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و از آن خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و از راه ماندگان است....»
در احادیث و کتابهای لغوی، غنیمت به معنای مطلق فایده آمده است. حدیثی از امام رضا (علیهالسلام) در تفسیر آیه خمس رسیده که میفرماید: «و کلّ ما افاده النّاس فهو غنیمة؛ هر چیزی که مردم از منافع به دست آورند آن، غنیمت و فایده محسوب میشود». سپس در ادامه میفرماید: فرقی نیست بین گنجها، معدنها و جواهراتی که غوّاصان از دریا به دست میآورند، و مال حلالی که با مال حرام مخلوط شده باشد، و غنایم و فوایدی که از طریق جنگ و جهاد به دست جنگجویان افتاده باشد، و زمینی که کافر ذمّی از مسلمان خریداری نماید، و مالی که از طریق کسب و کار و تجارت و صنعت به دست بیاید، و میراثی که خمس آن داده نشده باشد؛ در تمام این موارد، پرداخت یک پنجم آن واجب میشود. به دلیل اینکه تمام اینها غنیمت و فایده محسوب میگردد و از روزی و رزق خدا فراهم شده است.(۲)
خمس، بودجهای است در دست پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) و امام (علیهالسلام) تا در مصالح اسلامی مصرف کنند.
در اصل وجوب، یک پنجم، از منافعی که سال بر آن گذشته و از موارد هفتگانهای که در رساله مراجع آمده است، تردیدی نداریم، ولی بحث ما در این قسمت پیرامون "مالکیت و عدم مالکیت خمس" و "متولّی" آن است. در صورتی که بودجهای در دست حکومت معصوم باشد، احدی بالاصالة مالک آن نخواهد بود. یکی از شواهدی که ثابت میکند خمس باید به دست امام برسد و مصرف شود این است که تقسیم سهم سادات به گروه یتیم، مسکین و ابن السبیل (در راه ماندگان) لازم نیست مساوی باشد، بلکه تقسیم آن باید با نظر ولی خمس و امام معصوم و در غیبت کبری به دست مجتهد جامع الشرایط صورت بگیرد؛ چنانکه در حدیث صحیح بَزَنطی آمده: هنگامی که از امام رضا (علیهالسلام) پرسیدند: اگر یک گروه از سهمْ برندگانِ سهم سادات زیادتر از گروه دیگر باشد خمس را چگونه باید میان آنها تقسیم کرد؟ امام رضا (علیهالسلام) فرمود: «ذاک الی الامام؛ این امر به نظر امام بستگی دارد. همانگونه که پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) نیز طبق نظر خود عمل میکرد، امام نیز بر این شیوه عمل میکند.(۳)
از امام (علیهالسلام) سؤال شد اگر خمس (دریافت شده توسط فقیر و یتیم) از مصارف سال (او) زیادتر باشد چه باید کرد؟ فرمود: «انّ الزّائد یرجع الی الوالی و التّقسیم بنظره؛ زیادی خمس به حاکم اسلامی بر میگردد و تقسیم آن به نظر او میباشد.»
۱) انفال (۸) آیه ۴۱.
۲) فقه الرضا، ص ۲۹۳.
۳) کافی، ج ۸، ص ۵۴۴ و وسائل الشیعه، ج ۹، ص ۵۱۹.
محمدباقر شریعتی سبزواری
۲) فقه الرضا، ص ۲۹۳.
۳) کافی، ج ۸، ص ۵۴۴ و وسائل الشیعه، ج ۹، ص ۵۱۹.
محمدباقر شریعتی سبزواری
منبع : تبیان
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید میز و صندلی اداری
خرید بلیط هواپیما
گیت کنترل تردد
ایران اسرائیل رژیم صهیونیستی ایران و اسرائیل ارتش جمهوری اسلامی ایران دولت وعده صادق دولت سیزدهم جنگ ایران و اسرائیل جنگ جمهوری اسلامی ایران مجلس شورای اسلامی
سیل قوه قضاییه هواشناسی سیلاب تهران فضای مجازی پلیس شهرداری تهران سلامت وزارت بهداشت سازمان هواشناسی محیط زیست
قیمت خودرو قیمت طلا قیمت دلار خودرو بازار خودرو ایران خودرو بانک مرکزی بورس دلار قیمت سکه مالیات قیمت
تلویزیون سینمای ایران فیلم کتاب سریال موسیقی تئاتر دفاع مقدس بازیگر ژیلا صادقی
دانشگاه تهران دانشگاه آزاد اسلامی
فلسطین عملیات وعده صادق آمریکا حمله ایران به اسرائیل غزه جنگ غزه روسیه چین طوفان الاقصی اسراییل حماس لبنان
فوتبال پرسپولیس لیگ قهرمانان اروپا استقلال رئال مادرید منچسترسیتی بارسلونا کشتی فرنگی بازی تراکتور لیگ برتر سپاهان
هوش مصنوعی تلگرام اپل سامسونگ دوربین ناسا وزیر ارتباطات ایلان ماسک عیسی زارع پور تجهیزات پزشکی
ورزش درمان و آموزش پزشکی چاقی دیابت مغز کاهش وزن سلامت روان