آموختن مهارت های زندگی راه هموار دستیابی به موفقیت

امروز به علت ایجاد تغییرات پیچیده و وسیع فرهنگی - اجتماعی در شیوه های زندگی، بسیاری از افراد توانایی های لازم و اساسی را برای رویارویی با مشکلات زندگی ندارند و همین امر آنان را در مواجهه با مشکلات زندگی روزمره و مقتضیات آن آسیب پذیر کرده است.
«مهارت های زندگی» مجموعه ای از توانایی های روانی - اجتماعی است که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را برای افراد فراهم می آورد و این توانایی ها انسان ها را قادر می سازد تا مسئولیت های نقش های اجتماعی خود را بپذیرند و بدون لطمه زدن به خود و دیگران با خواست ها، انتظارات و مشکلات روزانه، بویژه روابط بین فردی به شکل مؤثرتری روبه رو شوند. به عبارتی ساده تر مهارت های زندگی، توانایی هایی هستند که همه انسان ها به آن نیازمندند تا با به کارگیری این توانایی ها، فردی شاد، موفق و مؤثر باشند و در هنگام رویارویی با مقتضیات و چالش های زندگی روزمره، رفتار انطباقی و صحیح تری از خود نشان دهند. اما نبود این توانایی ها در بسیاری از انسان ها، موجب بروز بسیاری از اختلال های روانی و مشکلات رفتاری شده است. تعداد افراد مبتلا به افسردگی، اضطراب، تندخویی، بدبینی، ناسازگاری و به طور کلی اختلالات روانی- اجتماعی، روز به روز در جهان در حال افزایش است. همه ساله، سازمان های محلی، منطقه ای و بین المللی، آمار رو به رشدی را در این زمینه اعلام می کنند و تلاش می کنند با ریشه یابی مشکلات، برای پیشگیری، درمان و مراقبت از افراد مبتلا اقدام کنند.
نتیجه بررسی های صاحبنظران نشانگر این است که اغلب مشکلات رفتاری و روانی افراد، به ضعف در مهارت های اجتماعی برمی گردد؛ یعنی آنها نمی دانند چگونه و تا چه حدی با دیگران ارتباط برقرار کنند. به نظر متخصصان، فردی از نظر اجتماعی رشد یافته محسوب می شود که بتواند با مردم به راحتی زندگی کند و با آنها سازگاری داشته باشد.
روان شناسانی که از سال ۱۹۹۰ بحث هوش هیجانی را به طور جدی مطرح کرده اند، بر این موضوع تأکید دارند که هوش انتزاعی یا IQ تنها تا ۲۰ درصد در موفقیت زندگی افراد تأثیر دارد و ۸۰ درصد دیگر، به نحوه ارتباط، همدلی و سازگاری مردم با یکدیگر وابسته است. آنها مهارت های اجتماعی را رفتارهای آموخته شده و مقبول جامعه می دانند که شخص می تواند براساس آنها با دیگران به نحوی ارتباط برقرار کند که منجر به پاسخ های مثبت و پرهیز از واکنش های منفی شود.
به این ترتیب، به دنبال این مهارت ها، نه تنها امکان شروع و تداوم روابط متقابل و مثبت با دیگران فراهم می شود بلکه توانایی نیل به اهداف در ارتباط با آنها نیز در شخص ایجاد می شود و مسلماً هر اندازه انسان در ارتباط با دیگران بیشتر و همه جانبه تر به هدف های خود توجه کند او را در زمینه اجتماعی ماهرتر نیز می دانند.
اما نکته اساسی این که، مهارت های اجتماعی کاملاً اکتسابی است و تا حد زیادی به آموزش و تربیت در خانواده مربوط می شود و سپس در سایر نهادهای اجتماعی تقویت و تکمیل خواهد شد و در نهایت کیفیت زندگی افراد را متأثر می سازد. تا جایی که محققان اعلام کرده اند حتی در دوره مدرسه، رفتارهای اجتماعی دانش آموزان در روابط متقابل آنها با معلمانشان تأثیر دارد و عموماً این قبیل افراد بیشتر مورد توجه واقع می شوند و توفیق تحصیلی بیشتری نیز کسب می کنند. بررسی ها همچنین، عوارض ناشی از ضعف در مهارت های اجتماعی در بزرگسالان را نیز مورد مطالعه قرار داده و تأکید دارند افرادی که دچار عوارض روانی، تشویش، افسردگی های واکنشی و اختلال های شخصیت می شوند، از نظر اجتماعی نیز بی کفایت هستند و برخی نیز معتقدند که نارسایی های دوران کودکی در زمینه روابط اجتماعی، به دوران بزرگسالی منتقل می شود. به هرحال، افراد اجتماعی مهارت هایی دارند که آرامش و موفقیت آنها را تا حد زیادی تأمین و تضمین می کند. آنها معمولاً در چندین فعالیت گروهی شرکت دارند و می دانند چگونه در مواجهه با کسانی که به آنها علاقه مندند یا علاقه ای به ایشان ندارند برخورد سالم داشته باشند. قضاوت هایشان درباره دیگران مغرضانه و به صورت پیشداوری نیست. تمایل دارند به دیگران کمک کنند و در این زمینه انتظار تلافی کردن ندارند، بلکه صرفاً از مفید واقع شدن لذت می برند. انتقادها را به صورت سازنده، با ملایمت و غیرمستقیم بیان می کنند و از شنیدن انتقاد خشمگین نمی شوند. همچنین استقلال رأی دارند و از پذیرش مسئولیت لذت می برند. برخی از اهداف آموزش های مهارت های زندگی عبارت است از:
- کسب دانش و مهارت های لازم در زمینه ایمنی، بهداشت فردی، محیط زیست، مسائل اجتماعی، فیزیک، زیست شناسی و زمین شناسی.
- آماده ساختن فرد برای زندگی مستقل فردی و اجتماعی.
براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، مهارت های زندگی شامل این توانایی هاست: توانایی حل مسئله ‎/ توانایی تصمیم گیری ‎/ توانایی تفکر خلاق
‎/ توانایی ایجاد همدلی ‎/ توانایی روابط بین فردی ‎/ توانایی مقابله با استرس ‎/ توانایی ارتباط مؤثر ‎/ توانایی خودآگاهی ‎/ توانایی تفکر نقادانه ‎/ توانایی مقابله با هیجانات .

محمد کاوه

منبع : روزنامه ایران