لزوم آزاد سازی اطلاعات حسابداران رسمی

با تشکیل جامعه حسابداران رسمی ایران، شرکت‏ها و موسساتی که به اجبار یا اختیار متقاضی حسابرسی شدن صورت‏های مالی خود هستند و آنان را صاحبکار می‏نامیم، با تعداد زیادی نام موسسات حسابرسی عضو جامعه مواجهند که اکثراً ناشناخته هستند و مدت زیادی از تاسیس آنها نمی‏گذرد و ضمناً هر روز بر تعدادشان افزوده می‏شود.
به همین دلیل صاحبکاران به دنبال کسب اطلاعاتی درباره این موسسات هستند و می‏خواهند اگر ممکن باشد، نهاد ناظر یعنی جامعه حسابداران رسمی ایران، این موسسات را رتبه‏بندی کند. طرح موضوع رتبه‏بندی موسسات حسابرسی در سال‏های قبل از سوی صاحبکاران بزرگ و در سال گذشته از سوی بورس اوراق بهادار به این دلیل مطرح شده است که به دست آوردن شناخت کافی از موسسات حسابرسی که از آنها فقط یک نام و نشانی و حداکثر نام شرکای آنها در اختیار عموم قرار داده شده است، برای صاحبکاران امکان‏پذیر نیست.
به علاوه این درخواست در مقررات جامعه حسابداران رسمی ایران ریشه دارد. براساس ماده ۲۲ آیین‏نامه اجرایی موسسات حسابرسی موضوع ماده ۲۷ اساسنامه جامعه حسابداران رسمی ایران، موسسات حسابرسی می‏توانند رده‏بندی موسسه خود را از جامعه درخواست کنند. ضوابط امتیازبندی براساس آیین‏نامه‏ای خواهد بود که به پیشنهاد مشترک کار گروه‏های موسسات حسابرسی و کنترل کیفیت و تایید هیات مدیره، توسط شورای عالی جامعه تصویب خواهد شد.
برخی اظهار می‏کنند که به دلیل آنکه در هیچ یک از کشورهای پیشرفته جهان موسسات رتبه‏بندی نمی‏شوند، این کار در ایران هم نباید انجام شود و به عنوان شاهد از کشورهای امریکا و انگلستان مثال می‏آورند.
البته اگر کشوری در زمینه‏هایی افراد دانشمند یا مجرب نداشته باشد، در آن زمینه لزومی به طرح استدلال به وجود نمی‏آید و می‏شود عیناً الگوی کشوری مورد قبول را به آن کشور منتقل کرده و در آن پیاده کرد. اما وضعیت کشور ما و دانش حسابرسی در آن، چنین نیست و آنان که عمر خود را در راه کسب دانش و تجربه در این زمینه صرف کرده‏اند، می‏توانند جنبه‏های استدلالی موضوع را مطرح کنند و ممکن است لازم باشد شرایط و ضوابطی کاملاً متفاوت با امریکا یا انگلستان در ایران پدید آورند که موجب تامین منافع عمومی کشور شود. اگر چنین نبود، کشور به افراد اندیشمند و صاحب استدلال نیاز نداشت و می‏توانست همه چیز را فقط ترجمه کند و برای استفاده در اختیار مردم بگذارد.
صاحبکاران نمی‏توانند از نام موسسه‏های حسابرسی، نام شرکای آنها و مثلاً تاریخ موسسه، پی به کیفیت کار موسسه و شرایط و وضعیت آن ببرند. به خصوص آنکه حتی نامگذاری موسسات هم به گونه‏ای است که از اسم‏هایی که بسیار شبیه هم هستند استفاده شده است و موسسه‏ها برای کسب جایگاههای نخست در فهرست اسامی موسسه‏های حسابرسی هجوم آورده‏اند و اسم حدود یک سوم آنها با حروف آ و الف شروع می‏شود و این وضع امکان اشتباه زیادی را فراهم می‏کند. از نام شرکا هم نمی‏توان پی به شرایط موسسه برد، زیرا اغلب نام‏ها، ناشناخته است، فقط کسانی شناخته شده هستند که به هر طریق اسم آنها زیاد مطرح شده است. تاریخ تاسیس و قدمت موسسه‏ها نیز نشاندهنده چگونگی اوضاع آنها نیست.
موسسه‏های قدیمی بسیاری هستند که سال‏ها در حالت سکون به سر برده‏اند و در شرایطی که در دانش حسابداری و حسابرسی تغییرات بسیار زیادی به وجود آمده است، دانش و کیفیت کار آنها متناسب با شرایط نزدیک به سی‏سال پیش است. در موارد دیگر از کالبد موسسه‏های راکد و غیرفعال نیز برای راه‏اندازی موسسه‏های جدید استفاده شده است و این امر ذهن مخاطبان را به اشتباه می‏اندازد. میزان درآمد موسسه‏های حسابرسی نیز به تنهایی معیاری برای شناخت موسسه‏ها نیست زیرا موسسه‏های زیادی وجود دارند که در زمینه خدمات مالی مانند خدمات حسابداری، اصلاح حساب، حسابرسی داخلی، طراحی سیستم و نظایر آن فعالیت می‏کنند و بخش کوچکی از کار آنها را کار حسابرسی تشکیل می‏دهد و ارائه اطلاعات در صورتی که محدود به میزان درآمد باشد، موجب اغتشاش ذهن‏گیرندگان اطلاعات می‏شود. بنابراین باید به صاحبکاران حق داد که در تکاپوی دستیابی به رده‏بندی موسسات حسابرسی باشند.
این حق تا زمانی وجود دارد که موسسه‏های حسابرسی با کیفیت کاملاً متفاوت کار می‏کنند و امکان حاکم کردن سطح قابل قبول کیفیت کار در موسسه‏های حسابرسی به هر دلیل فراهم نشده است، وگرنه چنانچه آن شرایط فراهم شود، که تشریح آن و الزامات دستیابی به آن خود بحث دیگری را می‏طلبد، نیازی به رده‏بندی وجود نخواهد داشت. اگر قرار باشد ایران را با امریکا و انگلستان مقایسه کنیم، باید ویژگی‏های محیطی آنها را بدانیم و آنگاه این مقایسه را انجام دهیم.
در کشورهای نامبرده موسسات حسابرسی به دلیل آنکه تعداد شرکای بسیار زیادی دارند و چنانچه در وظیفه خود قصور کنند، ملزم به پرداخت خسارت به آسیب‏دیدگان از تایید نادرست خود هستند و به همین دلیل مجبور به خرید بیمه‏نامه مسوولیت با پوشش کافی هستند و برای آنکه بتوانند حق بیمه کمتری برای بیمه مسوولیت خود پرداخت کنند. الزاماً نظام کنترل کیفیت در داخل موسسه ایجاد کرده‏اند و همواره آن را ارتقا می‏بخشند. با توجه به تعداد زیاد شرکای موسسات حسابرسی، اصولاً موسسات به سازماندهی، دستورالعمل‏ها، برنامه‏ها و سایر ابزارهای تصمیم‏گیری و همچنین سوابق کاری و شهرت خود وابسته هستند نه به اشخاص شریک موسسه، موسساتی که بخش اعظم بازار را در اختیار دارند آنچنان بزرگ هستند که به‏جز در سایه یک نظم جدی قابل اداره شدن نیستند.
این‏گونه موسسات بعضاً متشکل از چند هزار شریک هستند. بعید است که در آن کشورهإ؛ کسانی وظیفه امضای گزارش‏های حسابرسی را به عهده داشته باشند که هر زمانی متناسب با شرایط روز شغل یا شغل‏های دیگری داشته‏اند و بعید است که امضاکنندگان گزارش در آن کشورها به‏جز کار حسابرسی، به‏طور رسمی و غیررسمی کارهای زیاد دیگری هم انجام دهند. هیچ موسسه‏ای در آنجا پیدا نمی‏شود که شرکت‏های بزرگ را حسابرسی کند و مثلاً از استانداردهای حسابرسی یا مقررات حاکم بر فعالیت واحدهای مورد رسیدگی بی‏خبر باشد یا تعداد نمونه‏های انتخابی برای حسابرسی را براساس میل و نظر شخصی خود انجام دهد و از استانداردهای حسابرسی فقط استاندارد گزارش حسابرس مستقل را آموخته باشد و نداند که استانداردهای برآورد خطر و سیستم کنترل داخلی، نمونه‏گیری، برنامه‏ریزی و مستندسازی و... هم وجود دارد.
خدمات حسابرسی برخلاف اغلب کارهای خدماتی، کیفیتی غیرقابل لمس دارد و به‏جز افراد حرفه‏ای و آشنا به موازین و مفاهیم علمی حرفه نمی‏توانند از کیفیت کار حسابرسان سر درآورند و چنانچه درجه رضایت صاحبکاران را از نتیجه کار حسابرسان، تنها ملاک و معیار تشخیص کیفیت حسابرسی بدانیم، برخلاف ماهیت این حرفه اندیشیده‏ایم. رضایت صاحبکار به تنهایی، ممکنست الزاماً به معنای کیفیت قابل قبول حسابرسی نباشد و بعضاً ممکن است در جهت عکس آن باشد. بنابراین در جایی که هنوز شرایط پاسخگویی حسابرسان به میزان شایسته‏ای فراهم نشده است، درآمد موسسات حسابرسی نمی‏تواند تنها ملاک شناسایی آنها باشد.
تا اجرا شدن ماده ۲۲ آیین‏نامه موسسات حسابرسی، می‏توان از سازوکار مناسبی برای فرونشاندن تشنگی صاحبکاران استفاده کرد و آن آزادسازی اطلاعات موسسات حسابرسی است که هم نیاز به حق صاحبکاران و دیگر استفاده‏کنندگان از خدمات حسابرسی را برآورده می‏کند، هم متناسب با الزامات دورانی است که آن را عصر اطلاعات و ارتباطات نامیده‏اند و موجب شفاف‏سازی و گردش صحیح اطلاعات می‏شود و هم نهایتاً باعث تشویق موسسات حسابرسی به ارتقای کیفیت نحوه اداره و راهبری موسسه و کیفیت کار حسابرسی از نظر پذیرش کار، انجام آن و بهبود گزارشگری می‏شود. آزادسازی اطلاعات موجب می‏شود که موسسات حسابرسی به بهای زیر پا گذاشتن کیفیت در صحنه رقابت حاضر نشوند و فقط با رعایت حفظ همه اصول و موازین حرفه‏ای و رعایت قوانین و مقررات پا به عرصه رقابت بگذارند.
اطلاعات زیر در مورد موسسات حسابرسی و حسابداران رسمی شاغل انفرادی باید از طریق وب‏گاه جامعه حسابداران رسمی ایران در اختیار عموم قرار گیرد تا جایگزین درخواست‏های کتبی و شفاهی رتبه‏بندی، شناسایی موسسات از طریق دریافت مستقیم اطلاعات از آنها و نظایر آن قرار گیرد و اطلاعات گنگ، مبهم و سوگیرانه درباره موسسات حسابرسی و حسابداران رسمی شاغل پراکنده نشود:
۱) اطلاعات شرکای هر موسسه حسابرسی و حسابداران رسمی شاغل انفرادی شامل:
▪ نام و نام‏خانوادگی
▪ سال تولد
▪ جزییات تحصیلات شامل مدرک تحصیلی، نام دانشگاه، سال فراغت از تحصیل
▪ جزییات تجربه شامل محدوده زمانی، نام محل کار و شغل
▪ تنبیهات انضباطی قطعی شده (درصورت وجود) با ذکر تاریخ و شرح
۲) اطلاعات موسسات حسابرسی و حسابداران رسمی شاغل انفرادی شامل:
▪ درآمد آخرین سال شمسی به تفکیک انواع درآمد از جمله درآمد حسابرسی و جمع درآمد
▪ تعداد مشتریان به تفکیک حسابرسی و سایر خدمات
▪ تعداد کارکنان به تفکیک شاغل در حسابرسی و سایر خدمات
▪ تعداد کارکنان حسابرسی به تفکیک رتبه
▪ آخرین امتیاز مکتسبه از کنترل کیفیت وضعیت موسسه
▪ آخرین امتیاز مکتسبه از کنترل کیفیت پرونده کار حسابرسی
▪ تنبیهات انضباطی قطعی شده موسسه با ذکر تاریخ و شرح
به دلیل آنکه امتیازهای کنترل وضعیت موسسات و کنترل کیفیت کار حسابرسی نشاندهنده چگونگی رعایت استانداردهای حسابرسی و آیین‏رفتار حرفه‏ای و همچنین قوانین و مقررات حاکم برفعالیت موسسات است و به دلیل آنکه تنبیهات انضباطی معمولاً نشاندهنده موارد عدم رعایت آیین‏رفتار حرفه‏ای است، با در اختیار عموم قراردادن اطلاعات موسسات حسابرسی و حسابداران رسمی شاغل، اهداف زیر به‏طور خودکار تامین می‏شود:
۱) رعایت آیین رفتار حرفه‏ای.
۲) رعایت استانداردهای حسابرسی.
۳) رعایت قوانین و مقررات مربوط به اشخاص حقوقی به‏طور عام و مقررات حاکم برموسسات حسابرسی عضو جامعه به‏طور خاص.
۴) آموزش قاعده‏مند کارکنان شاغل در حسابرسی و آشنا کردن آنها با مبانی علمی و حرفه‏ای و تغییراتی که در استانداردهای حسابداری و حسابرسی و قوانین و مقررات ایجاد می‏شود.
۵) تدوین برنامه‏ها و دستورالعمل‏های مناسب برای انجام کار حسابرسی براساس شرایط هر موسسه.
۶) حفظ صلاحیت حرفه‏ای حسابداران رسمی شریک یا شاغل در موسسه.
۷) ایجاد نظام کنترل کیفیت در موسسه به منظور حصول اطمینان از انجام درست کار حسابرسی و صدور گزارش‏های حسابرسی قابل دفاع.
۸) رعایت اخلاق حرفه‏ای در مورد پذیرش و ادامه کار.
آزادسازی اطلاعات در مورد مشخصات موسسه و شرکا، کارها و کارکنان آن نیز موجب ایجاد فرهنگ راستگویی و شفافیت در مورد اطلاعات موسسه و تشویق به تشکیل موسسات حسابرسی بزرگ و ساماندهی حسابداران رسمی در موسسات بزرگ به جای موسسات کوچک یا پراکنده می‏شود.
باید شرایطی فراهم آوریم که به‏طور خودکار موجب ارتقای حرفه حسابرسی شود. نباید اجازه بدهیم که رفتار نامناسب برخی از اعضای جامعه حسابداران رسمی به پای همه حرفه حسابرسی گذاشته شود و موضوع لزوم حسابرسی از اساس مورد تردید قرار گیرد. اینها کارهایی است که جامعه حسابداران رسمی ایران باید انجام دهد تا حرفه حسابرسی در کشور پا بگیرد و اعتلا یابد، وگرنه پرداختن به جزییات موجب کشیده شدن به سمت روزمرگی و مبارزه دائمی و روزانه با مشکلاتی می‏شود که به دلیل نبود اساس و پایه‏هایی که برای بقا و اعتلای حرفه لازم است، پدید می‏آید.

نویسنده : جواد بستانیان
منبع : انجمن حسابداران خبره ایران
پی‏نوشت
۱- مجموعه قوانین و مقررات جامعه حسابداران رسمی ایران، چاپ چهارم، پاییز ۱۳۸۳، صفحه ۷۷.

منبع : حسابیران