بحران غذا در جهان و اثر آن بر اقتصاد ایران

کسانی که با اقتصاد سروکاری دارند می دانند که جهان با سه بحران عمده روبرو است. بحران بازارهای مالی در امریکا و به تبع آن بحران در بازارهای مالی جهان، بحران انرژی و بحران غذا. هر سه این بحرانها تاثیرات عمیق مستقیم و غیر مستقیمی بر اقتصاد ایران دارند. در نوشته های فارسی، تا آنجا که من مطلعم، کمتر از بحران سوم سخن رفته است. بنابراین من در این نوشته سعی می کنم که کمی راجع به این بحران بنویسم.
قیمت مواد غذایی مانند ذرت ، گندم، جو و سویا در طی دو سه سال اخیر افزایش چشمگیری داشته است. قیمت این مواد دو تا سه برابر شده است و به دلایلی که ذکر خواهم کرد نشانی از کاهش درچشمنداز قیمتها در آینده مشاهده نمی شود. دلایل افزایش قیمت مواد غذایی به این شرحند:
طبقه روبه رشد متوسط در چین: به دلیل افزایش تعداد چینی ها یی که درآمد متوسطی دارند و همزمان با آن افزایش درآمد این طبقه متوسط، تقاضا برای گوشت گاو در چین به شدت در حال افزایش است. افزایش تقاضا برای گوشت گاو خود باعث افزایش تقاضا برای غذای این حیوان می شود که غلات است. توجه به این نکته مفید است که به ازای هر ۱۰۰ کالری که از گوشت گاو به دست می آید ۷۰۰ کالری انرژی ( از غلات ) لازم است.
▪ قیمت نفت خام
تولید مواد غذایی انرژی بر است. با افزایش قیمت نفت و گاز، هزینه کاشت و برداشت و کود شیمیایی و حمل و نقل افزایش می یابد.
▪ قیمت نفت خام (مجددأ):
افزایش قیمت نفت خام باعث شده است که تولید سوخت جایگزین (اتانول)از ذرت (در امریکا و اروپا) و شکر (در برزیل) به صرفه شوند. در امریکا و در سال گذشته در حدود ۷ میلیارد گالن اتانول از ذرت تولید شده است.
همین امر تقاضا برای ذرت را افزایش داده است که باعث افزایش قیمت ذرت شده است. بانک جهانی تخمین زده است که نیمی از افزایش تقاضای ذرت در سه سال گذشته در سطح جهان محصول افزایش تقاضا برای تولید سوخت اتانول در امریکا بوده است.
خشکسالی نسبی در بعضی از کشورها مانند استرالیا که دومین تولید کننده گندم است.
تاثیر این افزایش قیمت بر مردم کشورهای مختلف متفاوت است. مردم کشورهای ثروتمند کمتر از این بحران متاثر شده اند.
مثلا در امریکا، تنها ۱۶% درآمد حتی دو دهک فقیر خرج مواد غذایی می شود. دهک های ثروتمند ترامریکا درصد بسیار کمتری از درآمدشان را خرج مواد غذایی می کنند. در کشورهای فقیر داستان داستان متفاوتی است.مردم ایران۲۵.۳%، مردم اندونزی حدود ۵۰% ، مردم ویتنام ۶۵% و مردم نیجریه ۷۳% درآمد خود را خرج خرید مواد غذایی می کنند. به همین دلیل است که افزایش قیمت مواد غذایی برای مردم این کشورها همچون بلای آسمانی است.
شورش های اخیر در مصر و هائیتی یکی از پیامدهای این افزایش قیمت مواد غذایی است. طبق گزارشی از سازمان ملل ۳۳ کشور به دلیل بحران افزایش قیمت مواد غذایی در معرض شورش های اجتماعی قرار دارند. برنامه غذای سازمان ملل هم اخیرا ۵۰۰ میلیون دلار اضافی برای مقابله با گرسنگی در جهان تقاضا کرده است.
افزایش قیمت مواد غذایی اقتصاد ایران را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. گر چه قیمت نان و بعضی از اقلام خوراکی دیگر به صورت مستقیم تحت تاثیر قرار نگرفته است (دلیل آن هم پرداخت رایانه توسط دولت به این کالاهاست). اما قطعا و به صورت غیر مستقیم باعث افزایش قیمت مواد غذایی خواهد شد که یارانه دریافت نمی کنند.
دلیل آن هم این است که قیمت جهانی اقلام کشاورزی دیگر، به غیر از غلات، هم به سه دلیل افزایش یافته اند. اول آنکه کشاورزان کاشت اقلامی مانند ذرت که گرانتر است را جایگزین کاشت این اقلام می کنند و لذا تولید این اقلام به صورت نسبی کاهش می یابد. دوم آنکه در تولید بسیاری از مواد غذایی دیگر مانند گوشت مرغ و گاو از غلات به عنوان مواد اولیه استفاده می شود و لذا قیمت این مواد غذایی هم افزایش می یابد و سوم آنکه مصرف کنندگان مواد غذایی دیگر را جایگزین این غذاهای گرانتر خواهند کرد. بنابراین تولید این مواد غذایی کاهش خواهد یافت و تقاضا برای آنها افزایش می یابد و لذا قیمت آنها افزایش می یابد.
بسیاری از این مواد غذایی قابل تجارتند و لذا افزایش جهانی قیمت این کالاها باعث افزایش قیمت آنها در ایران خواهد شد که در نهایت باعث کاهش رفاه طبقه فقیر و متوسط ایران می شود.
افزایش قیمت مواد غذایی تاثیرات غیرمستقیمی هم بر اقتصاد می گذارد. از جمله آنکه دولت میزان پرداخت یارانه به کالاهای وارداتی کشاورزی را افزایش خواهد داد (کما اینکه دولت همین کار را همین الان هم می کند)که اگر این یارانه از طریق افزایش نقدینگی تامین گردد خود باعث تورم خواهد شد.
قصه دراز است و شب قلندر کوتاه.

منابع: نیویورک تایمز، مجله تایمز، ویکی پدیا، بریتانیکا.
حجت قندی
http://eghtesadaneh.blogspot.com