ابعاد شخصیت فاطمه زهرا (سلام الله علیه)

فاطمة زهرا (س) تنها زن معصوم امت اسلامی است که نقش رهبری دارد و به عنوان " حجّت" و "اسوه" برای مردم معرفی و اطاعتش نیز واجب می باشد. بنابراین ابعاد فکری و زندگیش باید کاملا شناخته شود و پیروان ایشان باید بدانند که زنان نمونه در مسائل تربیتی و پرورش ، از چه شیوه هایی استفاده کنند و بدانند که زن موجودی است اجتماعی که در صورت لزوم در مسائل اجتماعی و سیاسی نیز بایستی دخالت داشته باشد.
شخصیت‌ زهرای‌ اطهر، در ابعاد سیاسی‌ و اجتماعی‌ و جهادی ‌، شخصیت‌ ممتاز و برجسته‌ای‌ است؛ به‌ طوری‌ که‌ همه‌ زنان‌ مبارز و انقلابی‌ و برجسته‌ و سیاسی‌ عالم‌ می‌توانند از زندگی‌ کوتاه‌ و پرمغز او درس‌ بگیرند. زندگی‌ فاطمه‌ ‌زهرا (س‌) ، اگر چه‌ کوتاه‌ بود و حدود بیست‌ سال‌ بیشتر طول‌ نکشید، اما این‌ زندگی ‌، از جهت‌ جهاد ، مبارزه‌ ، تلاش‌ ، کار انقلابی ‌، صبر انقلابی ‌، درس ‌، فراگیری‌ و آموزش ، سخنرانی‌ و دفاع‌ از نبوت‌ و امامت‌ و نظام‌ اسلامی ‌، دریای‌ پهناوری‌ از تلاش‌ و مبارزه‌ و کار و در نهایت‌ هم‌ شهادت‌ است‌.
فاطمه ‌‌زهرا (س‌) به‌ ظاهر ، یک‌ بشر و یک‌ زن‌ ، آن‌ هم‌ زنی‌ جوان‌ است؛ اما در معنا ، یک‌ حقیقت‌ عظیم‌ و یک‌ نور درخشان‌ الهی‌ و یک‌ بنده‌ صالح‌ و یک‌ انسان‌ ممتاز و برگزیده‌ است‌. درباره‌ فاطمه‌ زهرا (س) هرچه بگوئیم، کم گفته‏ایم. به قدری ابعاد وجود این روح مجرد و این خلاصه نبوت و ولایت برای ما پهناور و بی‏پایان و درک نشدنی است که متحیر می‏مانیم.
● خانه داری حضرت فاطمه سلام الله علیها
کانون خانه و خانواده مقدس ترین مکان برای رشد انسانها و مکتب تربیتی برای اداره امور اجتماعی به حساب می آید. کسانی که در این آموزشگاه ، با اصول صحیح انسانی تربیت گردند ، بدون تردید در اصلاح خود و جامعه خود می توانند نقش اساسی داشته باشند. در این میان نقش مادر، در رشد و تکامل تربیت شدگان اعضای خانواده ، فوق العاده بیشتر است و لذا هر چه مدیریت و آگاهی او در این زمینه مطلوب باشد و فارغ التحصیلان آن کانون به همان نسبت ارزشمند خواهند بود. حضرت فاطمه زهرا (ع) هر چند در سنین جوانی به خانه علی (ع) انتقال یافت و با مشکلات فراوان اقتصادی مواجه شد و در یک خانه محقر استیجاری که صاحب آن "حارثه بن نعمان " بود، منزل گزید ولی هرگز محرومیت رفاهی را به رخ علی (ع) نکشید. حضرت فاطمه (ع) در حفظ حریم خانواده به ویژه شوهرش فوق العاده حساس بود و تمام مشکلات و نارسائیها را تحمّل کرد ، ولی خم به ابرو نیاورد و آبروی علی (ع) را حفظ کرد. با مدیریت صحیح خانه داری عشق و علاقه شدید علی (ع) را به خود جذب کرد و تمام آن کمبود ها را با صفای درونی جبران نمود و بچه های بی نظیری به جامعه تحویل داد. حضرت زهرا (ع) علاوه بر این که امور مربوط به خانواده را در داخل و خارج خانه با شوهرش تقسیم کرده بود ، با خادمه اهل بیت (جناب فضّه) نیز کار های خویش را به طور منظّم و متناوب انجام می دادند. اگر فضّه یک روز کار می کرد ، روز دیگر استراحت می نمود و حضرت خود به کارها می پرداخت. (۱)
● سازش با مشکلات مالی
رسول خدا فرموده اند از برکات اخلاقی و فکری زن خوب این است که هزینه و مخارجش کم باشد.(۲) در ادارة خانه و صرفه جویی در مصرف، یاور و همکار شوهر به حساب آید. (۳) تمام این ویژگی ها در وجود مبارک حضرت زهرا (ع) جمع بود و آن حضرت با مدیریت لازم و با صبر و بردباری ، همه تلخی ها را به کام علی (ع) شیرین می کرد و در برابر مشکلات مالی عقب نشینی نمی نمود. روزی رسول خدا (ص) به خانه دخترش فاطمه (ع) وارد شد و زهرا دید که اشک در چشمان مبارکش جمع شد، زیرا لباس آن حضرت بسیار نامناسب بود، زهرا با آن وضع از یک طرف مشغول آرد کردن جو و تهیه نان و از طرف دیگر به بچه اش شیر می داد، پیامبر فرمودند: ای دختر عزیزم ! این گونه تلخی ها را در دنیا برای رسیدن به پاداش و شیرینی های اخروی پذیرا باش و صبر و بردباری را از دست نده. آن بانوی گرامی اسلام گفتند:
" یا رسول الله الحمد الله علی نعمائه ، و الشکر لله علی آلائه ، فانزل الله ولسوف یعطیک ربّک فترضی"(۴) ای رسول خدا ! سپاس خدایی را که نعمت هایش را ارزانی داشته و باز شکر دربرابر عطایای بی پایان الهی، در این حال این آیه نازل شد که ای پیامبر ! ما آنقدر پاداش خواهیم داد که راضی شوی. (۵)
حضرت زهرا (ع) در کنار سایر تحملات خود در برابر سختی ها ، روزهای زیادی را به گرسنگی گذرانید، ولی دردش را به کسی نگفت و حتّی به رخ علی (ع) نیاورد و تا دم مرگ و شهادت چیزی از شوهر در خواست نکرد. این بانوی عزیز اسلام تا به حال اضطراری نمی رسید، گرسنگی خود را حتی به پدرش رسول گرامی اسلام نیز نمی گفت.
● شوهرداری حضرت فاطمه سلام الله علیها
فاطمه زهرا (س) در تمام زمینه های علمی برای بانوان و پیروانش الگوی زندگی است. از جمله درمورد شوهرداری وجلب رضایت او می توان از سیره آن حضرت درس ها گرفت و صفا و صمیمت کانون خانواده را دو چندان کرد. روزی علی (ع) از فاطمة زهرا (س) طعام خواست ، آن حضرت در جواب فرمود: "در نزد من چیزی نیست، جز آن که دو روز پیش آن را به تو خوراندم و تو را بر خود و فرزندانم حسن و حسین مقدم داشتم". علی (ع) فرمودند: چرا در طول دو روز مرا مطلع نکردی، تا برایتان چیزی تهیه کنم؟ فاطمه (ع) گفت: من از خدایم شرم کردم تو را به کاری بگمارم که قدرت تهیه و خرید آن را نداری (۶) و در عبارتی دیگر فرمود: پدرم به من سفارش کرده که از علی (ع) چیزی در خواست نکن ، هر چه او آورد استفاده کن ، وگرنه تحمل بنما. (۷)
فاطمه (ع) با الهام از دستورات الهی و پدر بزرگوارش ، نسبت به علی (ع) فوق العاده علاقه مند بود و هرگز بر خلاف رضای او گامی برنمی داشت و برخورد و زندگیش با مولا طوری بود که غم ها و غصه های وارده در بیرون از خانه ، با دیدار فاطمه (ع) بر طرف می شد. حضرت علی (ع) خود در در این باره می فرماید: سوگند به خدا که من هرگز زهرا را به خشم نیاوردم و او را به کاری مجبور نساختم تا این که مرا در فراقش گرفتار ساخت و متقابلا او نیز مرا خشمگین نساخت، و هیچ وقت نافرمانی نکرد و هر گاه من با او دیدار می کردم ، غم ها و غصه هایم از دلم بر طرف می شد.(۸)
● انتخاب بهترین نام ها برای فرزندان خود
یکی از وظایف اولیه والدین در برابر فرزندان خود و یکی از هدیه‏های ماندگار والدین به فرزند انتخاب نام نیکو و ارزشی برای آنهاست. پیروی از اسوه‏های انسانیت در همه مراحل و شئونات زندگی سفارش شده است. چرا که اقتدای به خوبان زندگی را پر از خیر و خوبی می‏سازد و غذای روحی و کمالات انسانی را به سرعت در انسان احیاء می‏گرداند. از جمله سفارش شده است نام کودکان بر اساس نام ناموران صالح و شایسته انتخاب گردد که این امر علاوه بر آثار مثبت روانی برای کودکان نوعی احیاء و بزرگداشت نام زنان و مردان صالح روزگار است.
حضرت فاطمه زهرا (س) در این خصوص دقت و حساسیتی خاص داشت و نام فرزندان خود را از طریق هدایت‏گریهای پیامبر اکرم (ص) انتخاب می‏نمود. نامهایی که حتی در معنای لفظی نیز زیبایی و ملاحت دارند مانند حسن و حسین، زینب (سلام اللَّه علیهم اجمعین) در یکی از روایات نام حضرت زهرا (س) به عنوان نام با برکت معرفی شده که از خانه و خانواده ، فقرزدائی می‏کند.
"قال الامام الکاظم علیه‏السلام: لا یدخل الفقر بیتا فیه اسم محمد او احمد او علی او الحسن او الحسین او جعفر او طالب او عبدالله او فاطمه من النساء". امام کاظم حضرت موسی بن جعفر (ع) می‏فرمایند: در خانه‏ای که نام محمد یا احمد یا علی یا حسن و حسین یا جعفر یا طالب یا عبدالله یا فاطمه باشد فقر وارد نمی‏شود. (۹)
● توجه به بازی کودکان
علی‏رغم اینکه ظهور اسلام در محیطی کاملاً بی‏فرهنگ و دور از تمدن بود ، اما برنامه و شیوه‏های ارائه شده از طرف اولیای دین ، همیشه با انسانها از هر تمدن و فرهنگی سازگار است. از جمله مواردی که در شیوة تربیت حضرت زهرا (س) جایگاه خاصی داشت، تحرک و بازی کودکان بود. این فعالیت و تکاپو بقدری برای سلامتی و رشد مناسب کودک ، ضروری است که حتی برای تشویق آنها به تحرک و بازی ، بزرگترها نیز باید تن به بازی و جست و خیز بدهند. حضرت علی (ع) و فاطمه زهرا (س) در خانه به بازی بچه‏ها توجه کافی مبذول می‏داشتند و همین امر، موجب شادابی و نشاط روزافزون آنها می‏شد. نباید فراموش کرد که تحرک و بازی ، اقتضای طبیعت و سن کودک است و پدر و مادر وی وظیفه دارند شرط و لوازم این مهم را برای کودکان خود فراهم سازند. حضرت فاطمه (س) از همان کودکی با فرزندانش همبازی می‏شد ، و به این نکته نیز توجه داشت که در بازی ، نوع الفاظ و حرکات مادر ، سرمشق کودک ، قرار می‏گیرد.
● ارج نهادن فرزندان به حق و حقوق دیگران
یکی از مطالبی که باید همواره مورد توجه و دقت پدر ، مادر و سایر مربیان قرار گیرد این است که مراقب کودک باشند که از حق خودش تجاوز نکند و حقوق دیگران را نیز محترم بداند. کودک باید منظم باشد. باید نظم در زندگی را به او یاد داد. باید چنان تربیت شود که نه از گرفتن حقش عاجز باشد و نه حقوق دیگران را پایمال کند. البته شالوده ی این صفت در خانه و به دست پدر و مادر ریخته می‏شود. پدر و مادر باید نسبت به تمام کودکانشان یکسان رفتار کنند، هیچیک را بر دیگری مقدم ندارند. بین پسر ، دختر ،کوچک، بزرگ و زشت ، زیبا ، خوش‏فهم و بدفهم فرق نگذارند. حتی در مورد اظهار محبت و علاقه هم با همة آنان یک جور رفتار کنند تا حس حسد و کینه‏توزی در بین‏شان بوجود نیاید. اگر کودک دید در خانه ی خودشان کاملاً حقوق افراد مراعات می‏شود ، می‏فهمد که در اجتماع هم باید حقوق افراد را محترم شمرد. اما اگر در خانه هرج و مرج بود و حقوق افراد مراعات نشد، خوی سرکشی و تجاوز در کودک تقویت می‏شود. این درس تربیتی به طور کامل در خانه‏ی حضرت زهرا اجرا می‏شد. به قدری در این باره دقت می‏شد که حقوق و نظم را در کوچکترین موارد مراعات می‏کردند.
● عدم تبعیض بین فرزندان
پدر یا مادر نباید در میان فرزندانشان، بدون جهت فرق بگذارند و از این طریق حسادت و کینه‏توزی را در میان آنان ایجاد نمایند. حضرت فاطمه (ع) در پرورش فرزندان عزیز خود طوری رفتار می‏کرد که همه را از عدالت‏پروری خویش خشنود می‏ساخت و با عواطف محبت‏آمیز مادری تک تک آنان را به این صفت انسانی و اسلامی تشویق می‏کرد.
روزی امام حسن با امام حسین در کنار یکدیگر مشغول نوشتن خط بودند و هر یک به دیگری می‏گفت: خط من بهتر از خط تو است و سرانجام داوری را به مادرشان موکول کردند، ولی آن حضرت برای اینکه دل هیچ کدام را نشکند، از داوری خودداری کرد و موضوع را به امیرالمؤمنین موکول نمود. امیرالمؤمنین این قضیه را به پیامبر خدا و آن حضرت نیز به جبرئیل و به ترتیب، کار داوری به اسرافیل و خدای عالمیان کشیده شد
جبرئیل از جانب خدا ابلاغ کرد، که فاطمه (ع) باید بین آن دو داوری کند. آن مادر مهربان و دادگر فرمود: ای فرزندان عزیزم! من دانه‏های این گردنبند را در میان شما به زمین می‏ریزم، هرکس بیشتر آنها را بردارد خط او بهتر است. بلافاصله گردنبند را از گردنش باز کرد و دانه‏های آن را در برابر دو نور دیده‏اش به زمین ریخت و جبرئیل به امر الهی این منظرة زیبا را تماشا می‏کرد ، چون آن نور چشمان زهرا ، هر کدام به طور مساوی دانه‏ها را برداشتند، جبرئیل به امر خدا آن یک دانه باقیمانده را دو قسمت کرد و هر کدام یک نصفه را برداشت و دل هیچکدام شکسته نشد. (۱۰)
● پرورش عبادی
یکی از محورهای اساسی که حضرت زهرا (س) بدان توجه و تأکید داشتند، بعد پرستش و گرایش فرزندان به انجام تکلیف عبادی و الهی بود. آن حضرت شوق بندگی و خضوع در برابر معبود را از همان دوران کودکی در جان فرزندان خود تقویت نموده و آنان را چنان تربیت کرد که بهترین کارها را عبادت خداوند دانسته و از آن بالاترین لذتها را می‏بردند. دخت گرامی رسول خدا (ص) بر این مطلب تأکید داشت که بچه‏ها را از کودکی به انجام تکالیف فراخواند و آنان را به خدا پیوند دهد و بذر محبت و ارتباط با معبود را در کام آنان بیفشاند تا انجام تکلیف برای آنان نه تنها رنج و مشقتی نداشته باشد، بلکه با شوق و اشتیاق به استقبال آن بروند. بر این اساس فاطمه (ع) فرزندان خود را حتی به شب زنده‏داری عادت می‏داد. البته او شیوه تربیت را به خوبی می‏دانست و به گونه‏ای برخورد می‏کرد که در حد توان و استعداد فرزندان باشد.
حضرت ، در شب بیست و سوم مبارک رمضان کودکان خود را به بیداری و نخفتن وادار می‏کند. ممکن است کسی تعجب کند که او چگونه بچه‏ها را به این کار که حتی برای اشخاص بزرگ هم زحمت دارد، فرامی‏خواند. حضرت در روز، بچه‏ها را می‏خوابانید تا کاملاً استراحت کنند و غذای کمتری به آنان می‏داد تا بدین‏گونه زمینه و موقعیت بهتر و مطلوب‏تری از نظر جسمی و روحی برای شب زنده‏داری داشته باشند. او به حدی در این کار جدی و قاطع بود که نمی‏گذاشت احدی از اهل خانه خوابش ببرد و می‏فرمود: "محروم است کسی که از برکات شب قدر محروم بماند."
گویا فاطمه (ع) می‏خواهد از کودکی در قلب پاک فرزندان خود جمال خدا را به تجلی و جان و زبانشان را به حلاوت و شیرینی عبادت آشنا کند و محبوب راستین را به آنان نشان دهد تا در جوانی جذب جلوه‏های دروغین نشود. این روش تربیتی فاطمه (ع) به عنوان یک سنت بسیار پسندیده و قابل اجرا در گفتار امامان معصوم (ع) نیز به چشم می‏خورد. (۱۱)
● نیاش های فاطمه الزهرا (ع)
فاطمه زهرا (س) بیش از هر چیز به خود سازی و کمال جویی می پرداخت و هر روزی که از عمر او می گذشت ، عبادتش رو به فزونی می گذاشت و اکثر شبها را به دعا و پرستش خدا و شب زنده داری می گذرانید. علی (ع) در حدیثی می فرماید: بهترین عبادت ها عفت و پاکدامنی است و در جای دیگر فرمود: چشم پوشی از گناهان و محرمات الهی بهترین عبادت است. فاطمه اطهر (س) از هر دو جهت عابدترین و پارساترین زنان عالم بود و با تمام مشاغل و گرفتاریهایی که در داخل و خارج خانه داشت صرف نظر از فرایض ، نوافل و مستحبات را نیز انجام می داد. (۱۲)
فاطمه‏ زهرا (س) در کنار نماز و رکوع و سجود طولانیش، به دعا و نیایش می‏پرداخت و در این میدان عارفانه، به قدری پیش می‏رفت، که گویا همة چیزها و نهانها برای او پیدا بود، وی می‏توانست با مأمورین آسمانی که از دید دیگران نامریی و ناپیدا بودند، مذاکره و گفتگو کند و نادیده‏ها را ببیند، و به جایی رسد که بین خالق و مخلوق پرده‏ها و حاجبها بی‏معنی باشد. در منابع معتبر اهل سنت آمده است که پروردگار عالم به عبادت و نیایش او بر ملائکه مقربانش مباهات می کند و با چه تعبیر های پر ارزش از فاطمه (ع) تعریف می کند و به روح عبادت و خضوع وخشوع او و حضور قلبش تصریح می نماید.
" ای ملائکه من ! بنگرید به فاطمه (ع) سرور زنان و کنیزانم که چگونه در برابر من به عبادت ایستاده ؟ و چه سان از ترس و خشیت من می لرزد؟ و با چه روح معنوی وحضور قلب مرا پرستش می کند؟ من شما ملائکه ام را گواه می گیرم که پیروان واقعی او را در آتش نمی سوزانم."(۱۳) اگر فاطمه (ع) توانست ملائکه و مأمورین آسمانی را به خدمت استخدام کند و خازن بهشتی و جبرئیل و میکائیل را به مأموریتها وادارد، و تصرفات و تحولات محیرالعقول در جهان پدیدار سازد و دهها پیروان مذاهب دیگر را به صراط مستقیم اسلام هدایت نماید و... همگی از همین مقوله سرچشمه می‏گیرد.
● توانایی علمی فاطمه سلام الله علیها
قال رسول‏اللَّه (ص): ان اللَّه جعل علیاً و زوجته و ابناءه حجج علی خلقه و هم ابواب العلم فی امتی من اهتدی بهم هدی الی صراط مستقیم. (۱۴)
پیامبر خدا (ص) فرمودند: خداوند متعال علی و همسر و فرزندانش را حجت مردم قرار داده و آنان درهای علم و آگاهی در میان امت من هستند، هرکس به آنان تمسک نماید، به راه راست هدایت یافته است.
در این حدیث فاطمه‏ زهرا (ع)مانند امیرالمؤمنین (ع) و سایر حضرات معصومین دروازه علم و عامل هدایت مردم شناخته شده‏اند. بنابراین آن حضرت علاوه بر اینکه حجت خدا در میان امت اسلامی بوده، نقش آموزشی و پرورشیش نیز از این حدیث استفاده می‏گردد.
زنی به خدمت فاطمه‏ زهرا (س) شرفیاب گشت و سؤالی را مطرح ساخت و جواب آن را از حضرت شنید، سپس اجازه خواست و پرسش دوم را سؤال کرد، حضرت جواب آن را نیز داد، به همین صورت ده مسأله از بانوی عزیز اسلام آموخت ولی دیگر احساس شرمندگی کرد و بیش از آن نخواست حضرت فاطمه (ع) را مزاحمت نماید، از این جهت اجازه خواست رفع زحمت نموده و خانه فاطمه (س) را ترک گوید.
حضرت احساس کرد؛ او از کثرت پرسش های خویش شرمگین گردیده و به این جهت می‏خواهد خانه و حضور آن حضرت را ترک کند، لذا فرمودند: شما خجالت نکشید، من در برابر هر مسأله‏ای که به تو آموزش می‏دهم پاداش دارم، پاداشی خیلی مهم و آن اینکه: «تعلیم دادن یک مسأله ارزش و ثوابش بیش از آن است. که مابین زمین تا عرش خدا را از جواهرات ارزشمند پر نمایند.»
ای زن! اگر کسی به کارگری مشغول گردد و بار سنگینی را به دوش گرفته و به پشت بام حمل کند و در برابر آن صد هزار دینار طلا مزد بگیرد، آیا در این فرض، کارگر احساس خستگی می‏نماید؟! زن جواب داد: نه. فاطمه (ع) فرمودند: من نیز در برابر آموزش هایی که انجام می‏دهم چنین احساسی دارم، زیرا پاداش من به مراتب بیشتر است. (۱۵)
● فاطمه سلام الله علیها در ابعاد سیاسی و اجتماعی
فاطمه زهرا (س) همان طوری که در ابعاد مختلف علمی، عبادی ، پرورشی و ساید فضائل انسانی و سجایای اخلاقی پیشگام بود ، در مسائل سیاسی و اجتماعی نیز یک انسان ممتاز و فعال به شمار می آمد. او اگر چه در شرائط عادی یک بانوی پرده نشین و دور از مردان بیگانه زندگی کرد ولی با افراد مخصوصی که به اهل بیت نزدیک بودند و در ولایت مولای متقیان تلاش میکردند، ارتباط نزدیک و تنگاتنگ داشت. فاطمه زهرا (س) با سلمان ، مقداد ، جابربن عبدالله انصاری ، اباذر و غیر آنان که با علی و اولاد علی بودند بسیار گرم و رازهای محرمانه داشت و چنانچه مریض می شد به عیادت او می آمدند و در اعیاد و روزهای خجسته و تولد فرزندان او برای عرض تبریک به حضورش می رسیدند. فاطمه (ع) با این گروه نشست و برخاست داشت و حوزه درسی برایشان تشکیل می داد و سخنان آموزنده و اطلاعات غیبی و دعاهای مخصوصی را به آنان تعلیم داده و دعای نور را که فاطمه (ع) به سلمان یاد داد از این مقوله است.(۱۶)
تاریخ زندگی فاطمه زهرا (س) نشان می دهد که او زن خانه نشین نبود، بلکه به دستور آیات و روایات زیادی ، وی صله ارحام می کرد وبه دیدار خویشاوندان می شتافت و با آنان نشست و برخاست داشت و پس از مرگ آنان ، فرامو ششان نمی کرد و بر مزار آنان می رفت و از خداوند متعال برایشان استرحام می نمود. (۱۷) در روایات آمده است که بی بی دو عالم در همین مزارها، علاوه بر استرحام و دعا ، تاثر ، گریه کردن ، نماز هم بر شهدا می خواند.(۱۸) فاطمه (ع) هر هفته صبح های روز شنبه به احد می آمد و قبور شهدا را زیارت میکرد و در کنار قبر حمزه می ایستاد و برای وی دعا می کرد و استرحام می نمود.(۱۹)
به تحقیق می‏توان گفت، علی (ع) بخش زیادی از زندگی ۹ ساله مشترکش با فاطمه (ع) را در میدان های جهاد و یا ماموریت های تبلیغی گذراند. و به دور از خانه و کاشانه خود بود. فاطمه (ع) خود نیز با تمام توان برای یاری سپاه اسلام می‏کوشید. در کارهای خدماتی و امدادی شرکت می‏جست. به یاری خانواده‏های رزمندگان و شهداء می‏شتافت، و با خانواده شهدا همدردی می‏کرد. او در نبردها به تهیه باند و مرهم برای مجروحین جنگ می‏پرداخت. و گاه همراه زنان امدادگر به جبهه می‏رفت تا در پشت خطوط مقدم عملیات، ضمن تشویق زنان امدادگر و آشنا ساختن آنان به وظائف خطیرشان به مداوای جراحت محارم خویش (پدر و شوهرش) بپردازد. (۲۰)
چون پیامبر خدا (ص) وفات کرد و دشمنان علی (ع) با یک برنامه حساب شدة قبلی توانستند خلافت را از دست علی (ع) گرفته و صاحب حق را از حقش محروم کنند، متقابلا دختر گرامی پیامبر اسلام نیز با تمام توان وارد میدان سیاست شده و با انواع راه ها و شیوه ها ، علیه حکومت غاصب قیام کرد. او درکنار امیرالمؤمنین به همراه فرزندانش ( حسن و حسین (ع) ) ) تا چهل روز پس از رحلت رسول خدا به در خانه های مهاجرین و انصار می رفت و آنان را در غصب خلافت، توسط حکومت وقت هشدار می داد. (۲۱) فاطمه در مسجد رسول خدا درمیان مهاجرین و انصار با ابوبکر به مبارزه برخاست و او را که غاصب فدک بود محکوم کرد و مردم حاضر در مسجد را با سخنان خود به گریه وا داشت و جوّی فراهم کرد که همه دانستند که دختر پیامبر (ص) مظلوم شده است. زندگانی کوتاه مدت فاطمه (ع) آن چنان خاطره آمیز و پردرد و دلسوز است که نمی توان آن را فراموش کرد. علی (ع) و سایر ائمه پس از شهادت فاطمه (ع) هرگز او را فراموش نکردند و پیوسته " فاطمه فاطمه" می گفتند و در فرصت های مناسب بر سر مزارش می آمدند ، در سخنرانی ها و مناظره ها خویشتن را به این بانو نسبت داده و از او یاد می کردند.

منابع
۱- بابا زاده ، علی اکبر، " تحلیل سیره فاطمه الزهراسلام الله علیها "، ص ۷۹-۸۹چاپ اعتماد ،۱۳۸۲،
۲- بحارالانوار ، ج ۳،۱ ص۲۳۱ من برکه المراه خفه مونتها
۳- بحارالانوار ، ج ۳،۱ ص۲۳۸: المراه الصالحه احد الکاسبین
۴- ضحی/۵
۵- عوالم ج ۱۱ ص ۲۶۶ _ بحار ج۴۳ ص ۸۶-۸۵
۶- بحار جلد ۴۱ ، ص ۳۰ - عوالم ۱۱، ص۱۵۸ _ جلاءالعیون ، ج ۱ ص ۱۳۷
۷- بحارالانوار، ج ۴۳ ، ص ۳۱
۸- بحارالانوار، ج ۴۳، ص۱۴۳ _ عوالم ، ج ۱۱، ص۳۲۸ _ جلاء العیون ج ۱، ص۱۷
۹- http://www.yazahra.net/far/selecttext.php
۱۰- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۳۰۹
۱۱- جلوه‏های رفتاری حضرت زهرا علیهاالسلام/ عذرا انصاری/ ص ۴۴
۱۲- رسولی محلاتی، سید هاشم، زندگانی حضرت فاطمه سلام الله علیها و دختران آن حضرت ، ص۱۲۲- دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۳
۱۳- فرائد السمطین، ج ۲، ص ۳۴ ش، ۳۷۱ _ جلاءالعیون ، ج ۱، ص۱۸۷-۱۸۶
۱۴- عوامل، ج ۱۱، ص ۷۸
۱۵- ریاحین‏الشریعه، ج ۲، ص ۱۳۱_ منیةالمرید، ص ۲۰.
۱۶- بابا زاده ، علی اکبر، " تحلیل سیره فاطمه الزهراسلام الله علیها " ص ۱۹۷، چاپ اعتماد ،
۱۷- عوالم، ج ۱۱، ص ۲۵ و ۲ چاپ المهدی
۱۸- کافی ج ۴، ص ۵۶۱ : انها کانت تصلی هناک و....
۱۸- عوالم، ج ۱۱، ص ۱۹۰
۱۹- شرح نهج البلاغه، ج ۱۵، ص۴۰ از بیست جلدی ها
۲۰- http://www.yazahra.net/far/selecttext.php
۲۱- عوالم ج ۱۱، ص ۶۰۰ _ شرح ابن ابی الحدید، ج ۶، ص ۱۳-۱۲ و ج ۲ ، ص ۴۷
مریم ابدالی ، کارشناس ارشد آموزش زبان انگلیسی _ پیش دانشگاهی الزهرا (س)