انسولین ۸۵ ساله شد

۸۵ سال پیش، پانزدهم آوریل ،۱۹۲۱ برای نخستین بار در جهان انسولین در سطحی گسترده در اختیار بیماران دیابتی قرار گرفت تا به لطف این پیشرفت پزشکی یکی از بیماری های مهلک آن زمان که به شکلی محدود تا امروز ادامه یافته است، مهار شود.
وقتی غذا می خوریم، بدن مواد غذایی را به ترکیبات آلی خرد می کند که یکی از این ترکیبات، گلوکز است و سلول های بدن از این ماده به عنوان منبع انرژی برای حرکت، رشد و بازسازی استفاده می کنند. پیش از آنکه سلول ها از گلوکز استفاده کنند، گلوکز باید به وسیله جریان خون به تک سلول ها برسد و این پروسه نیازمند انسولین است. زمانی که گلوکز وارد خون می شود، پانکراس به صورت خودکار میزان مناسبی از انسولین را برای حرکت گلوکز به سمت سلول ها تولید می کند، اما در مبتلایان به دیابت نوع اول، انسولین تولید نمی شود و در مبتلایان به دیابت نوع دوم نیز میزان انسولین تولیدی کافی نیست. از سوی دیگر، وجود مقدار زیاد انسولین، موجب کاهش قند خون در بدن می شود و از نشانه های آن می توان به رنگ پریدگی، لرزش، رعشه، تعریق، تپش قلب، گرسنگی، اضطراب و تیرگی میدان دید اشاره کرد.
● انسولین چیست
انسولین هورمونی حیاتی است که بدون آن، بدن قادر به کنترل یا استفاده مناسب از گلوکز نیست. به کمک انسولین، ماهیچه ها و کبد، گلوکز را دریافت و آن را به شکل «گلیکوژن» ذخیره می کنند. انسولین در پزشکی برای درمان برخی از انواع دیابت مورد استفاده قرار می گیرد.
به طور کلی، انسولین یک هورمون «پپتید» است که از۵۱ اسید آمینو تشکیل شده و در جزایر لانگرهانس پانکراس تولید می شود. سلول های بتا در جزایر لانگرهانس در واکنش به افزایش میزان گلوکز خون، اقدام به آزادسازی انسولین می کنند.
ساختار ژنتیکی انسولین در گونه های مختلف حیوانات متفاوت است. منابع ابتدایی انسولین برای درمان پزشکی در انسان، پانکراس های گاو، خوک یا ماهی بودند و از آنجایی که مشابه انسولین انسانی هستند، بسیار تأثیرگذار و مفید واقع شده اند.
زمانی که میزان گلوکز خون به سطح معمولی فیزیولوژیک کاهش می یابد، آزادسازی انسولین از سلول های «بتا» متوقف شده یا سرعت آزادسازی آن کاهش می یابد، اما اگر میزان گلوکز، پائین تر از سطح معمول باشد، آزادسازی هورمون های قند خون، گلوکز را مجبور می کند تا از انبارهای سلولی، به ویژه سلول کبد، به داخل خون سرازیر شود. آزاد شدن انسولین از پانکراس در مدت زمان سه تا شش دقیقه متغیر است. فقدان گلوکز یا کمبود شدید آن می تواند در عملکرد سیستم عصبی مرکزی بدن، نقش منفی داشته باشد. مشکلات گفتاری، سرگیجه و نداشتن هوشیاری ازعواقب این معضل است که به «کاهش قند خون» معروف است.
«انسولین انسانی ترکیبی»در حال حاضر به لطف تکنیک های مهندسی ژنتیک و استفاده از فناوری DNA تلفیقی، برای استفاده پزشکی در سطح گسترده ساخته می شود. بر اساس مطالعه ای که در سال ۲۰۰۲ از سوی فدراسیون جهانی دیابت برای بررسی میزان دسترسی به انسولین در کشورهای عضو انجام شد حدود ۷۰ درصد از انسولینی که امروزه در جهان مصرف می شود، انسولین انسانی بیوسنتز و تلفیقی است. نبود انسولین در انسان، چه به علت برداشتن پانکراس و یا تخریب آن، می تواند طی چند روز یا دست بالا چند هفته به مرگ فرد منجر شود.
● انواع انسولین
انسولین به چند طبقه تقسیم می شود که استفاده از هریک از آنها با توجه به میزان نیاز و نوع شدت بیماری، متفاوت است.
گروه اول انسولین ها، «تنداثر» نام دارد که از آن جمله انسولین «آسپارت» و «لیسپرو» هستند. این گروه برای کنترل افزایش ناگهانی قند خون پس از غذا استفاده می شوند و پنج تا ۱۵ دقیقه پس از مصرف فعال شده و سه تا چهار ساعت دوام می آورند.
دسته دوم، انسولین های «کوتاه اثر» هستند که از آن جمله انسولین «رگولار» است که باید ۳۰ دقیقه قبل از غذا تزریق شود و پنج تا هشت ساعت فعال خواهد ماند. دسته سوم، انسولین های «متوسط اثر» هستند که «لنت» و «NPH » از آن جمله اند. این دسته یک تا سه ساعت پس از تزریق به اوج خود می رسند و مدت اثر آنها ۱۶ تا ۲۴ ساعت است. دسته دیگری از انسولین ها، «طولانی اثر» هستند که انسولین «اولترنات» از این دسته است . این نوع چهار تا شش ساعت پس از تزریق به اوج می رسد و ۲۴ تا ۲۸ ساعت اثر دارند. نوع دیگری از انسولین ها، «گلارژین» و«دتیمر» نام دارند که یک تا دو ساعت پس از تزریق فعال می شوند و بدون هیچ نقطه اوج یا فرودی، تا یک روز مؤثر خواهند ماند. همچنین ترکیبی از NPH و انسولین «رگولار» نیز وجود دارد که ۳۰ دقیقه پس از تزریق فعال می شود و ۱۶ تا ۲۴ ساعت دوام خواهد داشت.
● روش استفاده
انسولین به صورت معمول، به روش تزریق زیرپوستی و استفاده از سر نگ وارد بدن می شود. روش دیگر استفاده از «پمپ انسولین» است که برخی آن را ترجیح می دهند و از فواید این روش، آگاهی بیمار از میزان دوز مصرفی در هربار است.
نوع دیگر استفاده از انسولین، روش «استنشاق» است که در سال ۲۰۰۶ نخستین انسولین استنشاقی با نام EXubera وارد بازار شد، اما به علت عدم مقبولیت جمع آوری شد.
انسولین استنشاقی از لحاظ تأثیرگذاری، مانند انسولین تزریقی است که هر دو میزان گلوکز خون را کنترل می کنند. در حال حاضر، انسولین استنشاقی کوتاه اثر است که بیشتر پیش از غذا استفاده می شود. با این حال، تزریق انسولین بلندمدت در شب همچنان مورد نیاز است. بیماران در صورت تغییر روش استفاده انسولین از تزریق به استنشاقی، تفاوتی احساس نخواهند کرد.

سیاوش تلیانی

منبع : روزنامه ایران