اصلاحات در کوبا

سرانجام رائول کاسترو، رئیس‌جمهوری کوبا برخی از وعده‌هایی را که ابتدای به قدرت رسیدنش به مردم کوبا داده بود، عملی کرد. اصلاحات در نظام کشاورزی، برداشتن محدودیت‌های پرداخت حقوق و ارائه حق مالکیت مسکن به کارگران دولت از مهم‌ترین اقدامات اصلاحی دولت رائول کاسترو در چند هفته اخیر است.
صدور فرمان اجرایی شدن این اصلاحات در کوبا از آن جهت قابل توجه است که رائول کاسترو که تنها ۲ ماه از به قدرت رسیدنش و جانشینی برادرش فیدل کاسترو می‌گذرد، کم و بیش مطابق با گمانه‌زنی‌هایی که برخی تحلیلگران درخصوص سیاست‌های آینده کوبا به رهبری رائول مطرح کرده بودند، تغییرات اصلاحی در سیاست‌های نظام سوسیالیستی کوبا را بلادرنگ آغاز کرد.
رائول کاسترو رئیس‌جمهوری جدید کوبا که بعد از بیماری و بازنشستگی برادرش فیدل کاسترو، قدرت را در این کشور به دست گرفت، در آغاز این هفته مجموعه اصلاحاتی را که مدتها وعده داده‌بود اعلام کرد. این اصلاحات اگر چه بیشتر در بخش اقتصادی است اما تاثیرات آن در سیاست و جامعه انکارناپذیر است.
● اصلاحات در بخش مسکن
از جمله موارد مهم اصلاحات رائول در کوبا صدور اجازه مالکیت کوبایی‌ها بر خانه‌هایی است که پیشتر مالکیت آنها در اختیار دولت کوبا بوده است. به این ترتیب هزاران کوبایی که اکثر آنها را نیز کارگران تشکیل می‌دهند خود صاحب خانه خواهند شد. این اقدام رائول نخستین فرمان رسمی او از زمان جانشینی به جای برادرش فیدل، در ماه فوریه، است.
این فرمان یک روز پس از آن صادر شد که دولت کوبا اعلام کرد قصد دارد محدودیت‌های موجود درخصوص نظام پرداخت حقوقی کوبا را بردارد و به کارمندان دولتی اجازه داد تا به اندازه‌ای که کار می‌کنند، حقوق دریافت کنند و این خود مشوقی برای کارمندان دولتی است که در نهایت موجب افزایش میزان تولید خواهد شد.
شاید بتوان گفت محدودیت‌های پرداخت حقوق و حق مالکیت مسکن از جمله مهم‌ترین مواردی بود که بیش از دیگر مولفه‌های نظام سوسیالیستی کوبا موجب نگرانی کوبایی‌ها می‌شد. برداشته شدن محدودیت‌های مالکیت مسکن، به کوبایی‌ها اجازه می‌دهد تا خانه هایشان را اجاره دهند و حتی پس از اینکه شغلشان را ترک کردند، مالکیت آپارتمان یا خانه خود را در اختیار داشته باشند. آنها می‌توانند خانه هایشان را به نام خودشان سند بزنند و حتی آن را برای فرزندان یا خویشاوندانشان به ارث بگذارند.
پیش از این مالکیت خانه‌های کارمندان دولت مطلقا در اختیار دولت بود. بسیاری از کوبایی‌ها نظیر خانواده‌هایی که در ارتش خدمت می‌کنند، کارگران کارخانجات تولید شکر، کارگران طرح‌های عمرانی و ساختمانی، معلمان و پزشکان از این اقدام دولت کوبا سود می‌برند. ‌البته براساس قوانین دولت کوبا، کوبایی‌ها همچنان اجازه ندارند خانه هایشان را به کسی به غیراز دولت بفروشند و فروش خانه هایشان به شخصی دیگر، غیراز دولت، تنها با اجازه دولت کوبا امکان پذیر است که کامل شدن روند قانونی آن نیز می‌تواند سال‌ها به طول بینجامد.
● اصلاحات در نظام پرداخت حقوق
از جمله مولفه‌های نظام‌های کمونیستی سوسیالیستی، در اختیار گرفتن کامل اقتصاد کشور توسط دولت است. کوبا نیز به‌عنوان نظامی سوسیالیستی از این قاعده مستثنی نیست. به‌طور تقریبی ۹۰ درصد اقتصاد کوبا در اختیار دولت است و از آنجایی که نظام سوسیالیستی کوبا برای اکثر کوبایی‌ها امکانات آموزشی، نظام خدمات بهداشتی و اختصاص یارانه به بخش غذا و دارو را مهیا می‌کند در عوض این حق را برای خود قائل می‌شود که متوسط درآمد ماهانه برای هر کوبایی را نیز تعیین کند.
این متوسط در حال حاضر در کوبا مبلغی معادل ۱۹ دلار و ۵۰ سنت آمریکا است. اما اقدام رائول کاسترو در برداشتن محدودیت‌های نظام پرداخت حقوق موجب خواهد شد تا میانگین درآمد ماهانه کوبایی‌ها افزایش یافته و در نتیجه شاهد تشکیل شدن طبقه متوسط_ البته به معنای واقعی و مطابق با تعاریف_ در کوبا باشیم.
البته از دیگر سو از آنجایی که رشد یک طبقه در کوبا رفته رفته موجب شکل‌گیری طبقات دیگر در لایه‌های مختلف اجتماعی در این کشور خواهد شد، می‌توان گفت برداشته شدن نظام پرداخت حقوقی در نهایت با آرمان و اندیشه‌ای که فیدل کاسترو سال‌ها برای دستیابی به آن مبارزه کرد، در تضاد قرار خواهد گرفت. این آرمان و اندیشه چیزی نیست جز رسیدن به جامعه‌ای که معادلات و روابط در آن براساس تساوی حقوق انسان‌ها پایه ریزی می‌شود.
● اصلاحات در نظام کشاورزی
اصلاحات در زمینه کشاورزی یکی از بزرگترین گام‌هایی است که دولت کوبا تا‌کنون برداشته‌است. بر همین مبنا کشاورزان اجازه یافته‌اند تا درباره نحوه استفاده از زمین ونوع محصول کشاورزی مورد کاشت، تصمیم‌گیری کنند. همچنین دولت کوبا با اعلام اینکه در بسیاری از زمین‌های کشاورزی کوبا کشت و زرع نمی‌شود اجازه اجاره این زمین‌ها را به بخش خصوصی برای کشت قهوه و تنباکو صادر کرد.
صنعت کشاورزی همواره یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها در جریان اصلاحات اقتصادی در هر کشوری محسوب می‌شود. پس از آنکه کوبا در سال‌های اخیر شاهد افول تولید محصولات کشاورزی بود؛ دولت این کشور تصمیم گرفت تمام تلاش خود را تنها به تولید و پاسخگویی نیاز داخلی به محصولات کشاورزی معطوف کند. این در حالی است که بررسی‌های مقامات دولتی کوبا نشان می‌دهد که به‌طور تقریبی حدود یک سوم زمین‌های کشاورزی در کوبا بدون استفاده باقی مانده‌اند.
به این ترتیب دولت با هدف دستیابی به تولید بیشتر و راه‌اندازی چرخ‌های بخش کشاورزی اعلام کرد هر کشاورزی که متعهد به کشت و زرع در این زمین‌ها شود می‌تواند این زمین‌ها را اجاره کند. دولت رائول کاسترو همچنین اعلام کرد قیمتی را که برای خرید محصولات کشاورزی می‌پردازد با هدف حمایت از بخش کشاورزی و از میان بردن بازار سیاه در بخش کشاورزی، افزایش خواهد داد.
به‌طور کلی اصلاحات اقتصادی اعلام شده از سوی رائول را می‌توان از دریچه تغییری تاریخی در سیاست‌های نظام سوسیالیستی کمونیستی کوبا تحلیل و بررسی کرد. به غیراز تاثیرات مثبتی که این اصلاحات می‌تواند بر اقتصاد کوبا داشته باشد مواردی نظیر اعطای حق مالکیت خانه به کوبایی‌ها، کاهش نظارت دولتی بر خرید تلفن همراه و کامپیوتر توسط شهروندان کوبایی، اجازه استفاده کوبایی‌ها از دستگاه پخش دی‌وی‌دی و کاهش نظارت دولتی بر فروش این دستگاه‌ها، صدور اجازه اقامت در هتل‌های عمده کوبا بدون محدودیت زمانی را می‌توان از جمله موارد آزادی‌های اجتماعی و شهروندی به حساب آورد که دولت رائول کاسترو به کوبایی‌ها اعطا کرده است.
وقتی به کارگران دولت اجازه داده می‌شود که در خانه‌هایی سکنی بگزینند که مالکیت آنها در اختیار خودشان است؛ زمانی که پس از سال‌ها به شهروندان کوبایی اجازه داده می‌شود که بدون نظارت همه جانبه‌ دولتی از وسایل ارتباطی استفاده کنند؛ وقتی که به کارمندان دولتی اجازه داده می‌شود تا به هر اندازه که کار می‌کنند حقوق دریافت کنند؛ وقتی به کشاورزان اجازه داده می‌شود تا به اندازه توان و ظرفیت خود از تسهیلات دولتی برای کشت و زرع استفاده کنند و تولیداتشان نیز با قیمتی بالاتر از سوی دولت خریداری می‌شود؛ همه این موارد از نشانه‌های حرکت دولت کوبا به سمت وسویی است که در آن حقوق انسانی و شهروندی مردم به رسمیت شناخته شده و به آن احترام گذاشته می‌شود.
البته کوبا در این مسیر راه‌ درازی در پیش دارد. آنچه در این میان مسلم است این که اعطای چنین آزادی‌های به حقی شهروندان کوبایی موجب سربرآوردن برخی مطالبات سیاسی و اجتماعی در میان قشر روشنفکر و دگراندیش کوبا نیز خواهد شد. باید منتظر ماند و دید که رائول چه رویکردی را در مواجهه با این مطالبات تازه و نو که کوبا پس از سالیان با آن مواجه است، در پیش خواهد گرفت. رائول اما با صدور دستور اصلاحات اقتصادی نشان داد که از جسارت لازم برای اجرایی کردن اصلاحات در بخش‌های دیگر نظام سوسیالیستی کوبا برخوردار است. و آن گونه که چشم‌انداز آینده کوبا نشان می‌دهد، شاید شاهد ورق خوردن برگی جدید در تاریخ نظام سوسیالیستی کوبا باشیم.
● جدال ۲ برادر
در آوریل سال ۱۹۵۹ تنها چند ماه بعد از به قدرت رسیدن فیدل کاسترو در کوبا، او و برادر جوان‌ترش رائول در هتلی در هیوستون آمریکا جدال لفظی کردند. در آن زمان فیدل برای جلب حمایت از انقلابش در کوبا، در آمریکا بود تا در دیدار از ایالات مختلف، تبلیغی برای جنبش تازه‌اش کند. در آن جدال لفظی رائول اصرار داشت تا برنامه‌های کمونیستی تسریع شود. این مشاجره با صدای بلند پیگیری شد طوری که ساکنان اتاق‌های کناری هم متوجه شدند.
اکنون با گذشت ۵۰ سال این جدال هنوز ادامه دارد ولی این بار جای طرف‌ها عوض شده‌است. این بار فیدل بر ادامه پیگیری اصول چپ تاکید دارد و رائول در پی اجرای اصلاحات و نزدیک شدن به غرب است.

محمد منتظری

منبع : روزنامه همشهری