بررسی تاثیر عناصر غذایی بر کاهش خسارت بیماری پاخوره گندم

● عامل بیماری :
عامل بیماری قارچی است به نامGaeumanomyces graminis var tritici از رده آسکومیست ها و رسته DIAPORTHALES می باشد که برای گندم تا حدودی اختصاصی است.
● علائم بیماری :
بیشتر گیاهان به آلودگی های خفیف ریشه مقاومت نشان می دهند و فاقد علامت هستند در گیاهان آلوده علائم بیماری عمدتاً در زمان خوشه دهی ظاهر می شوند بوته ها ارتفاع نا برابر دارند و خوشه های آلوده به طور معمول کوچکتر وسفید هستند، مقدار پنجه زنی نسبت به بوته های سالم کاهش می یابد. مرگ قبل از بلوغ منجر به تولید خوشه های سفید و بلوغ زودرس منجر به چروکیده شدن بذرهای داخل خوشه شده و آنها را مستعد پذیرش کپک های دوره ای می کند . علائم بیماری در ریشه بارز ترند .ریشه های بوته آلوده کم پشت ، تنک ، ترد و شکننده میشوند و ریشه گیاهان بیمار به راحتی از خاک خارج می شوند و یا در نزدیکی سطح خاک دیده می شوند. سیستم ریشه گیاهان آلوده محدود و تیره رنگ بوده و به دلیل چسبیدن ذرات خاک به آنها ، ضخیم تر به نظر می رسد . در صورت وجود رطوبت کافی در خاک درطول فصل رویشی ، پوسیدگی ریشه به طوقه و قسمت های پایین ساقه نیز توسعه پیدا می کند و با گسترش بیماری میسلیوم تار عنکبوتی و تیره رنگ قارچ تا پای ساقه ظاهر می شود که صفت تشخیص این بیماری است
● مناطق انتشار :
این بیماری نخستین بار در سال ۱۸۵۲ از استرالیا و سپس در سال ۱۸۹۰ از فرانسه و بعد از آن در ژاپن و ایالات متحده آمریکا به ترتیب در سالهای ۱۸۹۱ و ۱۹۰۱ گزارش گردیده است.این بیماری درایران ابتدا در بهار سال ۱۳۶۷ در مزارع گندم دشت ناز ساری و همچنین سایر مناطق استان مازندران و گرگان توسط فروتن و همکاران دیده شده است(۱۳۶۸) .در استان فارس این بیماری در مزارع شهرستان اقلیدنیز مشاهده شده است.
● شرایط مناسب برای بیماری :
این بیماری معمولاً در خاکهای با اسیدیته خنثی یا قلیایی و مرطوب همراه هوای گرم مسئله ساز است و عمدتاً در گندم پاییزه دیده می شود .
● زیست شناسی :
قارچ عامل بیماری به صورت پرتیس در گیاهان آلوده و در بقایای محصول و در خاک زمستانگذرانی می کند.هیف و آسکوسپورهای قارچ به عنوان منبع اولیه آلودگی محسوب می شوند. ریشه گندم اولین نقطه ای است که توسط قارچ مورد حمله قرار می گیرد. وقتی ریشه گندم در مجاورت بقایای آلوده گیاهی در خاک شروع به رشد می کند آلودگی شروع می شود . درجه حرارت ۱۲ تا ۱۸ درجه سانتی گراد همراه با رطوبت شرایط مناسبی را برای گسترش آلودگی فراهم می کند. توسعه آلودگی از ریشه به طرف طوقه موجب پوسیدگی بافت های پای ساقه تا اولین گره می گردد . آلودگی از یک بوته به بوته دیگر توسط هیف های رونده در ناحیه ریشه گیاه صورت می گیرد همچنین بخشی از‌ قارچ عامل بیماری از طریق انتقال خاک و بقای میزبان آلوده نیز ممکن است منتقل شود.
● راههای کاهش خسارت بیماری پاخوره :
۱) تناوب زراعی : معمولاً کشت گندم بعد از یونجه شدت بیماری را در اثر کاهش میکرواورگانیسم های آنتاگونیست قارچ افزایش می دهد.تناوب گندم با گیاهان خانواده بقولات ، ذرت و یولاف در خاک های مرطوب به منظور کاهش بیماری مناسب است .
۲) آیش : معمولاً یک یا دو سال نکاشت گندم یا جو ، جمعیت قارچ را در خاک پایین می آورد .
۳) شخم : انجام شخم بلافاصله بعد از برداشت گندم در جلوگیری از توسعه بیماری موثر است .
۴) حذف علفهای هرز گرامینه و بقایای آلوده گیاه باعث کاهش خسارت می گردد.
۵) تنظیم زمان کشت :کشت دیر در کاهش آلودگی موثر است .
۶) کنترل بیولوژیکی:تلقیح بذر گندم با باکتری PSEUDOMONAS FLUORESENS۲-۷۹ و کشت پیاپی گندم در خاکهای کمی اسیدی باعث تجمع ریز جانداران ضد عامل پا خوره می شود .
۷) تنظیم دور آبیاری
۸) استفاده بهینه از کود های شیمیایی : یِکی از راههای موثر برای کنترل بیماری پاخوره مِی باشد. هابر و هورن بای(۱۹۸۵) تاثیر تغذیه گیاهی بر بیماری پاخوره را مورد بررسی قرار دادند .
در حقیقت کمبود عناصر غذایی ،ضمن افزایش عفونت بیماری ها می توانند موجب کاهش عملکرد گیاه نیز شوند.مطالعات به عمل آمده نشان می دهد که کمبود سه عنصر ازت، فسفر و پتاسیم ، عملکرد بوته های آلوده به بیماری را در مقایسه با بوته های سالم بیشتر کاهش می دهد. یکی از راههای کاهش این بیماری استفاده بهینه از کودهای شیمیایی مخصوصاً مصرف سولفات روی و سولفات منگنز است.ازت نیتراته و شرایطی که موجب تسریع نیترات سازی می شوند،شدت بیماری را افزایش میدهند. نوسانات بیماری تحت تاثیر بعضی از فاکتورها از جمله عوامل تغذیه گزارش شده است. روی و منگنز از جمله مهمترین عناصر غذایی موثر در کاهش این بیماری می باشند و دیده شده که عواملی که قابلیت استفاده از روی و منگنز را کاهش میدهند ، سبب افزایش بیماری پاخوره می گردند.
در تحقیقاتی که برنان (۱۹۹۲)در استرالیا درباره اثر کود سولفات روی بر بیماری پاخوره و عملکرد گندم در خاکهای دارای کمبود روی انجام داد ، به این نتیجه رسید که سولفات روی علاوه بر افزایش عملکرد ،شدت و شیوع بیماری پاخوره را نیز کاهش می دهد.
ویلهم و همکاران (۱۹۹۸) گزارش نمودند که مصرف منگنز در کاهش بیماری موثر است. نتایج آزمایش آنها این فرضیه را تقویت میکند که منگنز از طریق فیزیولوژیکی برای کاهش بیماری عمل کرده است.
حسینی (۲۰۰۵) با آزمایشی در اراضی کشاورزی شهرستان اقلید نشان داد که با مصرف خاکی عناصر غذایی، غلظت این عناصر در بذور گندم تولیدی به طور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد.
لذا در اراضی دچار فقر مواد غذایی، استفاده از این گونه بذور غنی شده ممکن است علاوه بر افزایش عملکرد گندم باعث کاهش خسارت این بیماری نیز بشود.
گراهام و همکاران (۱۹۸۴) رابطه اصلی میان کمبود منگنز با شدت بیماری پاخوره را تحت شرایط گلخانه ای بررسی و سه مکانیزم برای اثرات منگنز در کاهش بیماری پاخوره پیشنهاد نمود ند. که عبارتند از :
- سمی بودن منگنز برای قارچ عامل بیماری
- منگنز از طریق فیزیولوژی گیاهی برای تغییر دادن مواد مترشحه ریشه عمل میکند
- منگنز فتوسنتز را افزایش و توانایی گیاه را در برابر بیماری بیشتر میکند
در جدول شماره ۱ بعضی از فاکتورهای موثر در کاهش یا افزایش بیماری پاخوره گندم مورد بررسی قرار گرفته است (هورن بای دیوِد، ۱۹۸۵).
جدول شماره ۱ . بعضی از فاکتورهای موثر در کاهش یا افزایش بیماری پاخوره گندم
عوامل کاهش دهنده بیماری/ عوامل تشدید کننده بیماری
مواد غذایی کافی/ کمبود مواد غذایی
تجمع مقدار کافی منگنز در بذر / بذر دارای منگنز کم
تغذیه با آمونیوم / تغذیه با نیترات
خاک اسیدی/ خاک قلیایی
رطوبت کم خاک/ رطوبت زیاد خاک
تراکم بوته کم/ تراکم بوته زیاد
کاشت دیرهنگام/ کاشت زود هنگام
مصرف کودهای اسیدی/ مصرف کودهای قلیایی
کوددهی / تنش گیاهی
تعادل عناصر غذایی/ عدم تعادل عناصر غذایی

مهندس علی سالاری
یدالله ظروفی
http://www.marliko.blogfa.com