بگذارید دولت قیمت انرژی را اصلاح کند

هفته گذشته قرار بود رئیس جمهور با حضور در یک برنامه تلویزیونی طرح اقتصادی دولت برای سال جاری را تشریح کند. این طرح که ظاهرا پرداخت نقدی یارانه کالاهای اساسی بود به دلایلی در ماه اول سال فاش نشد.
دکتر مسعود نیلی رئیس دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف در گفت وگوی پیش رو به تحلیل این سیاست پرداخته است.اوایل نوروز آقای احمدی نژاد به مردم نوید ساماندهی اقتصادی و مهار تورم را دادند.
اواخر فروردین هم از سوی برخی اعضای کابینه طرح نقدی کردن یارانه در قالب بخشی از ساماندهی مدنظر دولت اعلام شد. از نظر شما نقدی کردن یارانه ها شیوه درستی است و آیا می تواند در مورد تمام اشکال یارانه ها اعمال شود؟ موضوع سیاست های مربوط به قیمت انرژی، طی سال های متمادی گذشته مورد مناقشه بوده است. اصلاح قیمت انرژی جز» مواردی است که در عرصه سیاستگذاری به صورت طولانی مدت باقی مانده و کار قفل شده است.
قیمت انرژی در زمره مواردی است که هنوز به صورت مشکل ذهنی سیاستگذاران کشور باقی مانده است. این موارد عبارتند از نرخ ارز، نرخ سود تسهیلات بانکی و قیمت انرژی. تصمیم گیری برای این سه مورد همواره با مشکل همراه بوده است.
همواره هم کارشناسان اعلام کرده اند که قیمت حامل های انرژی در ایران و سیاست های اعمالی ما در این زمینه اشتباه هستند و منجر به بروز نابسامانی های زیادی در کشور شده اند. این نابسامانی ها از عرصه اقتصاد فراتر رفته و عرصه های دیگری مثل سلامت مردم را هم تهدید می کند. اینکه قیمت انرژی در ایران نادرست است و با قیمت های بین المللی همخوانی ندارد، همواره مطرح بوده است. امروز نسبت به همه زمان های دیگر ضرورت اصلاح قیمت انرژی بیشتر است.
▪ چرا؟
ـ چون وقتی قیمت نفت بیش از ۱۱۰ تا ۱۲۰ دلار است، هر بشکه نفتی که در کشور هدر می رود حدود ۱۲۰ دلار تلف می کند. در حالی که ده سال قبل هر بشکه نفت که هدر می رفت، ده دلار تلف می کرد. بنابراین هزینه فرصت عدم کارایی های مصرف انرژی در کشور ایران، در شرایط حاضر بیشتر است. ما سالیان سال گفته ایم که باید به سمت همساز کردن قیمت انرژی با قیمت های بین المللی حرکت کنیم.
▪ منظور شما واقعی کردن قیمت تمامی حامل های انرژی است؟
ـ بله، اعم از برق، نفت، گاز و.... طبیعی است که این مجموعه به هم پیوسته هستند و قابلیت جایگزینی با یکدیگر دارند. نسبت قیمت این حامل ها با قیمت های بین المللی نامناسب است. شکل مطلوب، اصلاح قیمت تمامی این حامل ها است.
▪ قیمت واقعی در مورد مثلا بنزین چقدر است.
ـ همواره این بحث مورد مناقشه بوده که قیمت واقعی فوب خلیج فارس است. برخی هم ایراد گرفته اند که نظام بازار باید قیمت را تعیین کند. حال آنکه با وجود عرضه کننده انحصاری نمی توان به تعیین داخلی قیمت امید بست. در مورد کالاهایی که به شدت با دنیای خارج قابل مبادله هستند، قیمت های بین المللی مبنا قرار می گیرد.
قابل مبادله بودن به معنای آن است که تعادل داخلی با قیمت بین المللی تنظیم می شود. طی سال های گذشته مشکل قاچاق بنزین مطرح بوده که دلیل آن اختلاف فاحش قیمت بین ایران و همسایگان بوده است. منظور از اصلاح یا واقعی کردن قیمت، همساز شدن با قیمت های بین المللی است. وقتی در داخل فضای رقابتی نداریم، نمی توانیم قیمت تعیین کنیم.
▪ قیمت بین المللی برای ما فوب خلیج فارس است؟
ـ نکته مهم آن است که بپذیریم باید به قیمت های بین المللی برسیم. از اینجا به بعد نظرات مختلفی وجود دارد که قیمت یکباره تغییر کند یا تدریجی و در صورت تدریجی بودن با چه فرآیندی انجام شود. اینها بعد از تصمیم در مورد واقعی کردن قیمت مطرح می شود. به عنوان مثال در برنامه سوم وقتی اصلاح قیمت حامل های انرژی مطرح بود، ما فرآیند تدریجی را انتخاب کرده بودیم، یعنی قیمت ها سال به سال افزایش پیدا کند که به آن عمل نشد. قرار بود در یک فرآیند تدریجی به قیمت های بین المللی برسیم. در برنامه چهارم تغییر یکباره قیمت در نظر گرفته شده بود که از برنامه حذف شد. هدف از هر دوی این رویکردها آن بود که امکان آربیتراژ(اینکه تفاوت قیمت برای جابه جایی کالا انگیزه ایجاد کند) از بین برود.
▪ با توجه به اینکه سوال من در خصوص نقدی کردن یارانه ها است، بفرمایید در مسئولان لزوم اصلاح قیمت ها احساس شده و برای پاسخ دادن به آن طرح نقدی کردن یارانه ها مطرح شده یا در جهت عمل کردن به شعارهای عدالت محور، طرح نقدی کردن یارانه ها مطرح شده که گام نخست آن برای حامل های انرژی واقعی کردن قیمت ها است؟
ـ این موضوع که مدتی است در عرصه کارشناسی و سطح جامعه مطرح شده با برخوردهای کلیشه یی مواجه شده است. باید این رویکرد را کنار گذاشت و دقیق تر به مساله پرداخت. یک برخورد کلیشه یی از طرف گروهی است که به لحاظ تفکر اقتصادی همواره مخالف این نوع سیاست ها بوده اند.
▪ سیاست های قیمتی؟
ـ گروهی همواره با سیاست قیمتی مخالف بودند چه در مورد بنزین، چه نرخ ارز و چه نرخ سود تسهیلات بانکی. مخالفت با سیاست قیمتی برای این افراد به ایدئولوژی اقتصادی تبدیل شده و بخشی از هویت آنها را تشکیل می دهد.
گروه دوم کسانی هستند که به لحاظ سیاسی در مقابل دولت قرار دارند و مستقل از اینکه دولت چه کاری بکند، با آن مخالفت می کنند اگر دولت بنزین ۸۰ تومانی عرضه کند، مخالفند، اگر بنزین را کوپنی بفروشند، مخالفند، اگر بنزین همزمان به صورت کوپنی و آزاد عرضه شود هم مخالف هستند. حالا هم که سیاست می خواهد تغییر کند با آن مخالفت می کنند.
این برخورد ناشی از آن است که سیاست ورزی در کشور ما حرفه یی نیست. سیاست ورزی یعنی آنکه شخصی مدافع سیاست های خاصی باشد و از آن دفاع کند و با مخالف آن مخالفت داشته باشد. متاسفانه هیچ کدام از دو طرف دولت و گروه های منتقد چنین دیدگاه و رویکردی ندارند. دولت هم تا مدتی مخالف جدی افزایش قیمت بنزین از ۸۰ به ۱۰۰ تومان بود و با فاصله کوتاهی ظاهرا قرار است موضع اصلاح قیمت ها را اتخاذ کند.
هنوز هیچ مستندی در این باره از سوی دولت منتشر نشده است اما طبق گفته ها قرار است قیمت ها به قیمت بین المللی برسد. چون فعالیت سیاسی در کشور معنا و مفهوم درست ندارد به صورت کلیشه یی مخالفت با دولت وجود دارد. گروهی هم این طرح را به انتخابات ریاست جمهوری مربوط می دانند و اینکه دولت می خواهد از طریق این طرح منابعی را برای انتخابات فراهم کند.
اگر چنین باشد هم، در کشور ما یک پیشرفت است. چه اشکالی دارد که موضوع یارانه های انرژی، بشود موضوع انتخابات. همواره نگران بودیم که کاهش قیمت موضوع انتخابات باشد و از جذابیت کاهش قیمت برای جلب رای استفاده شود. اگر موضوع تبدیل قیمت انرژی به قیمت های بین المللی موضوع انتخابات شود یک گام به پیش برداشته ایم و باعث می شود همه بتوانند در مورد آن طرح بدهند. -همه گروه ها ابزار دولت را در اختیار ندارند. طبیعی است هر دولتی از ابزارهایی که در اختیار دارد برای تداوم فعالیت خود استفاده می کند.
در ادبیات اقتصاد سیاسی، دولت ها برای ماندگاری در دور دوم، همواره از ابزار دولت اول خود استفاده می کنند. اگر اصلاح قیمت حامل های انرژی به موضوع انتخابات تبدیل شود و کاندیداها در مورد چگونگی تحقق آن با هم رقابت کنند، پیشرفت خوبی صورت گرفته است. البته هنوز واقعا مشخص نیست که این طرح مدنظر باشد. -در مورد نقدی کردن یارانه حامل های انرژی، گام اول اصلاح قیمت است تا از مردم منابعی به دست آید و گام دوم توزیع این منابع است.

منبع : روزنامه ابتکار