بررسی آگاهی و نگرش زنان باردار نسبت به تعالیم بهداشتی اسلام در دوران بارداری و شیردهی در مراجعین به مراکز بهداشتی درمانی دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال ۱۳۸۴

● مقدمه:
بارداری واقعه ای مسرت بخش و یکی از لذت بخش ترین دورانهای زندگی یک زن محسـوب می‌گردد که شادی وی را به ارمغان خواهــد آورد . امــــروزه یکی از عوامل مؤثر و تعیین کننده در تدوین برنامه های بهداشتی درمانی به ویژه در کشورهای در حال توسعه، راهبردهای مذهبی است و مذهب می تواند جایگزینی برای تمام مؤلفه های تأثیر گذار همچون عوامل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و خانوادگی بشود و به رضایت و سلامت فرد و با طبع جامعه کمک نماید . کاکس معتقد است، مذهب یا دین یکی از عوامل بسیار مهم برای نفوذ در باورها و رفتارهای بهداشتی مردم می باشد. چنانکه دستورات مذهبی انجام اقدامی را برای سلامتی فرد لازم یا مضر بداند، فرد به انجام فعالیت بهداشتی گرایش یافته یا از انجام آن اجتناب خواهد ورزید. وی ابراز می دارد که متخصصین بهداشت و رابطین نه تنها باید از مسائل پزشکی و حرفه ای مطلع باشند، بلکه باید از اصول معنوی و روحانی نیز آگاه بوده، تا بتوانند به موقع خدمات درمانی را در چهار چوب این رهنمودها ارائه نمایند .مطالعات انجام شده در فرهنگ ها و مذاهب گوناگون، تأثیرات مثبت دعا و عبادت بر ویژگی هایی چون میل به زندگی، احساس خوب بودن و شادی، کاهش اضطراب و ترغیب به عملکرد صحیح مراقبتی و تقویت آن را تأیید نموده اند. این بررسی ها نشان داده است که رهنمودهای مذهبی انگیزه مثبتی در افراد ایجاد کرده است و بدین وسیله نه تنها مردم در برابر اقدامات بهداشتی مقاومتی نشان ندادند، بلکه تشویق به اصلاح و تغییر رفتار غیر بهداشتی خود شده اند .
در این راستا اسلام، تمام شئون حیات انسانی را در بر گرفته و عالی ترین رهنمودها را در همة زمینه‌ها من جمله دوران بارداری و شیردهی در اختیار انسان قـرار می‌دهد. رهنمودهای بهداشتی پیشوایان دین هر چند به ظاهر ساده هستند ولی شامل دقیق‌ترین نکات علمی و عملی بوده بطـوری که هنوز با گـذشت قرن‌ها، با کلیـه قـوانین علمـی بهـداشتی مطابقت دارد ‌. این دستورات شامل چگونگی تغذیه در دوران بارداری به خصوص توجه به حلال بودن آن، تعدد و تنوع اغذیه و اشربه، عبادت و خود سازی، ذکر و یاد خدا جهت آرامش روح و روان، داشتن روابط زناشوئی در یک چهار چوب مناسب چه قبل از تشکیل نطفه و چه در دوران بارداری و واجب بودن تغذیه نوزاد با آغوز، تأکید بر شیردهی نوزاد با شیر مادر، چگونگی شیردهی و.... می باشد که مسلماً آگاهی خانم های باردار از این تعالیم و توصیه ها دریافت مراقبت ها را بیشتر و بهتر خواهد نمود.
در جامعه اسلامی ایران که ۹۹ درصد افراد مسلمان بوده و مادران و کودکان نیز درصد بالایی از جمعیت را شامل می‌شوند، طرح مسأله بهداشتی در قالب مطالب اسلامی ضروری به نظر می‌رسد. در این مطالعه سعی بر آن شده است که میزان دانستن و همچنین شیوه تلقی احساسات، طرز فکر و تمایلات مادران در رابطه با تعالیم بهداشتی اسلام در مورد تغذیه، تلاوت آیات قران جهت آرامش روان، روابط زناشوئی به هنگام تشکیل نطفه و سپس دوران بارداری و آداب و سنن شیردهی که به جهت سلامت مادر و کودک در آیات قران، احادیث و روایات معتبر و کتب فقهی مطرح شده است بررسی گردد. تا بدین ترتیب به هنگام تدوین برنامه‌های بهداشتی بتوان با تکیه بر این باورها از نیروی قوی مذهب جهت ارتقاء سطح بهداشتی مادران بهره گرفت.
● روش بررسی:
در یک مطالعه توصیفی –تحلیلی ۳۰۰ نفر از زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی غرب تهران در سال ۱۳۸۳ به روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شدند. (در مرحله اول از میان مراکز بهداشتی درمانی غرب تهران ۶ مرکز به صورت تصادفی انتخاب و درمرحله دوم بر اساس مراجعات هر مرکز نمونه ها به صورت تصادفی انتخاب شدند). ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه خود ساخته مشتمل بر مشخصات فردی (۸ سؤال)، سنجش آگاهی (۲۲ سؤال) و ۲۶ عبارت نگرشی بود. جهت تعیین اعتبار علمی آن از روش اعتبار محتوی (توسط ۱۱ نفر از علماء حوزه علمیه قم و اساتید علمی پژوهشی) و برای تعیین اعتماد علمی آن از روش آزمون مجدد استفاده شد. جهت گردآوری اطلاعات ۶ کارشناس مامائی به عنوان پرسشگر انتخاب شدند که در واحد مراقبت های بارداری مراکز بهداشتی درمانی مورد نظر اقدام به تکمیل پرسشنامه نمودند. برای رتبه بندی سطح آگاهی، به هر پاسخ صحیح امتیاز ۱ و به هر پاسخ غلط یا بدون جواب امتیاز صفر داده شد. از آنجائی که تعالیم بهداشتی اسلام در دوران بارداری سه حیطه تغذیه، آرامش روان و روابط جنسی را شامل می شد و تعداد سؤالات در هر یک از این زمینه همگون شده نبود لذا مبناء تعداد سؤالات، ۱۰۰ محاسبه گردید. سپس جهت سطح بندی میزان آگاهی، ۳۳ درصد ابتدائی آگاهی ضعیف، ۳۳ درصد دوم آگاهی متوسط، ۳۳ درصد انتهائی به عنوان آگاهی خوب طبقه بندی شد. جهت سؤالات مربوط به آگاهی در زمینه شیردهی نیز بر حسب میانگین و انحراف معیار ۱۸/۱±۷۳/۵ حیطه ها مشخص گردید. به طوری که امتیاز ۴-۰ به عنوان "آگاهی ضعیف"، امتیاز ۷-۵، آگاهی متوسط، امتیاز ۱۰-۸ به عنوان "آگاهی خوب" در نظر گرفته شد. جهت امتیاز بندی عبارات نگرشی ابتدا سؤالات همسو شدند، سپس در قسمت بارداری حداکثر نمره ۱۵ و حداقل صفر و در قسمت شیردهی حداکثر ۱۱ و حداقل صفر در نظر گرفته شد. با توجه به میانگین و انحراف معیار ۰۲/۲±۲۳/۱۱ در قسمت بارداری امتیاز ۱۰-۰ به عنوان "نگرش منفی" و امتیاز ۱۵-۱۱ به عنوان نگرش مثبت تلقی شد. هم چنین با توجه به میانگین و انحراف معیار ۴۶/۱±۹۹/۷ در قسمت نگرش نسبت به تعالیم شیردهی، امتیاز ۷-۰ به عنوان "نگرش منفی" و امتیاز ۱۱-۸ به عنوان "نگرش مثبت" در نظر گرفته شد.
در نهایت اطلاعات از طریق نرم افزار SPSS و با کمک آزمون‌های آماری توصیفی و استنباطی (کای دو) و همچنین جهت تعیین ارتباط بین متغیرهای کمی از ضریب همبستگی پیرسون و جهت متغیرهای کیفی از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد.
● یافته ها:
نتایج حاصل نشان داد، نمونه‌های مورد پژوهش در فاصلة سنی ۳۷ـ‌۱۶ سال با میانگین و انحراف معیار ۰۵/۵±۵/۲۶ بودند. اکثریت آنها (۷/۳۸%) از تحصیلات دبیرستانی برخوردار بودند، ۳/۴۸ درصد دارای ۲ـ۱ حاملگی و ۶۶ درصد خانه دار بوده و در این میان ۷/۸۹ درصد واحدهای مورد پژوهش، خانواده و اطرافیان را منبع کشف اطلاعات ذکر نمودند.در این مطالعه بیشترین پاسخ صحیح در خصوص سنجش آگاهی "خوردن غذای حرام در دوران بارداری چه حکمی دارد" (۸۸%) و کمترین پاسخ صحیح ۸/۷ و ۹/۸ درصد به ترتیب به عبارات "تلاوت روزانه کدام آیات قرآنی در ماه های مختلف بارداری برای آرامش مادر و جنین توصیه شده است؟" و "مواد غذائی متنوع توصیه شده یا منع شده اسلامی بر اساس ماه خاص حاملگی کدام است؟"تعلق گرفت. یافته ها مؤید آن بود که ۷۲ درصد از نمونه ها از حکم اسلامی در خصوص"خاک خوری در بارداری" اطلاع نداشته و ۴۸ درصد نیز تمایل منفی در قبال آن از خود نشان نداده بودند. این پژوهش نشان داد که علیرغم آگاهی پایین در خصوص تلاوت آیات قرآن بر حسب هر ماه بارداری اکثریت از نگرش مثبتی (۷/۹۱%) برخوردار بودند. در این مطالعه ۳/۲۲ درصد حاملگی را یک عبادت ندانسته و علیرغم ادعیه‌های وارده جهت حفظ جنین در دوران حاملگی، ۲/۹۲ درصد از زنان از این ادعیه مطلع نبوده و ۷/۳۸ درصد نیز با بیان نظر مخالفم نگرش منفی خود را ابراز نمودند.
نتایج نمایانگر آن بودکه اکثریت زنان از توصیه ها و دستورات اسلامی در ارتباط با روابط زناشوئی قبل و حین بارداری از آگاهی بسیار ضعیف و نگرش منفی برخوردار بودند به طوری که ۶۵ درصد داشتن این روابط را در دوران بارداری نهی شـده دانسته و ۶۴ درصد نیز از دستورات اسلامی مرتبط با این مقوله آگاهی نداشتند. در این رابطه ۹۰ درصد از واحدهای مورد پژوهش به عبارت «خودداری از روابط زناشویی در بارداری ضرورتی ندارد»، پاسخ"مخالفم" داده بودند که بیانگر نگرش منفی نسبت به انجام این فعالیت بوده است.
جدول شماره ۱: توزیع فراوانی مطلق و نسبی سطح آگاهی زنان باردار نسبت به تعالیم بهداشتی اسلام در دوران بارداری بر حسب میزان تحصیلات
نتایج این بررسی نشان داد که میزان آگاهی زنان باردار نسبت به تعالیم بهداشتی اسلام در دوران بارداری ۶/۲۰ درصد خوب، ۷/۶۴ درصد متوسط و ۷/۱۴ درصد ضعیف بود. در این رابطه آزمون آماری کای دو ارتباط آماری معنی داری بین آگاهی و میزان تحصیلات نسبت به تعالیم دوران بارداری نشان داد (۰۱/۰p<) و به کمک ضریب همبستگی اسپیرمن، همبستگی مستقیمی مشخص شد (۲۳/۰=r) (جدول شماره ۱).
در خصوص آگاهی و نگرش در زمینه شیردهی و مسائل مرتبط، بیشترین پاسخ صحیح (۱۰۰%) مربوط به عبارت آگاهی "توصیه اسلامی در خصوص خوردن غذای حرام در دوران شیردهی چیست؟" و عبارت نگرشی "بهتر است مادر به هنگام شیردهی با وضو باشد"، (۹۹%) بود.
نتایج نشان داد ۶۰ درصد نمونه ها ازًتغذیه شیرخوار با آغوز به عنوان یک واجب شرعی اطلاع نداشته و ۴۵ درصد نیز دادن آن را به شیرخوار مکروه می دانستند. در خصوص عبارت "بهترین غذای جایگزین برای شیر مادر چیست؟" ۳/۶۷ درصد پاسخ غلط دادند که در این رابطه ۷۷ درصد نیز نسبت به جایگزین دایه مناسب به جای شیر مادر نگرش منفی داشتند. همچنین تنها ۴۱ درصد از مدت زمان توصیه شده در خصوص شیر دهی توسط مادر به کودک خود و ۲۷ درصد از دستور اسلامی توصیه شده در رابطه با "چگونگی شیردهی در هر نوبت از سینه و چگونگی خواباندن نوزاد زیر سینه" مادر اطلاع داشتند که ۷۶ درصد نیز با این موضوع موافق بودند.
بر اساس یافته‌ها میزان آگاهی زنان باردار نسبت به تعالیم بهداشتی اسلام در مورد شیردهی ۳/۶ درصد خوب، ۷۷ درصد متوسط و ۷/۱۶ درصد ضعیف بوده است در این رابطه ارتباط آماری معنی داری بین میزان آگاهی و تحصیلات با همبستگی معکوس و ارتباط آماری معنی دار و همبستگی مستقیم با تعداد حاملگی یافت شد (۰۰۱/۰p<) (جدول شماره ۲).
جدول شماره ۲: توزیع فراوانی مطلق و نسبی سطح آگاهی زنان باردار نسبت به تعالیم بهداشتی اسلام در دوران شیردهی بر حسب میزان تحصیلات و تعداد حاملگی
در زمینه تعیین نوع نگرش زنان بــاردار نسبت به تعالیم بهداشتی اسـلام در دوران بـارداری مشخص شد که ۳/۶۸ درصد از نمونه ها دارای نگرش مثبت و ۷/۳۱ درصد نگرش منفی بودند که در این رابطه ارتباط آماری معنی دار بین نوع نگرش و میزان تحصیلات با همبستگی معکوس و نوع نگرش با تعداد حاملگی با همبستگی مستقیم دیده شد (۰۰۱/۰p<) (جدول شماره ۳).
جدول شماره ۳: توزیع فروانی مطلق و نسبی نوع نگرش زنان باردار نسبت به تعالیم بهداشتی اسلام در دوران بارداری بر حسب میزان تحصیلات و تعداد حاملگی
همچنین بررسی نگرش زنان باردار نسبت به تعالیم بهداشتی اسلام در دوران شیر دهی نشان داد که ۶۴ درصد نگرش مثبت و ۳۶ درصد نگرش منفی داشتند. با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون همبستگی مستقیم و معنی داری بین نگرش زنان بردار نسبت به تعالیم بهداشتی اسلام در دوران شیردهی و تعدد حاملگی وجود داشت (۰۵/۰p<) (۰۱/۰=r). ولی بین میزان آگاهی و نگرش زنان باردار نسبت به تعالیم بهداشتی اسلام در دوران بارداری و شیردهی هیچ نوع ارتباط آماری معنی داری وجود نداشت.
● بحث:
اگر چه امروزه دین یا مذهب از راهکردهای مؤثر اجتماعی به شمار می‌رود و اکثریت اذعان دارند که تعداد مبلغین مذهبی بسیار بیشتر از کارکنان بهداشتی است و بر اساس این واقعیت که ۹۹ درصد افراد کشور را مسلمانان تشکیل می دهند و قاعدتاً بایستی این توصیه ها با خون افراد عجین شده باشد اما نتایج نشانگر آن بود که درصد کمی از زنان باردار مورد بررسی از آگاهی خوبی نسبت به این دستورات برخوردار بودند که در این راستا نیز منبع عمده کسب اطلاعات آنان اقوام و دوستان بوده است و مراکز بهداشتی درمانی و رسانه ها در این رابطه نقش بسیار کمرنگی داشته اند (۳/۷%). یافته‌ها نشان داد که در حیطه تغذیه در دوران بارداری بیشترین پاسخ صحیح (۸۸%) عبارت "خوردن غذای حرام در دوران بارداری چه حکمی دارد؟" بوده که در این مورد نگرش مثبت ۷/۸۷ درصد نیز وجود داشته است. می توان ابراز نمود که اکثریت مادران از تبادل تغذیه ای بین مادر و جنین آگاهی داشته و بر اساس این موضوع که غذای حرام بر جنین تأثیر منفی می گذارد، نگرش مثبتی نیز از خود نشان دادند.
پژوهش حاضر نشان داد که در مورد روابط زناشویی در دوران حاملگی بیش از نیمی از نمونه ها نسبت به توصیه های اسلامی در این خصوص آگاهی صحیح نداشته و ۶۵ درصد نیز آن را از نظر اسلامی نهی شده می دانستند. شاید بتوان گفت به علت شرایط خاص دوران بارداری و تغییرات روحی مادر به علت داشتن جنین، احساس گناه و شرم در حین بارداری نسبت به این روابط ایجاد می شودکه این نگرش منفی بر خلاف توصیه های اسلامی بوده واسلام جزء در مواردی اندک، به جهت استحکام بنیان خانواده داشتن فعالیت جنسی را منع نکرده و آن را امر مقدسی بر می شمارد (۷) که در این رابطه پاسخ مخالف ۹۰ درصدی نمونه های مورد پژوهش به عبارت «خودداری از روابط زناشویی در سه ماهه سوم بارداری ضرورتی ندارد»، مؤید همین نگرش منفی می باشد. در همین رابطه نیز رحیمی و همکاران در مطالعه خود به این نتایج رسیدند که میل جنسی و دفعات آن در بارداری نسبت به قبل از بارداری کاهش چشمگیری می یابد و در این رابطه احساس گناه زن نسبت به این روابط در بارداری دومین علت مشخصه بوده است. در این پژوهش ۲۴ درصد نمونه ها از داشتن این فعالیت در دوران بارداری خودداری و ۴۶ درصد حداقل فعالیت جنسی را داشتند . در این رابطه مطالعات شیران در ایران و البوستان در عربستان مؤید آن بوده است که ۲۸ درصد زنان روابط جنسی در بارداری را عملی ناشایست و ۵۳ درصد آن را مخالف آرامش جنین می دانستند. در نهایت نتایج مشخص نمود که تمایلات جنسی در بارداری با نگرش زنان و باورهای مذهبی، اجتماعی و فرهنگی ارتباط دارد. این تحقیق نشان داد که بین میزان آگاهی نسبت به تعالیم بهداشتی اسلام در دوران بارداری با میزان
تحصیلات مادران ارتباط مستقیم و در دوران شیردهی ارتباط معکوس وجود داشته است. احتمالاً علت آن تأکید زیاد بر مراقبت های دوران شیردهی است که در چند سال اخیر توسط رسانه ها و مراکز بهداشتی ارائه می شود. لذا از آنجایی که در بین افراد با تحصیلات کمتر و خانه دار نسبت به تحصیلکرده ها و شاغلین رسانه های گروهی و مراکز بهداشتی درمانی نقش مهمی در اطلاع رسانی دارند این آگاهی در این گروه مطلوب بوده است. در حالی که مباحث حیطه بارداری اخص بوده وجهت اطلاع نیاز به کسب آگاهی های رسمی و سطح معلومات بالاتری نیاز است. در پژوهش حاضر با افزایش تعداد حاملگی، میزان آگاهی در حیطه شیردهی افزایش می یافت که می تواند ناشی از کسب اطلاعات بدنبال هر بارداری و بالطبع شیردهی باشد.در مورد تعیین نوع نگرش زنان باردار نسبت به تعالیم بهداشتی اسلام در دوران بارداری یافته‌ها نشان داد که اکثریت از نگرش مثبتی برخوردار بودند. Sweet نیز در پژوهشی که روی مادران بارداری که فرزندان خود را از دست داده و دچار افسردگی شده بودند انجام داد دریافت که ۶۴ درصد زنان با درجه اعتقاد مذهبی بیشتر، واکنش بهتری در رابطه با موضوع داشته و مراحل بهبودی را نیز سریع تر طی نمودند . در این پژوهش نتایج نمایانگر آن بود که با افزایش میزان تحصیلات،‌ نگرش مثبت کاهش می‌یابد. به طوری که بیشترین نگرش مثبت در گروه بی سواد و در حد خواندن و نوشتن بوده است. شاید بتوان گفت افراد تحصیل کرده به هر موضوعی از دریچه علم و عقل می نگرند در نتیجه بایستی افراد آگاه در دین مطالب اسلامی و مذهبی را که خود نیز حاوی ادله محکم عقلی باشند منتشر نموده تا با شناخت اعتقادات نادرست موانع و نگرش منفی رفع گردد. البته قابل ذکر است که در این تحقیق بین میزان آگاهی با نوع نگرش ارتباط آماری معنی داری یافت نشد. می توان اظهار نمود اگرچه آگاهی به عنوان عامل مؤثر بر احتمال بروز نگرش مثبت مطرح می باشد، اما باورهای مذهبی و اعتقادات دینی افراد همیشه ناشی از داشتن آگاهی نبوده و گاهاً گرایش به دین یا مذهب می تواند بدون آگاهی اولیه شکل و یا حتی از بین برود و اغلب انسان ها بدنبال تقلیدهای عاطفی، تمایلات قلبی خود را نسبت به امورات مذهبی نشان یا سرکوب نمایند چرا که آنان در اوج سختی خدا را می یابند و در راحتی فراموش می کنند و بارداری و شیردهی یکی از این دوران پر استرس می باشد .همچنین در این بررسی با افزایش تعداد حاملگی، نگرش مثبت در افراد بیشتر شده است به طوری که بیشترین نگرش مثبت (‌۲/۸۸%) در زنان با تعداد حاملگی ۵ و بیشتر بوده است. شاید بتوان گفت با افزایش تعداد حاملگی، سن مادر نیز افزایش یافته و در نتیجه فرد بیشتر به سمت گرایشات مذهبی و تثبیت اعتقادات خود قدم بر می دارد تا به دنبال دستاویزی محکم برای خود و خانواده خویش باشد.
در این مطالعه ۳/۴۱ درصد با باور «برخورد غیر ضروری زن باردار با نامحرم بر سلامت جنین تأثیر دارد»‌ مخالف بودند. در این خصوص می توان گفت امروزه به علت افزایش تعداد زنان شاغل و کارمند و به عهده گرفتن امورات خارج از خانه روابط تعاملی زنان با اجتماع بیشتر شده و در نتیجه این امر بر روی نگرش زنان تأثیر گذاشته است در حالی که در اسلام تأثیر حرکات و سکنات مادر بر سعادت و شقاوت جنین به کرات ذکر شده است. ]بطوری که پروردگار در قرآن می فرماید: هر طفلی بر مبنای فطرت پاک خود متولد می شود و والدین وی او را یهودی، نصرانی و یا مجوسی می کنند (سوره روم)[.همچنین به جهت تعیین میزان آگاهی زنان باردار نسبت به تعالیم بهداشتی اسلام در مورد شیردهی یافته ها نشان داد علیرغم توصیه های اسلامی و علمی بر دادن آغوز به کودک، زنان ۶۰ درصد آگاهی نادرست و ۴۵ درصد نیز نسبت به دادن آن نگرش منفی داشتند. چنین به نظر می رسد که مادران از بعضی جنبه های اسلامی تغذیه با شیر مادر مانند واجب بودن آغوز (حق لباء) اطلاع نداشته و شاید به مانند تحقیقات مشابه، آنان شیر اولیه را به جهت زرد رنگ بودن یک شیر مانده ای تلقی نمودند. چنان که مطالعه Kappil و همکاران نیز مؤید آن بود که ۵۸ درصد مادران اعتقاد داشتند آغوز کثیف و ناپاک بوده و فقط ۳۲ درصد نسبت به حیاتی بودن آغوز آگاهی داشته‌اند.
در پژوهش حاضر، علیرغم تأکیدات فراوانی که امروزه به جهت جایگزینی شیر برای کودکانی که مادرشان قادر بر شیردهی نمی باشد توسط فرد سالم و واجد شرایط (بانک شیر) می شود و این توصیه نیز در احادیث به جهت انتخاب دایه ای با صفات پسندیده،‌ عاقل و مسلمان (با توجه به مساله رضاع) ضروری در نظر گرفته شده است، مادران ۶۷ درصد آگاهی نادرست و ۷۷ درصد نیز نگرش منفی داشتند. که با پژوهش گودرزی نیز هم خوانی داشت به طوری که در تحقیق وی نیز ۷۵ درصد شیر مصنوعی را جایگزین مناسبی برای شیر مادر می دانستند .
نتایج نشان داد در حالی که ۷/۹۱ درصد مادران تلاوت آیات قرآن را سبب کاهش اضطراب و نگرانی مادر در دوران بارداری می دانستند، ۳/۵۰ درصد تلاوت آیات قرآن را بر آرامش کودک مؤثر تلقی نکردند. شاید بتوان اظهار نمود که افراد تصور تأثیر آرام بخشی قرآن را از تلاوت فردی و درک مفاهیم آن می دانند تا شنیدن و چون نوزاد قادر بر خواندن نمی باشد لذا باوری بر تأثیر آن نداشتند در حالی که تحقیقات امروزی نشان داده است که اگر آیات قرآنی با قرائت صحیح و صوت خوش تلاوت شود موجب آرامش روحی قاری و مستمعین می‌گردد . در این راستا تحقیقات مشابه که جهت تعیین تأثیر موسیقی بر آرامش و رشد نوزادان شده است مؤید مسئله می باشد .
با توجه به یافته های پژوهش به ویژه معکوس بودن ارتباط بین نوع نگرش با میزان تحصیلات و وجود نقش کمرنگ رسانه های عمومی و مراکز بهداشتی درمانی در این مطالعه، پیشنهاد می شود برنامه ریزان بهداشتی به کمک افراد مجرب و متخصص در امور دین به تهیه جزوه، مجله، کتاب و نوارهای آموزشی اقدام نموده و با بهره گیری از رسانه‌های گروهی و کلاسهای آموزش خانواده در مراکز بهداشتی درمانی قدمی جهت اصلاح رفتارهای بهداشتی با استفاده از تعالیم سودمند اسلامی که یکی از کارآمدترین نیروهای تغییر رفتار در جوامع اسلامی می باشد بردارند. در انتها پژوهشگران انجام تحقیقی به جهت تأثیر همراه نمودن این تعالیم با دستورات بهداشتی بر عملکرد مادران توصیه می نمایند.
● نتیجه گیری:
با توجه به آگاهی متوسط و نگرش مثبت اکثریت نمونه ها و تأثیر انکار ناپذیر نیروی مذهب بر ارتقاء سلامت توصیه می شود مسئولین بهداشتی ترتیبی اتخاذ نمایند تا برنامه های مراقبتــــی مادران باردار با توصیه های اسلامی همراه و کادر بهداشتی درمــانی &#۶۱۴۷۲;نیز در آموزش های خود به این امر مهم توجه بیشتری مبذول نمایند.

هدی احمری طهران، معصومه صیدی، زهرا عابدینی مربی گروه مامایی - دانشگاه علوم پزشکی قم، مربی گروه پرستاری – دانشگاه علوم پزشکی قم.
منابع:
۱.Dabson MD. Development of maternal –infant bonding during pregrancy. Nurs Res. ۱۹۹۳; ۴۳(۴): ۶۴-۷۰.
۲.W.H.O. Contemporary patterns of breastfeeding: reports of W.H.O. collaborative study in breastfeeding. W.H.O Geneva. ۱۹۹۳.
۳.Poloma MM, Pendelton BF. The effects of prayer and prayer experiences on measures of general well-being. J Psychol Theol. ۱۹۹۱; ۲۹(۳): ۷۱-۸۳.
۴.Cox J. Health promotion through religion. Psychiatr Bull. ۱۹۹۸; ۱۸: ۶۷۳-۶.۵.Albar AD. Preventive medicine in Islam and application of Islamic teaching in relation to the control of some communicable disease. Bull Islamic Med. ۱۹۹۷; ۳: ۷۰-۵.۶.موگهی عبدالرحیم. احکام خانواده. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی. ۱۳۷۷، ۳۵-۳۰.۷.al Bustan MA, Tomi NF, Faiwalla MF, Manav V. Maternal sexuality during pregnancy and after childbirth in Muslim Kuwaiti women. Arch Sex Behav. ۱۹۹۵; ۲۴(۲): ۲۰۷–۱۵.۸.رحیمی سمیرا، سید رسولی الهه. رفتار جنسی و عوامل مؤثر بر آن در دوران بارداری: لزوم ادغام مشاوره جنسی در مراقبت های دوران بارداری. فصلنامه پایش. ۱۳۸۳، ۳(۴): ۹-۲۹۱.
۹.شیران پگاه. بررسی ارتباط بین نگرش و عملکرد زنان باردار در مورد روابط جنسی دوران بارداری در مراجعین به مراکز بهداشتی درمانی شهرستان اسلام شهر سال ۱۳۷۸. پایان نامه کارشناسی ارشد مامائی، دانشکده پرستاری مامایی علوم پزشکی ایران، ۱۳۷۸.
۱۰.Sweet BR. Social support and mother-infant bonding. Pediatric. ۱۹۹۵; ۷: ۵۰۵۵.
۱۱.غباری بناب باقر. باورهای مذهبی و اثرات آن در بهداشت روان. مجله اندیشه و رفتار. ۱۳۷۶، ۱(۴): ۵۴-۴۸.۱۲.Kappil D, Chothia K. Attitude and beliefs of Indian women toward breast feeding and weaning practices. Indian J Pediatr. ۱۹۹۰; ۵۵(۳): ۶۲-۶.
۱۳.گودرزی فریده. بررسی باورهای بهداشتی و ارتباط آن با مراقبت های بهداشتی که از بدو تولد تا ۵ ماهگی از کودکان خود به عمل می آورند در مراجعین به زایشگاه های شهریار، پایان نامه کارشناسی ارشد مامائی، دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه. علوم پزشکی ایران. ۱۳۷۸.۱۴.احمری ابهری سید علی. نقش ایمان و اعتقاد مذهبی در درمان بیماریها و معرفی سه مورد درمان بارداری درمانی مذهبی. فصلنامه اندیشه و رفتار. ۱۳۷، ۱(۴): ۱۱-۴.۱۵.احمری طهرانی هدی، وجدانی رقیه. تأثیر موسیقی بر سلامت آرامش مادر و جنین در دوران بارداری. مجموعه مقالات سومین کنگره کاربرد موسیقی در سلامت جسم و روان. تهران: ۱۳۸۲، ۵

منبع : مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهر کرد