تعهد فراموش شده انسان ها

امروزه بسیاری از زیست شناسان شاهد تاثیر چشمگیر تغییرات جوی روی گونه های زیستی هستند. با این حال، آنها در قانع کردن کارشناسان دیگر رشته های علمی، سیاستگذاران و عموم مردم با مشکل مواجه شده اند. اما در این بین برخی دانشمندان هنوز بر این باور هستند که تغییرات جوی اگر صحت داشته باشد، پدیده یی کاملاً طبیعی است و نمی توان آن را به رفتار انسان مربوط دانست. تغییرات جوی چه پدیده یی کاملاً طبیعی باشد و چه ناشی از کارکرد نوع انسان، ممکن است در آینده نزدیک، یعنی در کمتر از پنجاه سال، تعداد زیادی از گونه های زیستی را به سوی انقراض سوق دهد.
همانطور که مرگ از الزامات زندگی است، انقراض نیز در فرآیندهای تکاملی لازم و ضروری است. در واقع انقراض بخشی از زندگی و تغییر الگوی حیات روی کره زمین طی دوران زمین شناختی محسوب می شود. در دوران هایی از تاریخ زمین شناختی، سرعت انقراض شدید بوده و زیست شناسان تکاملی دوره های متعددی را شناسایی کرده اند که در آنها میزان انقراض به شکل غیرمعمولی زیاد بود. برای نمونه می توان به انقراض شدید در اواخر دوره کرتاسه که به مرگ دایناسورها منجر شد، اشاره کرد. عامل مرگ دایناسورها ممکن است برخورد شهاب سنگ بزرگی به کره زمین در محل کنونی مجمع الجزایر یوکاتان مکزیک بوده باشد. عامل انقراض بسیاری از پستانداران عظیم الجثه ممکن است یخبندان اخیر باشد، اما این دیدگاه نیز مطرح است که نابودی بسیاری از جانوران در اثر شکار بی رویه انسان های اولیه بوده است. انسان بدون تردید عامل برخی از انقراض هایی است که در ۵۰۰ سال گذشته صورت گرفته است. انقراض های «انسانی» در پانصد سال گذشته از طریق شکار بی رویه، تخریب محیط زیست، وارد کردن گونه های غیراندمیک و به طور کلی تغییرات محیطی از جمله تغییر اقلیم بوده است.
«ادوارد ویلسون» زیست شناس معروف دانشگاه هاروارد در کتاب خود به نام «آینده حیات»، نگرانی خود را از تداوم حیات روی کره زمین بیان می دارد. «ویلسون» می گوید؛ «چنانچه انسان شیوه های جاری استفاده از منابع را تغییر ندهد، تا قبل از پایان قرن جاری بیش از نیمی از گونه های موجود منقرض خواهند شد.» خسارت ناشی از انقراض گونه ها تنها جنبه زیباشناسی ندارد. بسیاری از گونه های منقرض شده منبع غذا و مواد دارویی اند. علاوه بر این انقراض یک گونه ممکن است تاثیرات متنوعی بر بقای سایر گونه ها داشته باشد. این واقعیتی است که اکولوژیست ها در دهه های گذشته بارها به زبان آورده اند و تنها پس از مشاهده وقوع چنین پیشگویی هایی است که به نظر می رسد اکنون گوش های شنوای بیشتری برای آن پیدا شده است. نمونه های موفق از تلاش های بخش های دولتی و خصوصی در فراهم آوردن شرایط لازم برای توسعه پایدار در مناطق استوایی وجود دارد. از دیدگاه زیست محیطی، توسعه پایدار یک مشکل جهانی است ولی از نظر عملی این افراد محلی هستند که می بایست در نظر گرفته شوند. اگر این پیامی است که طرفداران محیط زیست مایلند آن را به گوش جهانیان برسانند، باید پذیرفت که واکنش های مناسبی هم صورت پذیرفته است. امروزه بیش از هر زمان دیگری گروه های اجتماعی مایلند مسائل زیست محیطی به صورت سیاسی یا غیر از آن مدنظر گرفته شود. در برخی از ایالت های امریکا قوانینی وضع شد تا میزان خروج گازهای گلخانه یی از اگزوز اتومبیل ها را کمتر از میزان موجود کند. بسیاری از کشورهای دیگر نیز در این زمینه دست به کار شده اند.
برای نمونه کشور شیلی تسهیلاتی برای استفاده پایدار از آب و برق فراهم کرده است. در ژاپن برای کسانی که مایلند اتومبیل های سبز (اتومبیل هایی که مصرف بنزین کمتری دارند) خریداری کنند، تسهیلات مالی قابل توجهی فراهم می شود. حتی در کشور کوچک موریس استفاده از دستگاه های مولد حرارت خورشیدی مورد تشویق قرار گرفته و مصرف بی رویه پلاستیک نهی شده است. پیشرفت هایی نیز در زمینه حفاظت از محیط زیست به چشم می خورد. اخیراً مرکز هدایت محیط زیستی در اقتصاد در واشنگتن از شرکت های بزرگ اتومبیل سازی و نفتی نظیر فورد، تگزاکو و شل خواسته است پیش نویس دستورالعمل مربوط به حفاظت از تنوع زیستی در عملیات استخراج نفت و گاز را تدوین کنند. همین مرکز برنامه یی را برای حمایت از تولیدکنندگان قهوه فراهم آورده، به گونه یی که شیوه کشت آنها کمترین تاثیر نامناسب زیست محیطی را بر جای می گذارد.لزوم حفاظت از تنوع زیستی به طور صریح در راهبرد حفاظت جهانی در سال ۱۹۸۰ بیان شد. این راهبرد سه موضوع عمده را شامل می شود؛ حفاظت از فرآیندهای اکولوژیک و حفاظت از سیستم های حیاتی، حفاظت از تنوع ژنتیکی و استفاده پایدار از گونه ها و اکوسیستم ها. در دهه گذشته عمده ترین نگرانی دانشمندان، حفاظت از تنوع ژنتیکی بود. بنابراین اقدامات حفاظتی بیشتر در این راستا صورت گرفت. راهبرد حفاظت جهانی تعیین برخی مناطق به عنوان مناطق حفاظت شده بود که بتوانند قلمروهای بیوژئوگرافیک دربردارنده موجودات زمین زی با اولویت حفاظت را مورد حمایت قرار دهند.
بسیاری از زیست شناسان ابراز امیدواری کرده اند که همکاری نهادهای دولتی و خصوصی منجر به گسترش تعهد انسان ها نسبت به توسعه پایدار شود. آیا واقعاً امیدی به آینده وجود دارد؟ در سال ۱۹۹۲ در کنفرانس ریو مشکلات زیست محیطی کره زمین مشخص شد اما در سال ۲۰۰۲ مشکلات زیست محیطی جهانی از بسیاری جهات وخیم تر شده بود و اگر هدف کنفرانس ریو تشخیص بیماری های زیست محیطی بود در کنفرانس ژوهانسبورگ هدف، مداوای این بیماری ها بوده است. اگرچه تلاش ها در سطح جهانی برای از میان بردن مشکلات زیست محیطی کافی به نظر نمی رسد ولیکن برای اولین بار در تاریخ مسائل زیست محیطی دورنمای حل این مشکلات برای همگان روشن تر به نظر می رسد.

زینب همتی

منبع : روزنامه اعتماد