قرآن و موجودات فرازمینی و فرا انسانی

بی گمان خداوند غیر از موجودات و آفریده هایی که می شناسیم آفریده های دیگری نیز دارد که ما هیچ گونه شناختی از آن ها نداریم و تنها به علم اجمالی و به نص قرآنی می دانیم که موجودات و آفریده های دیگری نیز وجود دارد.
این شناخت ما از هستی و موجودات آن که به شکل دیدنی ها و شنیدنی ها تحقق یافته امکان آن را بخشیده تا به آگاهی درباره موجوداتی دست یابیم که آنان را موجودات فرازمینی و یا فرا انسانی می نامیم. البته موجودات فرازمینی می توانند فرا آسمانی و یا فرا مادی باشند. این فرامادی ها نیز می توانند موجودات با عناصر مادی لطیف و یا غیرلطیف بوده باشند. در مقاله زیر پیرامون آفریده های غیرانسانی خداوند بحث شده که با هم آن را از نظر می گذرانیم.
● جنیان؛ موجودات زمینی
ما با برخی از این موجودات به شکل افسانه ای و باورهای اسطوره ای و یا اطلاعاتی که از شهود برخی از انسان های برتر با ویژگی های خاص و یا از آموزه های وحیانی از راه پیام های پیامبران و نقل آنان به دست آورده ایم، آشنا هستیم و اطلاعاتی جسته و گریخته از آنان داریم. از آن جمله می توان به جن و پری اشاره کرد. پری یا همان فرشتگان هرچند که به نظر می رسد از یک نوع باشند ولی با توجه به آموزه های قرآنی می توان آن ها را به اقسام مختلفی دسته بندی کرد که توضیح آن در ادامه مطلب می آید.
جن و یا دیوان نیز به نظر می رسد که از یک نوع باشند و چنان که قرآن بیان می دارد آنان همانند انسان ها موجوداتی زمینی هستند و از عناصر مادی همانند عناصری که در انسان به کار رفته خلق شده اند. با این تفاوت که جنیان از عنصر لطیف تر که در آیات قرآن از آن به (مارج من النار) تعبیر می شود پدید آمده اند. به زبان امروزی آنان از انرژی، ایجاد شده اند و ماده اصلی و اولیه آنان را انرژی تشکیل می دهد. تعبیر از آتش در آیات قرآنی همانند تعبیرخلقت و آفرینش انسان از خاک و گل تعبیری ساده است که امکان دریافت عناصر تشکیل دهنده برای همگان را فراهم می آورد. به خوبی روشن است که انسان واقعا گل و خاک نیست بلکه عناصری که از آن پدید آمده است همان عناصر موجود در خاک و گل است. هم چنین جنیان همانند بشر از همین ماده عنصری زمینی تشکیل شده اند و از لطافت بیش تری برخوردارند. از این رو آنان می توانند انسان زمخت برآمده از عنصر گل و خاک را ببینند ولی انسان، ناتوان از دیدن انرژی با چشم غیرمسلح است؛ ولی همان گونه که انسان توانست با ابزارهای خاص، عناصر ناپیدا و ناهویدای زمینی را ببیند و حتی آن را تحت مهار و کنترل خویش درآورد می تواند در آینده با ابزارهای خاصی جنیان را مشاهده کند و رویت نماید.
● عقل بشر، برتر از عقل جن
جنیان همانند بشر موجوداتی با عقل و تفکر هستند. برخی بر این باورند که آنان هوشیارتر و عاقل تر از بشر می باشند. از این رو در ضرب المثل های عامیانه گفته می شود که این مطلب به عقل جن هم نمی رسید که بیانگر بلندای فکر و نظری است که ارایه شده است. اما با توجه به مقام عظمای انسان و کرامت وی بر همه موجودات از جمله جن و فرشتگان، می توان دریافت که عقل انسانی فراتر و برتر از عقل جنی است. لذا برخی از فلاسفه اسلامی بر این باورند که آنان در مرحله عقل ابتدایی یعنی خیال و وهم نشسته اند و توانایی ایشان از این مرحله فراتر نمی رود.
در مسئله تکلیف که بر جنیان و انسان ها واجب است و آنان همانند انسان ها موجوداتی مکلف و مختار می باشند، نیازی نیست که عقل تام و تمامی هم چون انسان داشته باشند بلکه درجه ای از عقل برای وجوب تکلیف کفایت می کند.
دانش امروزی نشان داده است که انسان که از عنصر خاک است می تواند از عقل و هوش خویش بهره برداری و آن را در راستای تکامل خویش و بهره گیری از عناصر طبیعت و آبادانی زمین و زمان به خوبی مورد استفاده قرار دهد. جنیان که از انرژی ساخته و پرداخته شده اند همانند رایانه های امروزی هستند که از هوش و ذکاوت خاصی برخوردار می باشند. از این رو سرعت انتقال داده ها و حتی سرعت حرکتی در جنیان بسیار بالاست و آنان به بیرون از جو و فضا سفر کرده و مطالبی را دریافت می کنند ولی این بدان معنا نیست که آنان تیزهوش تر و عاقل تر از انسان هستند.
به هر حال جنیان همانند انسان ها از موجودات زمینی به شمار می آیند و نمی توانند از فضای زمین بیرون روند و در صورت خروج از سوی شهاب سنگ ها و جاذبه ها و عوامل دیگر مورد تهدید قرارگرفته و ممکن است جان خویش را از دست دهند.
● فرشتگان موجوداتی لطیف تر
فرشتگان از دیگر موجودات هستی هستند. با توجه به برخی از آیات که آنان را متنوع دانسته وحتی اسامی و نام های متعددی بر آنان گذاشته می بایست بیش از یک نوع باشند.
برخلاف تصور ما آنها دارای انواع متعدد و از عناصر مختلفی خلق شده اند، برخی از آنان در حوزه آفرینش و خلقت قرارمی گیرند و برخی دیگر در حوزه امری می مانند و به شکل خلقی درنمی آیند.
به نظر می رسد که فرشتگان می توانند از عناصر مادی مانند عنصر نور آفریده شوند. این فرشتگان در عالم آسمان و بیرون از جو می توانند حرکت کرده و زندگی کنند. از این رو می توانند به زمین آمده و به آسمان بازگردند. اینان از عنصر عقل بیش تری برخوردار می باشند و لذا برخی از فلاسفه اسلامی، فرشتگان را از عالم عقل دانسته اند.
فرشتگانی که با عنصر نور آفریده شده اند موجوداتی بسیار لطیف تر از جنیان هستند از اینرو جنیان نیز ممکن است آنان را نبینند ولی این بدان مفهوم نیست که آنان با ابزارهای خاص نتوانند فرشتگان را مشاهده نکنند؛ زیرا جنیان نیز می توانند از ابزارهای خاصی بهره گیرند که خود آن را می سازند. تفاوت میان انسان و جنیان از یک سو و فرشتگان از سوی دیگر در آن است که فرشتگان موجوداتی مختار نیستند. از این رو تکلیف به مفهومی که در انسان و جنیان گفته شده درباره آنان معنا ومفهومی ندارد. بنابراین آنان مکلف نیستند و به بهشت و دوزخ نمی روند تا پاداش اعمال نیک و بد خود را ببینند.
البته برخی از آیات و روایات میان گروهی از فرشتگان زمینی و آسمانی با برخی دیگر تفاوت هایی را مطرح می سازد. اگر داستان فطرس و یا برخی دیگر از فرشتگان را افسانه های اسرائیلی برنشمریم می توان گفت که محتمل است آنانی که فرشته زمینی و یا در مرتبه فروتر آسمان هستند دچار اشتباه و یا ترک اولی شوند و مجبور به زندگی در زمین گردند. این معنا اگر درست باشد می بایست فرشتگانی را که در سطحی برتر از جنیان قرارگرفته و از عنصر نور ساخته شده اند فرشتگانی دانست که امکان ترک اولی در آنان می رود و مجازات خاصی را متحمل می شوند. اما از آن جایی که قرآن فرشتگان را موجوداتی کاملا مطیع دانسته که هرگز از عبادت و عبودیت دست برنمی دارند و همواره در آن چه بدان امر می شوند اطاعت می کنند می بایست این دسته از روایات را روایات اسرائیلی و افسانه ای برشمرد.
به هر حال به نظر می رسد که فرشتگان دارای انواع و اقسامی هستند که خداوند از این تنوع و تعدد به تنوع در بال ها و جناح ها یاد کرده است. افزون بر این که برخی از فرشتگان را عالین و کروبین دانسته است و در مسائل وسوسه آدم از سوی ابلیس به این نوع ها اشاره نموده است.
در هفت زمینی که در عالم ماده وجود دارد و در هفت آسمانی که در هستی قرار دارد می توان این معنا را به دست آورد موجودات دیگری وجود دارند که حداقل از جنس فرشتگان که دارای انواع متعددی هستند می باشند.
بنابراین دور از انتظار نخواهد بود که در هستی و کهکشان های متعددی که در جهان مادی وجود دارد، منظومه های شمسی با زمین هائی همانند زمین وجود داشته باشد. در آن زمین ها و آسمان ها موجوداتی هستند که دست کم از عنصر مادی خلق شده اند. این همان آفریده هایی خواهند بود که قرآن می گوید ما مخلوقاتی داریم که شما نمی دانید. این ندانستن به دو شکل عدم شناخت شهودی و نقلی است. به این معنا که موجوداتی وجود دارد که ما از همه آن ها به فرشته تعبیر می کنیم اما ای بسا موجوداتی باشند که اکنون برای ما ناشناخته هستند و سالها و یا قرنها بعد برای انسان شناخته شوند.
● تمثل فرشتگان و جنیان
تمثل به معنای این است که موجودی به شکل موجود و صورت آن درآید. در آیات قرآنی سخنی از تمثل جنیان و یا ابلیس به میان نیامده است. به نظر می رسد که مساله تمثل امری خاص برای شماری از فرشتگان است که در قرآن از آن به روح تعبیر شده است.
در آیات قرآنی بیان شده که روح به صورت انسان کاملی در نظر مریم(س) تمثل یافته است. این تمثل می بایست غیرتجسم باشد. به این معنا که روح که فرشته برتر از مقام امر الهی است در نظر مریم تمثل و نه تجسم می یابد و تنها او قادر به دیدن چنین موجودی می شود. این تمثل آن گونه مشهود بوده که وی را به وحشت می اندازد. با توجه به این که حضرت مریم(س) بارها و بارها از خوراک های آسمانی بهره برده بود و میوه ها و غذایی را در دسترس داشت که بیرون از حوزه عادی بشر چنان که وقتی حضرت زکریا(ع) از وجود آن ها می پرسد مریم(س) به صراحت به آسمانی بودن آن ها اشاره می کند، نمی توان گفت که ایشان تاکنون فرشته ای را ملاقات نکرده است. به نظر می رسد که بیش از این، ملاقات با فرشتگان به صورت تمثلی نبوده و این نخستین باری است که فرشته ای همانند روح با آن قداست و مقام خود تمثل یافته است. وی آن را چنان که می بایست می بیند و این شیوه به نظر وی تجسم می آید از این رو گمان می کند که انسانی است که قصد سویی نسبت به او دارد. تعبیر قرآنی از این رخداد به تمثل می نماید که در این جا تجسمی نبوده و تنها او می توانست فرشته روح را ببیند. استاد حسن زاده آملی در درس خود بر دیدن خاص حضرت مریم(س) تاکید ویژه ای داشتند که به نظر می رسد مقصود ایشان از تمثل، عدم تجسم بوده است.
در این که این فرشته که قرآن از آن به روح یاد می کند کیست اختلاف است برخی او را همان جبرئیل، فرشته وحی می دانند که به نظر می رسد این گونه نیست و موجودی که خداوند از وی به روح یاد کرده غیر از فرشته وحی است.
به هر حال فرشتگان یا برخی از آنان به گونه ای هستند که می توانند تمثل یابند و تنها شخص خاصی که برای وی تمثل رخ می دهد می تواند او را ببیند.
● تجسم فرشتگان شدنی است
در خصوص تجسم فرشتگان یا بعضی از آنان باید گفت که برخی از آنها که از عنصر نور و ماده تشکیل شده اند می توانند تجسم به معنای صورت انسانی یا هر صورت دیگر مادی به خود گرفتن، پیدا کنند.
قرآن در چند آیه و در چند رخداد، گزارشی کامل از تجسم و دیدار برخی از فرشتگان که ما آن ها را فرشتگان عذاب می شناسیم بیان می کند. از جمله این گزارش ها دیدار فرشتگان عذاب با حضرت ابراهیم(ع) است. آنان که شماری چند بودند به شکل انسانی تجسم یافته و به دیدار حضرت(ع) رفتند. آن حضرت با آن که بارها فرشته وحی را دیده بود و یا در عالم ملکوت با فرشتگان دیدار داشت، هنگام ورود ایشان به منزل نتوانست آنان را بشناسد. از این رو گمان برد شماری انسان هستند که میهمان وی شده اند. به شتاب گوساله ای فربه را می کشد و پیشکش مهمانان می کند. زمانی که می بیند مهمانان دست به غذا نمی برند از ایشان هراسان می شود که شاید انسان هایی هستند که قصد سویی دارند و به همین خاطر به غذای میزبان دست نمی زنند.
فرشتگان مجسم انسانی، خود را معرفی می کنند و به آن حضرت مژده فرزندداری می دهند. در این هنگام ساره نیز وارد می شود و مهمانان انسانی را که خود را به عنوان فرشته معرفی کرده اند می بیند و از مژده ای که می دهند شگفت زده می شود و فریادی از شادی برمی دارد. آن گاه حضرت(ع) از مأموریت اصلی آنان می پرسد؛ زیرا اکنون آگاه شده است که اینان فرشتگان عذاب هستند نه فرشتگان رحمت هرچند که برای او پیام شادی می آورند. (هود آیات ۶۹ و ۷۳، عنکبوت آیات ۳۱ و ۳۲ و نیز ذاریات آیات ۲۴ تا۳۱)
در این آیات به خوبی روشن می شود که تجسم برخی از فرشتگان ممکن و شدنی است و این اتفاق افتاده است؛ از این رو برخلاف تمثیل، قرآن از مهمانانی با صفت مکرمین یاد می کند که بیانگر فرشتگان خاصی است. ساره همسر ابراهیم(ع) نیز آنان را می بیند و چنان که در آیات ۷۷ و ۷۸ سوره هود بیان می شود تجسم آنان به گونه ای بوده که حتی قوم لوط آنان را که به شکل انسان های کامل و زیبا درآمده بودند دیده و خواهان فعل حرام با آنان می شوند.
نمونه دیگر تجسم یابی، هاروت و ماروت است که به بال می روند و به مردمان آن جا سحر و جادو می آموزند. آنان یا از فرشتگان زمینی بودند یا از فرشتگان ملکوتی و یا امری، با این همه آنان مدتی بسیار در میان مردم به شکل انسانی زندگی می کنند و برای رهایی مردمان آموزش هایی را برای خنثی سازی جادو و سحر می دهند که البته چون آموزش کلی بوده هر کسی می توانست در خیر و شر از آن بهره گیرد مانند دانش هسته ای که می توان در درمان یا در کشتار مردم از آن سود جست. آنان همواره به مردم هشدار می دادند که دانشی که آنان می آموزانند دانشی دوپهلو و دو جنبه ای است و مردم می بایست در راستای خیر از آن سود برند. (بقره آیه ۱۰۲)
به هر حال تجسم فرشتگان و یا برخی از آنان به شکل انسانی امکان پذیر و بلکه واقع شده است و نمی توان آن را انکار کرد.
عدم امکان تجسم انسانی برای جنیان و ابلیس
اما درباره تجسم جنیان می بایست گفت

باقر رضازاده

منبع : روزنامه کیهان