گام اتحادیه اروپا به سمت عشق آباد

روند تحولات سیاسی در ترکمنستان، اتحادیه اروپا را وادار به حرکت خزنده ای برای گسترش روابط خود با عشق آباد کرده است.
اتحادیه اروپا پس از انتخاب بردی محمداف به سمت ریاست جمهوری ترکمنستان، سیاست گسترش روابط با این کشور آسیای مرکزی را در پیش گرفته است.
در این راستا؛ از بهمن ماه سال ۸۵ تاکنون مسئولان اتحادیه اروپا چندین نوبت به ترکمنستان سفر کردند که هدف اصلی از این سفرها، متقاعد کردن عشق آباد برای انتقال گاز این کشور آسیای مرکزی به اروپا بوده است.
هرچند اتحادیه اروپا پس از مرگ نیازاف در سی ام آذرماه ۸۵ به نحوه انتخاب بردی محمداف به سمت کفالت ریاست جمهوری اعتراض کرد، ولی مقامات ترکمنستان از این اتحادیه و سازمان امنیت و همکاری اروپا برای نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری این کشور دعوت کردند.
برخی تحلیلگران سیاسی؛ دعوت ترکمنستان از اتحادیه و سازمان امنیت و همکاری اروپا را در حقیقت اولین گام برای گفت وگوهای مستقیم این اتحادیه با عشق آباد عنوان کردند.
اتحادیه اروپا بلافاصله پس از انتخاب بردی محمداف به کفیل ریاست جمهوری ترکمنستان از مقامات این کشور خواسته بود تا معیارهای بین المللی را در روند انتقال قدرت رعایت کنند.
این اتحادیه با صدور بیانیه ای در روز بعد از درگذشت نیازاف افزوده بود که ریاست اتحادیه اروپا از مقامات ترکمنستان می خواهد تا از هیچ تلاشی برای تضمین مطابقت روند انتخاب جانشینی نیازاف با معیارهای بین المللی دریغ نورزند.
به هر حال؛ اتحادیه اروپا پس از انتخاب بردی محمداف به سمت ریاست جمهوری به این نتیجه رسید که باید سیاست قبلی خود را درباره ترکمنستان تغییر دهد و به همین دلیل بر تحرکات دیپلماسی خود با این کشور آسیای مرکزی افزود.
اتحادیه اروپا تا زمان حیات نیازاف رئیس جمهور سابق ترکمنستان از سیاست مشخصی درباره این کشور پیروی نمی کرد که یکی از دلایل این وضعیت؛ اتخاذ سیاست برقراری ایجاد توازن از سوی نیازاف در بین کشورهای قدرتمند بود.
در این راستا؛ آمریکا و اتحادیه اروپا و حتی کشورهایی نظیر آذربایجان؛ گرجستان و ترکیه بارها برای اجرای طرح ترانس خزر تلاش می کردند؛ ولی با جواب رد نیازاف مواجه می شدند.
رئیس جمهور سابق ترکمنستان مذاکره درباره اجرای این طرح را منوط به تعیین رژیم حقوقی دریای خزر می دانست.
تلاش اتحادیه اروپا برای خارج شدن از انحصار گاز روسیه، اختلال در صدور نفت و گاز روسیه و اهمیت استراتژیک گاز ترکمنستان در بحبوحه منازعه سوخت روسیه و بلاروس در زمستان سال ۸۵ بر سر انتقال نفت و گاز این کشور به اروپا؛ اهمیت استراتژیکی نفت و گاز ترکمنستان بیش از پیش توجه جهانیان را به خود جلب کرد و عاملی برای نزدیکی دو طرف شد.
مناقشه روسیه و بلاروس بر سر انتقال نفت و گاز هنگامی شروع شد که روسیه بهای نفتی را که به بلاروس می فروخت در زمستان ۸۵ افزایش داد.
جمهوری بلاروس نیز مالیات ترانزیت بر نفت روسیه را از طریق خط لوله ای که از خاک بلاروس عبور می کند وضع کرد که موجب اختلال صدور آن از سوی روسیه شد.
هرچند این مشکل از طریق دیپلماسی برطرف شد؛ ولی این موضوع موجب نگرانی رهبران کشورهای اروپایی در مورد متکی بودن به نفت و گاز روسیه شده است.
آنگلا مرکل صدراعظم آلمان که یک سوم نفت مورد نیاز کشورش را از روسیه تامین می کند؛ در همان سال گفت: اروپا باید منابع تامین انرژی خود را بیشتر کند.
به دنبال این وقایع؛ کمیسیون اروپا در گزارشی اعلام کرد که با روند فعلی؛ وابستگی اروپا به واردات انرژی از ۵۰ درصد مصرف کل انرژی کنونی به ۶۵ درصد در سال ۲۰۳۰ میلادی خواهد رسید و موضوع واردات گاز نیز حساس تر از نفت شده است.
گرچه شمار کشورهای تامین کننده گاز کشورهای اتحادیه اروپا هم اکنون محدود به روسیه؛ نروژ و الجزایر است اما کارشناسان پیش بینی می کنند در صورت ادامه روند کنونی؛ میزان واردات این کشورها از ۵۷ درصد فعلی به ۸۴ درصد در سال ۲۰۳۰ میلادی افزایش خواهد یافت.
رسانه های غربی در زمستان سال ۸۵ گزارش دادند که در زمینه نفت نیز در صورت ادامه همین روال؛ وابستگی اتحادیه اروپا از ۸۲ درصد کنونی به ۹۳ درصد در سال ۲۰۳۰ میلادی خواهد رسید. براساس این گزارش ها؛ کمیسیون اروپا با توجه به این مسائل در طرح پیشنهادی خود ایجاد همکاری راهبردی با همه تامین کنندگان را ترغیب کرده است.
برهمین اساس بود که رئیس اتحادیه اروپا در کنفرانس خبری در عشق آباد از سیاست راهبرد جدید این اتحادیه درباره آسیای مرکزی خبر داد.
دمیتری روپل گفت: راهبرد جدید اتحادیه اروپا در زمان ریاست دوره ای آلمان اتخاذ شده و برای تحقق آن اقدامات گسترده ای در حال انجام است. وزیر امور خارجه اسلوونی که ریاست دوره ای اتحادیه اروپا را برعهده دارد به صراحت هرچه تمام اعلام کرد که همکاری های اقتصادی و تجاری این اتحادیه با کشورهای آسیای مرکزی باید بدون واسطه در زمینه های انرژی؛ ارتباطات و آموزش باشد.
در حقیقت؛ منظور رئیس اتحادیه اروپا؛ انتقال گاز کشورهای آسیای مرکزی بدون گذر از خاک روسیه است. این مقام اروپایی گفت: این راهبرد در زمان ریاست دوره ای آلمان بر اتحادیه اروپا اتخاذ شده است.
در این راستا بود که اشتاین مایر وزیر امور خارجه آلمان در اواخر دوره حیات نیازاف از ارمنستان دیدن و تصریح کرد: تاکنون از پتانسیل های موجود بین اتحادیه اروپا و عشق آباد برای همکاری های اقتصادی بهره برداری کامل نشده است.
این مقام اروپایی خاطرنشان کرد: باید مناسبات اقتصادی ترکمنستان و این اتحادیه به طور کامل در مسیر صحیح قرار گیرد.
اشتاین مایر در این دیدار همچنین اعلام کرده بود که کشور آلمان و اتحادیه اروپا به واردات منابع سوخت و انرژی بسیار نیازمند است و به همین دلیل بخش نفت و گاز و تامین سوخت اولویت نخست آلمان و اتحادیه اروپا تعیین شده است.
سفر مکرر مقامات اتحادیه اروپا به ترکمنستان، مانند پنر مورل نماینده ویژه اتحادیه اروپا در امور کشورهای آسیای مرکزی در خرداد ماه پارسال و دیدار با قربان قلی بردی محمداف رئیس جمهور ترکمنستان از رضایتمندی وی مبنی بر صدور گاز این کشور از مسیرهای دیگر به اروپا حکایت داشت. مورل در این دیدار تاکید کرد: اتحادیه اروپا در برنامه های در حال تدوین خود اولویت ویژه ای به ترکمنستان داده است و به عبارت دیگر؛ انرژی این کشور بخش مهمی از برنامه های راهبردی این اتحادیه محسوب می شود.
کمیسر اتحادیه اروپا در امور انرژی نیز در سفر آبان ماه پارسال خود به ترکمنستان و در آستانه سفر بردی محمداف به بروکسل گفت: اروپا علاقمند به واردات گاز ترکمن ها است.
در این راستا؛ مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در پنجم مهر در نیویورک و هفدهم مهر پارسال در عشق آباد با رئیس جمهور ترکمنستان دیدار و بر گسترش روابط در بخش انرژی تاکید کردند.
آنها همچنین تصریح کردند که آینده همکاری عشق آباد با اتحادیه اروپا در بخش انرژی منافع زیادی برای هر دو طرف خواهد داشت.
خاویر سولانا و بردی محمداف در این دیدارها در زمینه امکان احداث خط انتقال گاز از طریق بستر دریای خزر نیز با یکدیگر مذاکره کردند؛ ولی رسانه های ترکمنستان جزئیات بیشتری در این زمینه منتشر نکردند.
سرانجام پس از ملاقات های مکرر مسئولان اتحادیه اروپا با بردی محمداف رئیس جمهور ترکمنستان در چهاردهم آبان ماه پارسال سفری سه روزه به بروکسل مقر اتحادیه اروپا انجام داد.
کارشناسان سیاسی تحلیل های متفاوتی از سفر بردی محمداف رئیس جمهور ترکمنستان به مقر اتحادیه اروپا ارائه کردند.
برخی تحلیلگران معتقد بودند که چگونگی فروش گاز ترکمنستان هدف اصلی بردی محمداف در سفر به مقر اتحادیه اروپا بود و آنها مذاکرات طولانی با مقامات اتحادیه اروپا در پشت درهای بسته را یکی از دلایل اثبات تحلیل های خود ذکر کردند.
به هر حال؛ یکی از پیامدهای سفر بردی محمداف به بروکسل افزایش قیمت گاز صادراتی ترکمنستان به کشور روسیه و قطع صادرات گاز به خاطر اختلاف در زمینه تعیین قیمت گاز به جمهوری اسلامی ایران بود.
بردی محمداف پس از این سفر به طور تلویحی به مشتریان خود یعنی روسیه؛ ایران و چین اعلام کرد که متقاضیان زیادی برای صادرات گاز خود دارد و به همین دلیل باید قیمت جهانی را در فروش گاز این کشور لحاظ کنند.
مشکل اصلی در استفاده از گاز ترکمنستان چگونگی صدور آن است که هم اکنون تنها مسیرهای صدور گاز این کشور آسیای مرکزی؛ کشورهای روسیه و جمهوری اسلامی ایران است.
اتحادیه اروپا در چند ماه اخیر دیپلماسی خود را در زمینه ترکمنستان تشدید کرده است به طوری که در این مدت مقامات مختلفی از این اتحادیه به عشق آباد سفر کرده اند.
وزیر مشاور در امور خارجه آلمان و عضو اتحادیه اروپا در سفر اواخر آذرماه خود به عشق آباد گفت: اتحادیه اروپا انجام اصلاحات از سوی رئیس جمهور ترکمنستان استقبال می کند.
گرنوت ارلر در دیدار با قربان قلی بردی محمداف تاکید کرد که اتحادیه اروپا خواستار همکاری های واقعی با این کشور آسیای مرکزی است.
سیاست راهبردی اتحادیه اروپا درباره آسیای مرکزی در زمان ریاست دوره ای این کشور بر اتحادیه تدوین شده است و ترکمنستان را با توجه به موقعیت جغرافیایی آن؛ یک کشور مهم ارزیابی و تاکید کرده است که عشق آباد می تواند به عنوان پل برقراری ارتباطات بین کشورهای آسیای مرکزی با اروپا باشد.
اواخر دی ماه پارسال نیز هیئت بلندپایه ای از اتحادیه اروپا به سرپرستی «داریه باوداز کورت» مدیر آسیای مرکزی وزارت امور خارجه اسلوونی که کشورش ریاست دوره ای این اتحادیه را برعهده دارد به عشق آباد سفر کرد.
این هیئت اروپایی بر علاقه مندی این اتحادیه برای گسترش روابط با عشق آباد در همه زمینه ها به ویژه انرژی تاکید کرد. رسانه های ترکمنستان جزئیات بیشتری از سفر این هیئت اروپایی مخابره نکردند و تنها سخنان بردی محمداف در دیدار با اعضای این هیئت را منعکس کردند.
رئیس جمهور ترکمنستان در این دیدار از پیشنهاد اتحادیه اروپا در زمینه تهیه و تدوین یادداشت تفاهم برای گسترش همکاری های دوجانبه در بخش انرژی استقبال و تاکید کرد که کشور متبوعش دارای ذخایر سرشار انرژی بوده و آماده صادرات آن به دیگر کشورهاست.
در ترکیب هیئت اتحادیه اروپا مقام های بلندپایه ای نظیر پتر مورل نماینده ویژه این اتحادیه در امور کشورهای آسیای مرکزی و همچنین گوناخ ویگاند نماینده کمیسیون اروپایی این اتحادیه حضور داشتند.
سفر هفته گذشته وزرای امور خارجه اسلوونی و فرانسه روسای کنونی و آینده اتحادیه اروپا به همراه کمیسر سیاست خارجی این اتحادیه همچنان مورد تجزیه و تحلیل رسانه ای کشورهای آسیای مرکزی به ویژه روسیه قرار دارد.
این در حالی است که نشست برنارد کوشنر؛ دمیتری روپل و خانم بنیتا والدنر با وزرای امور خارجه تاجیکستان؛ ترکمنستان؛ قرقیزستان؛ قزاقستان و ازبکستان در پشت درهای بسته برگزار شد.
اندک خبرنگاران خارجی مقیم ترکمنستان تنها دقایقی در آیین گشایش این نشست حضور یافتند؛ ولی بعد از گذشت حدود نیم ساعت؛ خبرنگاران به بیرون از نشست هدایت شدند.
تنها رئیس اتحادیه اروپا بعد از این نشست در کنفرانس خبری اعلام کرد که این اتحادیه استراتژی جدید درباره کشورهای آسیای مرکزی اتخاذ کرده است.
رئیس اتحادیه اروپا همچنین گفت که در این نشست با وزرای کشورهای آسیای مرکزی در زمینه بازسازی افغانستان؛ تشدید نقش پلیس در این کشور؛ توسعه نهادهای دولتی و همکاری فعال برای حمایت از این کشور تاکید شد.
روپل در زمینه بحث صدور گاز ترکمنستان به کشورهای اروپایی هیچ توضیحی ارائه نکرد؛ ولی خانم والدنر گفت که با قزاقستان یادداشت تفاهم همکاری در زمینه انرژی امضا شده که برای امضای چنین یادداشت تفاهمی با ترکمنستان؛ گفت وگوها ادامه دارد.
رئیس سیاست خارجی کمیسیون اروپا ابراز امیدواری کرد که چنین یادداشت تفاهمی بزودی با ترکمنستان نیز امضا شود.
وی گفت: این اتحادیه از همکاری در زمینه انرژی؛ محیط زیست و چند مسیری صدور منابع انرژی کشورهای آسیای مرکزی استقبال و حمایت می کند.
وزیر امور خارجه فرانسه در کنفرانس خبری حضور نیافت و حاضر به مصاحبه با خبرنگاران نشد، با این وجود؛ رسانه های کشورهای مشترک المنافع گزارش های متفاوتی از موافقت رئیس جمهور ترکمنستان با صدور گاز از طریق طرح ناباکو مخابره کردند.
نماینده آذربایجان در اتحادیه اروپا در مصاحبه ای با یکی از شبکه های این کشور گفت که اگر عشق آباد موافقت خود را برای صدور گاز از طریق ناباکو اعلام نکند؛ جمهوری اسلامی ایران جایگزین آن خواهد شد.
آلان وادامس به نقل از بردی محمداف تصریح کرد: عشق آباد تمایل به صدور گاز این کشور را از طریق طرح ناباکو دارد، البته کشورهای غربی به ویژه آمریکا همچنان در تلاش برای راضی کردن بردی محمداف جهت اجرای طرح ترانس خزر هستند، ولی تاکنون در این زمینه موفق نشده اند.
به همین دلیل است که در نشست اخیر اتحادیه اروپا و کشورهای آسیای مرکزی سخنی از این طرح به میان نیامد گرچه ایالات متحده آمریکا از مدت ها پیش طرح احداث خط لوله ترانس خزر را به صفر مراد نیازاف رئیس جمهوری سابق این کشور ارائه کرده بود؛ ولی واشنگتن حتی در آن زمان نیز نتوانست موافقت نیازاف برای اجرایی کردن این طرح را کسب کند.
این طرح که احداث خط لوله گاز از بستر دریای خزر تا جمهوری آذربایجان و ترکیه را در نظر دارد به دلایل اقتصادی و نیز مسائل مربوط به رژیم حقوقی خزر در همان سال های اول مطرح شدن با شکست مواجه شد و زمینه اجرایی نیافت.
با تعطیل شدن نمایندگی شرکت آمریکایی «پی اس جی» در عشق آباد در سال ۱۳۷۹ که سرپرستی کنسرسیوم طرح ترانس خزر را برعهده داشت؛ این طرح در عمل به بایگانی سپرده شد. طول طرح خط لوله گاز ترانس خزر دوهزار کیلومتر است و در صورت اجرای این طرح باید خطوط لوله گاز و نفت از عمق ۲۰۰ الی ۳۰۰ متری بستر دریای خزر عبور داده شود که آلودگی زیست محیطی را به دنبال دارد.
رسانه های کشورهای مشترک المنافع نیز همواره در مطالب تحلیلی خود از عدم امکان اجرایی شدن این طرح به دلیل آلودگی زیست محیطی خبر می دهند. رئیس جمهور ترکمنستان همواره بر صدور گاز از مسیرهای مختلف تاکید کرده است ولی تاکنون به صراحت کامل در زمینه همکاری در اجرای طرح «ناباکو» یا ترانس خزر مطلبی را عنوان نکرده است. طرح خطوط انتقال گاز ناباکو که بدون گذر از روسیه است، ویژه انتقال حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی از آسیای مرکزی و آذربایجان براساس مسیر ترکیه، بلغارستان، رومانی، مجارستان و اتریش است.
گاز مورد نیاز این کشورها که گفته می شود عملیات اجرایی خطوط این لوله از سال ۲۰۱۰ میلادی با سرمایه گذاری بیش از هشت میلیارد دلار آغاز خواهد شد قرار است از سوی کشورهای جمهوری اسلامی ایران؛ آذربایجان؛ ترکمنستان؛ قزاقستان و عراق تامین شود. در این راستا؛ علاوه بر کشورهای غربی، آذربایجان و ترکیه نیز تلاش دوچندانی از خود نشان می دهند. در بهمن و اسفند ماه پارسال هیئت های مختلفی از آذربایجان و ترکمنستان ضمن سفر به پایتخت های یکدیگر، مذاکرات مفصلی در این زمینه انجام دادند.
به نظر می رسد؛ عشق آباد عجله ای برای انتقال گاز خود به اروپا با توجه به شرایط سیاسی کنونی جهان و همچنین سیاست پرتحرک روسیه و چین از خود نشان نمی دهد.
هم اکنون روسیه با خرید سالانه ۵۰ میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان و همچنین بازسازی و اجرای طرح خط لوله جدید ساحل خزر با ظرفیت حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب؛ نفوذ اقتصادی قوی در این کشور دارد.
عملیات اجرایی خط لوله گاز ترکمنستان به چین نیز به طول هفت هزار کیلومتر از شهریور ماه پارسال آغاز شده و قرار است این کشور از سال ۲۰۰۹ میلادی سالانه ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز به چین صادر کند.
با این وجود؛ رئیس جمهور ترکمنستان همواره در ملاقات با مقام های اروپایی از صدور گاز از مسیرهای مختلف تاکید کرده است.
برخی تحلیلگران معتقدند که ترکمنستان با بازی دادن کشورهای غربی در زمینه انتقال گاز ترکمنستان به اروپا چندین هدف را دنبال می کند که یکی از این اهداف، ارزیابی واکنش روسیه و چین در قبال این طرح است.
به اعتقاد برخی دیگر از کارشناسان سیاسی منطقه آسیای مرکزی، بردی محمداف مایل نیست که در انتقال گاز ترکمنستان از طریق دریای خزر ریسک کند؛ چرا که این موضوع به دلیل معلوم نبودن رژیم حقوقی دریای خزر، پیامدهای زیست محیطی و هزینه زیاد اجرای آن با مشکلاتی در آینده مواجه خواهد بود.
به عقیده این کارشناسان؛ بردی محمداف بیشتر علاقه مند است که گاز ترکمنستان را در مرزهای خود به مشتریان تحویل دهد و از پیامدهای نامطلوب حقوقی و سیاسی ترانزیت آن به ویژه از بستر دریای خزر در امان باشد.
برخی کارشناسان دیگر می گویند هرچند ترکمنستان اعلام کرده که بیش از ۲۴ تریلیون متر مکعب ذخیره گازی دارد؛ ولی با قراردادهایی که این کشور با روسیه؛ چین و ایران منعقد کرده است شاید گازی حداقل در کوتاه مدت برای صادرات نداشته باشد.
این کارشناسان همچنین معتقدند که ترکمنستان از نظر فنی و مالی نیز برای اجرای طرح جدید انتقال گاز این کشور به بازارهای بین المللی با مشکلات عدیده ای مواجه است و این موضوع نیز می تواند یکی از دلایل مبهم بودن سیاست عشق آباد در زمینه انتقال گاز ترکمنستان به اروپا باشد.
با این وجود؛ کشورهای اروپایی برای رهایی از نفوذ سلطه گازی روسیه بر این کشورها تلاش فراوانی برای دریافت گاز از کشورهای آسیای مرکزی به عمل می آورند. سفر رؤسای فعلی و آتی اتحادیه اروپا در هفته گذشته نیز در این راستا ارزیابی می شود؛ ولی عشق آباد با وعده های خود برای مشارکت در طرح انتقال گاز ترکمنستان به اروپا باشد.
با این وجود؛ کشورهای اروپایی برای رهایی از نفوذ سلطه گازی روسیه بر این کشورها تلاش فراوانی برای دریافت گاز از کشورهای آسیای مرکزی به عمل می آورند. سفر رؤسای فعلی و آتی اتحادیه اروپا در هفته گذشته نیز در این راستا ارزیابی می شود؛ ولی عشق آباد با وعده های خود برای مشارکت در طرح انتقال گاز کشورهای آسیای مرکزی به اروپا حداقل قصد سرمایه گذاری بیشتر شرکت های اروپایی در زمینه اکتشاف و استخراج گاز در این کشور دارد.
به هرحال؛ هرچند رسانه های ترکمنستان تاکنون در زمینه مشارکت عشق آباد در طرح انتقال گاز این کشور از طریق خط لوله ناباکو مطلبی را منتشر نکرده اند؛ ولی برخی رسانه های منطقه یا غربی از آمادگی بردی محمداف در این زمینه خبر می دهند.

منبع : روزنامه کیهان