سه شنبه, ۲۹ اسفند, ۱۴۰۲ / 19 March, 2024
مجله ویستا

نخستین رئیس جمهور روسیه


نخستین رئیس جمهور روسیه
نخستین رییس جمهور روسیه، مرد دموکراسی، بوریس نیکلایویچ یلتسین، در اول فوریه سال ۱۹۳۱ در ده بوتکه، استان اسوردلفسک در خانواده‌ای کشاورز در کوه های اورال اما با شرافت جاه طلبانه اش، با وجود گرسنگی و سایر نیاز های دوران جنگ جهانی دوم پیروز از میدان درآمده و به تحصیل در رشته مهندسی دانشگاه پلی تکنیک اورال مشغول شد. بواسطه لیاقت واستعداد فوق العاده به سمت های بالاتر از جمله به مقام سر مهندسی کارخانه اوژگورستروی رسید. وی در سی سالگی به عضویت حزب کمونیست شوروی پذیرفته شد و در طول بیست سال فعالیت حزبی اش به مقام منشی اول حزب کمونیست منطقه اسورپلووسک که به عنوان شهری مرموز در ساخت تجهیزات دفاعی شهرت داشت، انتخاب می شد سال ۱۹۸۵ با به قدرت رسیدن میخائیل گورباچف، یلتسین در مسکو به عضویت کمیته مرکزی حزب کمونیست در آمد و به عنوان منشی اول کمیته حزب کمونیست مسکو شروع به کار کرد و عضو بیورای سیاسی شد. با این همه وی مردی افتاده و مردم سالار بود و این خصوصیات او با سیاست دموکراتیک گورباچف هماهنگی داشت. گورباچف از یلستین دعوت کرد که کنترل مسکو را به دست گیرد و فساد موجود در ساختار فرسوده حزبی را بزداید.
سال۱۹۹۰ که روسیه در هیئت اتحاد شوروی استقلال خود را اعلام کرد، یلتسین عضویت خود را در هیئت حزب کمونیست رها کرد و سال بعد در انتخابات ریاست جمهوری روسیه به عنوان اولین رییس جمهور این کشور انتخاب شد. یکی از مراحل مهم رهبری وی به رویداد های سال ۱۹۹۱ مربوط می شود. زمانی که در ماه اوت نزدیکترین یاور رییس جمهور سوسیالیستی، میخائیل گورباچف با کوشش جهت انجام یک کودتا سعی در خارج کردن او از قدرت کرد، یلتسین کنترل و نظارت اوضاع را در دست خود گرفت و گورباچف را به سمت رهبری حزب باز گرداند، با این حال وی از کودتا برای بی اعتبار کردن دسیسه گران و خود گورباچف استفاده کرد.
یلتسین آن زمان گفته بود: «شب ۱۸-۱۹ اگوست سال ۱۹۹۱ رییس جمهور قانونی انتخاب شده از قدرت برکنار شد. بدون در نظر گرفتن این که دلیل انجام این اقدام چه بود، ما با کودتای واقعا ارتجایی غیرقانونی سرو کار داشتیم. با وجود تمام سختی ها و عذاب هایی که مردم ما می کشند، روند دموکراسی در کشور هر چه وسیعتر گسترش می یابد و در عمل خصوصیت برگشت ناپذیر را کسب می کند مردم روسیه صاحب سرنوشت خود می‌شوند. کودتا گسترده می شود و گورباچف شرمسار شده و برای اعلام فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به کرملین می آید. یلتسین اولین نفر بود که با پیروزی در این باره سخنرانی کرد. «شب گذشته و امروز صبح اکثر رهبران جهان تلفن کرده و گفتند ازمردم روسیه بسیار سپاسگزاریم و از خود روسیه برای آن که وحدت و صلح را نجات داد.
اما یلتسین که برای رسیدن به قدرت از نیروی دموکراسی استفاده کرده بود، به زودی به یک رهبر «مطلق خیر خواه» تبدیل شد. در عین حال چند برنامه وی روسیه را با شکست اقتصادی روبه رو کرد. گروه اقتصاد دانان جوانی که در حکومت قرار گرفتند در پی اصلاحات اقتصادی سیاست نرخ های آزاد، منع محدودیت ها برای سرمایه گذاران خارجی و خصوصی کردن تدریجی، طی چند ماه در نیمه راه ماندند. در نتیجه فروپاشی نظام کهن، آزاد سازی نظام اقتصادی را به دنبال داشت اما این به معنی پیدایش بازارهای بورس و تورم افسارگریخته، تجمع ثروت سرسام آور در دست عده ای اندک، فقر و فلاکت برای اکثریت مردم و یک شوک شدید روانی برای کشوری بود که به هدایت از بالا عادت داشت. در صحنه خارجی او نیازمند سرمایه گذاری غرب بود و امریکا او را بهترین امید ثبات بخشیدن به روسیه می دانست، لذا وی را از پشتیبانی بی دریغ خود برخوردار کرد و با بهتر شدن اوضاع اقتصادی، دیگر آن محبوبیت گذشته را نداشت. در مدت ریاست جمهوری یلتسین، اعتدال بی‌سابقه اقتصادی در کشور مشهود بود. اما یلتسین بود که با ارسال نیرو به جمهوری جدایی خواه چچن به آغاز دوره اول جنگ قفقاز دستور داد. با شروع درگیری ها در چچن، کرملین هر چه عمیق تر به جنگ غیر قابل پیروزی فرو رفت و آبروی بین المللی و ذخایر مادی خود را به تدریج از دست داد در این سالها یلتسین را در کرملین به سختی می شد دید.
در داخل و بیرون کشور در خصوص تمایل وی به مشروبات و بیماری های مختلف و همچنین بیماری قلبی وی صحبت های زیادی بود. در آستانه سال ۱۹۹۸ روسیه به مرحله دهشتناک ترین بحران اقتصادی در هفت سال بعد از فروپاشی شوروی دچار شد. در حالیکه مردم هراسان و وحشت زده به تبدیل پول بی ارزش شده خود می پرداختند. دعوت های مخالفان بر استعفای یلتسین بلندتر می شد. میراث یلتسین بحث برانگیز است. وی در لحظه های حساس به مردم شجاعت و خونسردی بخشیده است. اما مثل گورباچف که قبل از او رهبری را در دست داشت، به عادت معمولی در اطراف خود تنها افراد نزدیک را نگهداشته و نزدیکان و فامیل نزدیک او از سرمایه روسیه به سود خود استفاده می کردند. در نهایت، تمام این عوامل کشور را در حالت ورشکستگی قرار داد. در تاریخ ۳۱ دسامبر سال ۱۹۹۹ یلتسین در مراجعت از تعطیلات سال نو به مردم روسیه تصمیم خود را مبنی بر استعفا از مقام ریاست جمهوری روسیه اعلام کرد. «امروز برای آخرین بار است که من با شما از مقام ریاست جمهوری سخن می گویم. من تصمیم خودم را گرفته ام و در این باره خیلی اندیشه کرده ام و امروز در آخرین روز قرن بیستم من استعفای خود را اعلام می کنم».
او زمام قدرت را به دست پرورده خود یعنی ولادیمیر پوتین واگذار کرد. یلتسین آخرین اظهارات خود را برای عذر خواهی از ده ها میلیون شهروند روسیه بیان داشت و اعلام کرد متاسف است که نتوانسته رسیدن به یک زندگی شایسته را برای آنها برآورده سازد. «می خواهیم از شما معذرت خواهی کنیم که آرزو های بسیار ما جامه عمل نپوشید، برای آنچه که در نظر عادی بود و اما در عمل سخت و دردناک در آمد، معذرت می خواهم که بعضی امید های تان را برآورده نساختم، امید آنانی را که باور داشتند ما در یک آن، با یک اشاره می توانیم گذشته تاریک و کساد را با یکه تازی عبور کرده و در آینده روشن وغنی قدم بگذاریم». آیا یلتسین برای ایجاد یک جامعه دموکرات از لحاظ اقتصادی ثابت کمک کرد یا نه، به هر حال تاریخ به او بها خواهد داد. وی کشورش را در یک برهه پر تلاطم با تحولات عظیم هدایت کرد بدون آنکه خونی به زمین ریزد و این علی رغم همه وحشت ها و نگرانی های موجود در جامعه روسیه آن زمان بود. روسیه نو، میراث یلتسین است.
دیدگاه تاجیکستان به یلتسین. محی الدین کبیری رئیس حزب نهضت اسلامی تاجیکستان شخصیت یلتسین را همچون یک سیاست مدار درجه اول بیان می کند بوریس یلتسین یک سیاستمدار غیر معمولی بود، وی در اکثر قالب هایی که برای یک سیاستمدار وجود دارد قرار نمی گیرد. سخنرانی‌ها و افکار او و حتی رفتارش از قالب های معمولی سیاسی بیرون است.به طوری که تحلیلگران می گویند در تاریخ سیاسی، تاجیکستان با دو دید به او می نگرد. از سویی او و اطرافیان وی را در دامن زدن به جنگ داخلی تاجیکستان متهم می دانند اما از سوی دیگر کوشش های او را در راه استقرار صلح تاجیکستان مهم ارزیابی می کنند. از محی الدین کبیری می پرسیم که چنین اندیشه‌هایی چقدر درست هستند؟ محی الدین کبیری گفت: «روزهای اول استقلال تاجیکستان، یلتسین سیاست روسیه را به دست نظامی ها داده بود و و می توان گفت سیاست روسها را در این دوره گروه های نظامی این کشور به رهبری وزیر دفاع وقت و آقای گازروف در دست داشتند که علاقه و تمایلی به همکاری با عالم اسلام و شرق نداشت، تصور می شود که این سیاست حکومت روسیه، در حوادث تاجیکستان تاثیر گذار باشد. بوریس یلتسین در حالی به صحنه سیاسی آمد و همچون شخصیت سیاسی نفوذ پیدا کرد که اتحاد شوروی در مرحله فروپاشی قرار داشت و خود روسیه در دوران کشمکش های سیاسی فرو رفته بود. امروز محافل سیاسی تاجیکستان اساساً خدمت بوریس یلتسین را در مورد به امضا رسیدن سازشنامه صلح تاجیکستان موثر می دانند.
سخنگوی رییس جمهور تاجیکستان، ظفر سید اف از ان روزها یاد می کند، وی گفت: «به یاد دارم که تاجیکان اولین بار کمیسیون آشتی ملی را از بوریس یلتسین شنیدند. پس از این اظهارات بوریس یلتسین، وی از اعتبار بیشتری در تاجیکستان برخوردار شد و اخیرا در سال های ۱۹۹۶ میان رییس جمهور تاجیکستان و رهبر وقت اتحادیه نیروهای مخالفان در این باره سندی به امضا رسید که از ضرورت تاسیس کمیسیون آشتی ملی صحبت می کرد». شاکر جان حکیم اف معاون رئیس حزب سوسیال دموکرات تاجیکستان می گوید: «این مسأله که یلتسین به سیستم توتالیتری شوروی خاتمه داد و توانست تفکر دموکراسی را در افکار جامعه جای دهد، تا اندازه ای به سیاست مداری موفق وی دلالت می کند». بوریس یلتسین در بسیاری از مسائل قالب شکنی کرده از جمله، پیش از مهلت از منصب ریاست جمهوری روسیه کناره گیری کرد، این عامل خیلی مهم است، خصوصا امروز در ارتباط با اخبار تمایل پوتین در اشتراک در انتخابات دوره ای ریاست جمهوری که، عملا برخلاف قانون اساسی روسیه است، قابل توجه است. در مجموع تحلیل گران و سیاست مداران تاجیک نقش بوریس یلتسین در ایفا کردن نظام کمونیستی در قلمرو سابق شوروی را برجسته می‌دانند. قرار است مراسم خاک سپاری یلتسین در روز ۲۵ آوریل در گورستان نووودویچی مسکو انجام شود. دولت روسیه این روز را عزای عمومی اعلام کرد. یلتسین هنگام مرگ ۷۶ سال داشت و در سال ۱۹۹۶ برای بار دوم به ریاست جمهوری روسیه برگزیده شد.
مهین صمدی
منبع : ایراس


همچنین مشاهده کنید