تجویز کتابخوانی در فروشگاه بزرگ یارمهربان

کتاب، بی نظیرترین همراه و کاملترین ابزار فرهنگی برای تعالی بشر محسوب می شود که در جوامع مختلف به عنوان یک اولویت کلی برای توسعه و تکامل اساس فرهنگی آن کشور مورد استفاده قرار می گیرد و به همان اندازه که فرهنگ تعالی پیدا می کند، رشد مطالعه و استقبال از کتاب نیز افزایش می یابد. از این رو تلاش می شود تا از ارسال اس ام اس های داستانی برای مخاطبان گرفته تا دانلود کتب دیجیتالی در حافظه موبایل و نمایشگاه کتاب به عنوان ابزارهای متعدد برای توسعه این فرایند تحولی استفاده شود.
این گزینه ها هرکدام راهکارهایی هستند که از آن برای افزایش سطح مطالعه افراد بهره گرفته می شود. نمایشگاه بین المللی کتاب تهران که به گفته بسیاری از صاحبنظران با تمام کم و کاستیهایش یکی از پر سر و صداترین نمایشگاههای کتاب در جهان محسوب می شود، در شرایطی بیست و یکمین سال خود را سپری کرد که همچنان از برخی نابسامانیهای کلیشه ای رنج و در عین حال مسیری تکامل یافته تر را سپری می کند و امید می رود که سال ۸۸ نمایشگاهی پربارتر حداقل در شأن استقبال مردم و نام آوازه جهانی اش را تجربه کند.
● بحران کلیشه ای
وجود دو مشکل اساسی چاپ و توزیع که هر کدامشان به عنوان بحرانی کلیشه ای یار مهربان را بیمار کرده اند، مهمترین مسأله ای است که اهمیت برگزاری نمایشگاه کتاب در ایران را صد چندان کرده است و باعث شده که هرساله با برپایی این رخداد بزرگ فرهنگی موج استقبال مردم به گونه ای سیل آسا در محدوده زمانی ۱۰ روزه مشاهده شود، هرچند استقبال با شکوه مردم از نمایشگاه به عنوان یک ارزش بی چون و چرا هر ساله از سوی وزیر ارشاد بیان می شود، اما واقعیت مسأله این است که این مهم با تمام خوبیهایی که در پس زمینه خود نهفته دارد، بیمار بودن کتاب و کتابخوانی در ایران را با ندای رسا به گوش همگان می رساند، زیرا به علت ضعف شدید در عرضه و توزیع نامناسب کتاب در طول سال از یک طرف و مشکلات فراوان موجود در چاپ و انتشار کتاب از طرف دیگر هر ساله کتابخوانان این فرصت ۱۰ روزه را غنیمت شمرده و تلاش می کنند که به هر قیمتی که شده کتابی از این فروشگاه بین المللی خریداری کنند و خلاء یک ساله در دسترس نبودن کتاب را فقط در ۱۰ روز جبران کنند.
یک بازدید کننده تهرانی در رابطه با استقبال بیشمار مردم از نمایشگاه بین المللی کتاب گفت: تا زمانی که دستگاههای فرهنگی در حوزه عرضه مناسب کتاب در طول سال احساس نیاز نکنند و موجبات مطالعه مستمر کتاب را در خانواده ها ایجاد نکنند، هر ساله بر تعداد مراجعه کنندگان کتاب افزوده خواهد شد و این مسأله با تمام خوبیهایی که دارد، نمی تواند فاصله یک ساله مردم را از کتاب جبران کند و در این رابطه باید شرایطی فراهم شود که خانواده ها هزینه ماهانه ای را که برای خرید کتاب اختصاص داده اند در همان زمان مصرف کنند.
قائم مقام مؤسسه نمایشگاههای فرهنگی ایران در پاسخ به این سؤال که چگونه می توان فاصله یک ساله بین کتاب و کتابخوانی را بیشتر پر کرد، به نمایشگاههای کتاب استانها اشاره کرده و افزود: شرایطی به وجود آمده است که با برپایی مناسب نمایشگاههای استانی فضایی به وجود آید که نمایشگاههای استانی نیز از نظر کیفی به نمایشگاه بین المللی کتاب تهران نزدیکتر شوند.
عباد رضا اسلامی در حاشیه برپایی نماشگاه کتاب گفت: برگزاری ۲۰ نمایشگاه کتاب در سطح استانهای کشور تا پایان امسال و تلاش برای نمایش کتابهای خارجی نیز در این نمایشگاهها رونق مناسبی به این رخدادهای بزرگ فرهنگی خواهد بخشید.
اسلامی با بیان اینکه در سال گذشته ۱۱ نمایشگاه استانی کتاب در کشور برگزار شده است تصریح کرد: در کنار افزایش کمی نمایشگاهها، افزایش کیفی نیز در اولویت اساسی است.
محمد محمدی استاد دانشگاه که از نمایشگاه کتاب تهران بازدید می کرد نیز با راغب دانستن مردم به مطالعه کتاب گفت: مردم ما فهیم و کتاب خوان هستند و دولت مکلف است امکانات لازم را فراهم کند تا فرهنگ کتاب خوانی ترویج یابد و در این رابطه تأکید براین نکته که نمایشگاه کتاب فقط یک آرام بخش موقت برای تسکین کتابخوانی است نباید فراموش شود.
وی در ادامه به جایگاه فرهنگی ایرانیان اشاره کرد و گفت: نباید امروز مردم ما در ردیف کم مطالعه کننده ترین مردم جهان قرار داشته باشند و تنها راه پاسخ دادن به این نیاز نیز در برپایی نمایشگاه سالانه نیست، زیرا امروزه نمایشگاههای بین المللی جهان از مسیر فروش به شاهراه مبادله وانتقال افکار و کتاب بین ملتها و کشورها رسیده اند. وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این است که به عنوان متولی فرهنگ، کتابخوانی را در میان اقشار جامعه گسترش دهد وبه همین منظور باید پژوهش و بازنگری شاخصهای فرهنگی در دستور کار این وزارتخانه قرار گیرد.
● ازدحام
هرچند ازدحام در نگاه اول ذهن مخاطب را به استقبال با شکوه ختم می کند، اما واقعیت این است که نداشتن برنامه برای مخاطبان و مراجعان موجب ازدحام مبتنی بر هرج و مرج و تلف شدن زمان مخاطبان خواهد بود، که صد البته اگر مسؤولان فرهنگی و ستاد برگزاری نمایشگاه این نکته را که مراجعه کنندگان به نمایشگاه از قشر فرهیخته و کتابخوان جامعه هستند را به خودشان بقبولانند، باید بپذیریم که مدت زمان بسیار زیادی از مراجعه کنندگان به نمایشگاه به خاطر نداشتن برنامه هدفمند و تأثیرگذار، بویژه در ساعات قبل از شروع بکار روزانه نمایشگاه صرف می شود. کما اینکه می توان از این زمان برای گذاشتن تأثیرات فرهنگی قابل توجه ای بر روی مراجعه کنندگان استفاده کرد.
هاجر میرزایی بازدید کننده لرستانی با انتقاد از برخی بی نظمیهای مشهود در نمایشگاه می گوید: به جرأت می توان گفت که قبل از آغاز بکار روزانه نمایشگاه بین ۴۰ تا ۵۰ هزار نفر در محوطه های نمایشگاه سرگردان هستند و باید تا ساعت ۱۰صبح که زمان آغاز بکار نمایشگاه می باشد، در محوطه سرگردان و بیکار باشند، و این در حالی است که این افراد در یک تعریف عام جز قشر کتابخوان جامعه محسوب می شوند و می توان با ایجاد برنامه های جنبی متعدد آنها را به صورت هدفمند با اهداف فرهنگی همراه کرد.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا از برنامه های جنبی متعدد نمایشگاه استفاده نمی کند، گفت: زمان شروع برنامه های جنبی، در ساعات بازدید از غرفه ها می باشد، که به نظر می رسد علت ایجاد این برنامه ها برای تمام بازدید کننده ها نباشد و فقط برای قشر خاصی که عموماً بصورت روتین از نمایشگاه بازدید می کنند برنامه ریزی شده باشد. زیرا امثال بنده که از شهرستانهای دور و با طی مسافتهای طولانی برای خرید کتاب آمده ایم، زمان خود را به خرید کتاب اختصاص می دهیم.
متأسفانه عدم برنامه ریزی دقیق برای ساماندهی مراجعه کنندگان به نمایشگاه در ساعتهای قبل از شروع بکار غرفه ها که عموماً از ساعت ۸ تا ۱۰صبح می باشد، باعث شده بود تا دهها هزار نفر از اهالی کتاب ساعتهای اولیه صبح را در محوطه های نمایشگاه بی مصرف بگذرانند، این در حالی بود که ستاد برگزاری نمایشگاه می توانست در محوطه نمایشگاه با ایجاد ایستگاههای مطبوعاتی فضایی را فراهم کند که هر کدام از روزنامه های سراسری که بعضاً تعدادشان کم است با ارائه و عرضه روزنامه های منتشر شده خود به مردم و مراجعه کنندگان تعامل هدفمند و تأثیرگذاری را برقرار کنند و حداقل زمان بیهوده ای که در حال صرف شدن می باشد را به مطالعه روزنامه بپردازند.
البته ازدحام فقط در داخل نمایشگاه نبود، بلکه ۵ برابر شدن ترافیک در اطراف مصلا، موج بیش از حد مراجعه کننده به مترو، افزایش میزان مراجعه کننده به اتوبوسها، تراکم خودروهای شخصی و نیز اتوبوسهای برون شهری شهرستانها خود یک نوع بی نظمی خاص را در اطراف نمایشگاه بوجود آورده بود که انتخاب مصلای تهران برای نمایشگاه نوید این مشکلات را بیش از پیش به مراجعه کنندگان می داد و صد البته در این رابطه زحمات پلیس راهنمایی و رانندگی و شهرداری قابل تقدیر است، اما باید پذیرفت که هرساله بر تعداد علاقه مندان به کتاب در ایران افزوده می شود و همین نکته باعث شده تا نمایشگاه بین المللی کتاب فروشگاه خوبی برای تهیه کتاب علاقه مندان باشد پس باید بر اساس میزان استقبال هر ساله تنوع خدمات دهی و نظارت بر انجام صحیح کار افزایش یابد.
● معنویت نمایشگاه
وجود چندین عنوان کتاب مستهجن در نمایشگاه به علت عدم رعایت ضوابط از جمله نداشتن انتشار تصاویر غیر اخلاقی و مستهجن ابتدای امر این سؤال را بوجود آورد که کمیته نظارت و ارزشیابی بر کتابها چگونه ذره بین خود را بر آثار به نمایش در آمده در مصلای تهران تیز نکرده است. که البته مشخص شد در روزهای میانی و منتهی به پایان نمایشگاه نیز چندین عنوان کتاب از سطح نمایشگاه کتاب تهران به علت رعایت نکردن ضوابط و مقررات جمع آوری شدند. این در حالی بود که مجید حمیدزاده، مدیر کمیته نظارت و ارزشیابی، مشکل محتوایی کتابها را عامل جمع آوری کتابها از نمایشگاه ندانست و گفت: برخی از ناشران کتابهای ناشران دیگری را در نمایشگاه عرضه می کنند که نمایندگی فروش ندارند. و این در حالی است که بین کتابهایی که جمع آوری شده اند، کتابهایی نیز به چشم می خورد که سال انتشار آنها مربوط به سالهای گذشته است.
محمد جاویدی بازدید کننده آذری زبان در رابطه با معنویت نمایشگاه می گوید: در نمایشگاه بیست و یکم کانونهای عرضه کتب فرقه های دینی دیگر نیز نسبت به سال گذشته شدت بیشتری داشت و آثار ترویج دهنده ادیان و مذاهب دیگر بویژه فرق دینی نیز به وفور یافت می شد.
وی در ادامه گفت: اینکه غرفه هایی به مراکز دینی و مذهبی داده شود و یا آثاری در رابطه ائمه و پیامبر اکرم(ص) اختصاص یابد کار خارق العاده ای نبوده است، بلکه اگر نظارت محتوایی بیشتری بر آثار به نمایش در آمده در نمایشگاه بویژه در محتوای آثار به نمایش در آمده در بخش کتب عربی صورت گیرد و اجازه فروش هر کتابی داده نشود هنر است.
حضور انتشارات آستان حرمهای مطهر امام علی، امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل العباس(ع)، آستان قدس رضوی حال و هوای ویژه ای به بازار جهانی کتاب در بیست و یکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران داده بود. این انتشاراتیها علاوه بر ارائه کتابهای مذهبی به زبان عربی و فارسی، بروشورهایی درباره آداب زیارت قبور مطهر امامان معصوم(ع) و پوسترهایی از اماکن متبرکه و زیارتی کربلا، سامرا و کاظمین و مشهد مقدس را در معرض نمایش قرار داده بودند و آنها را به عنوان هدیه به بازدیدکنندگان پیشکش می کردند.
● کتب بازاری
چگونه غذا بپزیم، فرزند دختر یا پسر؛ تعیین جنسیت، آداب زناشویی، پوست خوب، موی زیبا، اندام مناسب، چگونه پولدار شویم، فنون زندگی، نوعروسان بدانند و...عنوان کتابهایی بودند که غرفه های بسیارزیادی را در نمایشگاه بیست و یکم کتاب تهران به نام خود مزین کرده بودند، که البته نبودنشان هم هیچ لطمه ای به ساختار فکری و ذوقی نمایشگاه و بازدیدکنندگان نمی زد، اگرچه مخاطبان کتاب بین افراد باسواد و تحصیل کرده در یک جامعه متفاوت است و هر کدام از این مخاطبان به فراخور ذوق و سلیقه خود در جستجوی کتابهایی خاص هستند، ولی تأملی در نمایشگاه کتاب تهران می تواند نشان دهنده این مسأله باشد که جامعه کتابخوان ما به کدام سمت می رود و صد البته علاقه مندان به کتاب به چه سمت و سویی سوق داده می شوند. زیرا نمایشگاه کتاب تهران، به نوعی نماینده ذوق و سلیقه مخاطبان کتاب است. در واقع ناشر با توجه به این ذوق و سلیقه روی کتابهای خود سرمایه گذاری می کند. از این رو اجازه مانور دادن بر روی کتابهای بازاری می تواند به عنوان حداقل ضربه، ذهن علاقه مندانی را که تازه تمایل دارند به جمع کتابخوانها بپیوندند به سمتهای غیر عقلایی سوق دهد. متأسفانه در این دوره از نمایشگاه کتاب، علاوه بر عرضه بیش از حد کتابهای بازاری، تبلیغات گسترده آنها و حتی غرفه آرایی و نصب بنرهای بزرگ نیز به کرات قابل مشاهده بود.
● افزایش کتابخوان
در تاریخ نشر ایران اتفاقاتی رخ داده که می توان آنها را جهشهایی در این حوزه دانست که موجب افزایش تعداد کتابخوانها شده اند و در این رابطه سابقه فروش کتاب به قید قرعه یا کیلویی تجربه هایی بود که نمونه های امروزی آن را دیگر سراغ نداریم. اما متأسفانه در عصری که کتاب و کتابخوان عامل توسعه و پویایی جامعه می باشند، روند تزریق کتاب به روح و جان جامعه با کندی و تزلزل در حال انجام است.
باقرزاده، مدیر انتشارات توس در خصوص وضعیت پخش کتاب در سالهای بعد از انقلاب می گوید:«در سالهای بعد از انقلاب بیشتر ناشران خود کتابهایشان را به شهرستانها می فرستادند، اما ما کم کم به این نتیجه رسیدیم که یک سیستم پخش مدرن درست کنیم و با حضور ۷۵ ناشر، پخش پکا را تشکیل دادیم. اما این کار به هدف نرسید، چون مدیرعامل اهداف دیگری داشت. این کار حدود ۸، ۹ سال طول کشید، اما بازهم به نتیجه نرسید.»
وی همچنین به وضعیت فعلی ناشران بساطی اشاره کرد و گفت:« من برخلاف بسیاری از دوستان که فکر می کنند ناشران بساطی، دیگر جایی ندارند، معتقدم که آنها هنوز هم فعال هستند. مثلاً ۴۰۰ کتاب جلد سفید را در یک سی دی رایت می کنند و به دست مشتری می دهند.»
شیرازی، مدیر انتشارات سنایی و رئیس پیشین اتحادیه ناشران و کتابفروشان نیز در پاسخ به این سؤال که آیا نشر مدرن، شاخه های نشر سنتی را از بین برده است، افزود: «خصومتی میان گذشته و امروز نیست و فقط دیدگاهها فرق کرده است و هر کدام جایگاه خودشان را دارند. با وجود حاشیه های فراوانی که در این زمینه وجود دارد، من فکر می کنم نسل امروز بسیار خوب فکر می کند و می تواند فناوریهای نو را به خدمت بگیرد.»
وی افزود: «من فکر می کنم که هرچیزی تازه اش خوب است و برای اینکه بتوان یک کتاب را خوب درآورد، باید از تمام ابزار و وسایل روز کمک گرفت، حالا فرق نمی کند در حوزه نشر کتاب باشد یا هر رشته دیگری.»
این اظهارات در شرایطی بیان می شود که مهمترین پناهگاه کتابخوانان نمایشگاه کتاب است و هنوز کشور از نداشتن سیستم توزیع و هدفمند کتاب رنج می برد و همگان تلاش می کنند که انرژی خرید کتاب در طول سال را به خرید از نمایشگاه معطوف کنند و این مسأله باعث شده که بسیاری از افراد جامعه هر سال یکبار در جریان آخرین اقدامات عرصه چاپ و نشر قرار بگیرند.
● باغ کتاب، شهر آفتاب یا مصلا
در حالی بیست و یکمین نمایشگاه کتاب تهران با تمام کم و کاستیها و نقاط ضعف و قوتش به کار خود پایان داد که بحث بر سر محل برگزاری این نمایشگاه برای سال آینده مناقشه برانگیز شده است و پیش بینی می شود که نمایشگاه بیست و دوم نیز همچون نمایشگاه سال گذشته مناقشات زیادی را بر سر مکان جدید بوجود آورد، زیرا نمایشگاه کتاب تهران از سال ۱۳۶۶ تا سال ۱۳۸۵ در محل دائمی نمایشگاههای بین المللی برگزار شده بود و به علت ترافیک، قدیمی بودن سالنها از محل سابق خود به مصلا انتقال یافت و این در شرایطی صورت پذیرفت که سال گذشته جابه جایی نمایشگاه فراتر از تصمیم یک فرد یا نهاد بود، به گونه ای که برای جابه جایی نمایشگاه کتاب تهران، مجلس شورای اسلامی، شورای شهر تهران، شهرداری، سازمان آتش نشانی، ستاد بحران و ده ها سازمان و نهاد دیگر اظهار نظر کرده بودند. و براساس اظهارات احمد نوریان، رئیس سازمان فرهنگی -هنری شهرداری تهران برای برگزاری نمایشگاه کتاب سال آینده «باغ کتاب» به بهره برداری خواهد رسید. اظهارات نوریان در حالی صورت گرفت که این خبر را هیچ یک از خبرگزاریها مخابره نکرد.
احمد نوریان در گفتگو با فارس گفت: من تنها درباره آماده شدن باغ کتاب در سال ۸۸ خبر داده ام و این موضوع که نمایشگاه کتاب در این مکان برگزار خواهد شد یا خیر به ما مربوط نیست.
به گفته نوریان، تنها ۳۰ درصد از پروژه باغ کتاب آماده شده است که با توجه به اظهارات تشکری نیا، مدیرعامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری، که کل فضای باغ ۱۰۰ هزار مترمربع است و ۱۰ درصد آن به ساخت بناهای فیزیکی و ۹۰ درصد برای ایجاد فضاهای باز و تفرجگاه اهالی کتاب اختصاص یافته است. امکان بهره برداری باغ کتاب در سال آینده با توجه به پیشرفت ۳۰ درصدی قوت بیشتری پیدا می کند.
همچنین زمانی که بحث جابه جایی نمایشگاه کتاب تهران بالا گرفت، وعده ساخت نمایشگاهی بین المللی برای شهر تهران نیز جدی تر شد. پس از گذشت ۱۶ ماه از کلنگ زنی نمایشگاه بین المللی تهران در شهر آفتاب و وعده افتتاح آن در سال ۸۷ هنوز هم ساخت آن آغاز نشده است.
اگر چه برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در محل مصلا امسال برای دومین بار اتفاق می افتد، اما نباید فراموش کرد که مصلا کاربری دیگری غیر از محل نمایشگاه دارد. دشواری غرفه بندی بر اساس حروف الفبا و حمل کتاب در محوطه مصلا از جمله بی تناسبی این مکان برای نمایشگاه کتاب است.

حامد احمدی

منبع : روزنامه قدس