وقتی می دانیم و معتاد می شویم

چرا ترک برخی عادت ها برایمان دشوار و گاه ناممکن است آن اندازه که حتی اگر بدانیم زندگیمان به خاطر همین عادت ها آسیب می بیند، باز هم قادر به ترکشان نیستیم. منظور از عادت های ناپسند پرواضح است که فقط اعتیاد نیست، اما اعتیاد به مواد مخدر در همه دنیا نشانه یک رویه ناپسند است و کشور ما نیز به دلیل داشتن مرزهای مشترک با افغانستان( سازنده ۹۳ درصد تریاک جهان با تولید سالانه ۱۰ هزار تن) همواره در معرض این خطر و هشدار است. ایران با داشتن بیش از ۴۰ میلیون جوان زیر ۳۰ سال، همیشه خود را با این خطر روبه رو می بیند. چنانچه از حل مشکلات جوانان، پر کردن مناسب اوقات فراغت آنان، فرهنگ سازی و دیگر راهکارهای دولتی و نیمه دولتی بگذریم به این پرسش می رسیم که: سهم خود جوانان در پیشگیری از ابتلا به عادت های ناپسند چیست؟ پاسخ های ریشه ای روانپزشکان و روانشناسان به این پرسش، شنیدنی است.
هیچ فکرش را کرده اید که چرا با همه سعی و کوششمان، نمی توانیم برخی از عادت های بدمان را به کلی کنار بگذاریم؟ به نظر می رسد ترک بعضی عادت ها برایمان غیرممکن می شود.
دانشمندان بر این باورند که بیشتر مردم می دانند که چه عادت هایی برای آنها خطرناک است و چه سرانجام نامطلوبی برای آنها در پی دارد اما عدم توانایی در ترک این عادت ها فقط به این دلیل است که این افراد آگاهی کافی از این خطرها ندارند. به تعبیری دیگر آنها می دانند که اعتیاد به مواد مخدر، سیگار کشیدن، پرخوری و چاقی برای آنها خطرناک و حتی کشنده است اما دلیل آن را نمی دانند. به رغم آنان، ناقص بودن اطلاعات مردم از علل زمینه ای عادت های خطرناک است. به عقیده پژوهشگران، فقط آگاهی از این که یک عادت یا یک روش زندگی، خطرناک است، کفایت نمی کند بلکه فرد باید بداند که چرا این عادت برای او خطرناک است و چنانچه این سطح از دانش و اطلاعات برای او فراهم شود راحت تر به سمت ترک عادت می رود.
● چرا ترک عادت دشوار است؟
موضوع مهم در ترک عادت ها، شناسایی علل به وجود آورنده علل است: به عنوان مثال، بسیاری از مردم می دانند که کشیدن سیگار و روی آوردن به مواد مخدر برای آنها زیان بار است اما در ترک آن ناموفق اند. به واقع علت این عدم موفقیت، چیزی نیست جز عدم توجه به علل زمینه ساز بروز این عادت ها و این علل هم بسیار گوناگون اند: از جمله فشار روحی، فقر، بیکاری و …، تفریح، فشار گروه و یا همسالان، بنابراین نمی توان یک علت مشترک را برای همه افراد به عنوان علت غایی تداوم عادت های مذموم برشمرد. پژوهشگران آسیب های اجتماعی معتقدند چنانچه رویه های بد، نخست ریشه یابی شوند، شانس ترک آنها به مراتب بیش از زمانی است که کورکورانه برای ترک آنها به فرد معتاد فشار آورده شود.
● معتاد در پی پذیرش اجتماعی است
از شمار علل رویه های پرخطر، نیاز به مقبولیت و پذیرش اجتماعی است و هنگامی که این حس در فرد وجود نداشته باشد او برای رویارویی با استرس های ناشی از آن به عادت های نامطلوب و آسیب زا روی می آورد. به طور مثال ممکن است فردی در مقابله با عدم پذیرش از سوی اطرافیان به سیگار روی بیاورد اما دیگری فشار روحی و روانی بیشتری را محتمل شده و به سمت مواد مخدر کشیده شود. مساله مشترک برای تمام این افراد حس تعلق و وابستگی است که یک حس پایه ای به شمار می رود. در اصل ما انسان ها خود را جزیی از یک ساختار اجتماعی بزرگ می پنداریم و چنانچه یک رفتار به عنوان یک رفتار پسندیده اجتماعی شناخته و پذیرفته شود ترک آن برایمان بسیار دشوار می شود، بنابراین بسیاری از عادت های ما برای کسب محبوبیت و مقبولیت اجتماعی به وجود می آیند اما آیا واقعا این عادت ها برایمان مقبولیت اجتماعی را به ارمغان می آورند؟
● دور ماندن از آتش استرس
فشارهای روحی و روانی یکی دیگر از عوامل زمینه ساز بروز رویه های ناپسند و مذموم است و برخی از عادت های ما صرفا ابزاری هستند برای کم کردن استرس های روزمره زندگی. هر یک از ما به گونه ای ناخودآگاه روش ویژه ای را برای کنترل استرس ها و فشارهای زندگیمان انتخاب می کنیم. یکی به کار و فعالیت بیش از حد روی می آورد، دیگری دوش آب گرم یا سرد می گیرد، یکی می خوابد و یکی چای می نوشد و یکی هم به اصطلاح کم می آورد و دست به دامان سیگار و مواد مخدر می شود. از آنجا که همه ما هر روز استرس هایی را تجربه می کنیم، باید بکوشیم تا راه های رویارویی مناسبی پیدا کنیم که تا حد امکان آسیب کمتری برایمان در پی داشته باشد.
● عادت های ناپسند را ترک کنیم حتی اگر کودک لجباز درونمان نخواهد
به عقیده روانشناسان همه ما یک کودک درون داریم که عموما لجباز است و هیچ خوشش نمی آید که از او انتقاد بکنند. این کودک درون همواره می کوشد برای گرایش های نامطلوب توجیهاتی ببافد تا از شر خرده گیری ها راحت شود. برای مثال هر زمان با این انتقاد رو به رو می شد که: سیگار باعث بیماری و مرگ زودهنگام تو خواهد شد بلافاصله توجیه می کند که: فعلا که سالم هستم، وانگهی سیگار استرسم را کم می کند و علاوه بر این سال ها طول می کشد تا سیگار سلامتی ام را به خطر اندازد!
پژوهشگران معتقدند، آشنا کردن مردم با این کودک یک دنده درون می تواند بسیاری از سختی های آنها را در ترک عادات رفع کند. در غیر این صورت صرف ارایه توصیه و هشدارهای خشک و خالی باعث رعایت مسایل بهداشتی و ترک عادت های مضر نمی شود.

مهری موسی وند

منبع : روزنامه جوان