پلوپز در کوبا معجزه می کند

آنجا بودند. به پلوپز های برقی نگاه می کردند. هر کدام هفتاد دلار. کمی آن طرف تر، دستگاه های پخش دی وی دی پشت ویترین مغازه ها دیده می شدند. در سرتاسر بازار وسایل الکترونیک کامپیوترها و تلویزیون ها و دیگر وسایل برقی خانگی دیده می شدند. همان وسایلی که رائول کاسترو فروش شان را به عموم کوبایی ها آزاد اعلام کرد.
رائول کاسترو ۷۶ ساله از فوریه گذشته، زمانی که جانشین برادر ۸۱ ساله اش شد به شدت سر خود را با تغییراتی اینچنینی در قوانین کوبای کمونیستی - سوسیالیستی گرم کرده است. در خلال هشت هفته گذشته او دسترسی مردم کوبا به تلفن همراه و اقامت کوبایی ها را در هتل های توریستی آزاد اعلام کرده و به کشاورزان کوبایی حق استفاده از زمین های بلااستفاده را با هدف کسب سود بیشتر اعطا کرد.
مقامات کوبایی می گویند هنوز تغییرات بیشتری در راه است؛ تغییراتی نظیر کاهش محدودیت های مربوط به سفر کردن به خارج از مرزها و امکان اجازه دادن به کوبایی ها برای خرید و فروش اتومبیل هایشان و حتی شاید خانه هایشان. شاید هر کدام از این تغییرات در مقایسه با مشکلات بزرگی که کوبا با آنها مواجه است، ناچیز باشند اما کوبایی ها سعی دارند با کمک هم این کشور از زمان عقب مانده را کمی بتکانند. شاید بتوان گفت رائول کاسترو بیش از آنکه تمایل داشته باشد به کشوری که برادرش برایش به ارث گذاشته فکر کند دفترچه قوانین و قواعد خود را باز کرده و براساس آن عمل کند.
تلاش های میخائیل گورباچف برای توان بخشیدن به اتحاد جماهیر شوروی ضعیف و ناتوان به فروپاشی آن و تنها ماندن کوبا انجامید. اما آنچه هنوز برای کوبا الهام بخش است ترکیبی است از مصرف گرایی و سیاستمدارانی عملگرا که رشد حزب کمونیسم را در ویتنام و چین رونق داده اند.
امروز چین دومین شریک تجاری کوبا است و ویتنام نیز یکی از نخستین کشورهایی است که رائول اعلام کرده از آن دیدن خواهد کرد. رهبران هر دو کشور چین و ویتنام سال گذشته از کوبا دیدن کرده اند و با برادران کاسترو به گفت وگو نشسته اند. تحلیلگران مسائل کوبا معتقدند رائول کاسترو به عنوان وزیر دفاع کوبا برای مدتی طولانی روابط نزدیک خود را با مقامات ارتشی هر دو کشور چین و ویتنام حفظ کرده است و مشاوران نزدیکی دارد که هر دو این کشورها را به خوبی می شناسند. «رابرت پاستور» استاد روابط بین الملل در دانشگاه امریکایی ها معتقد است سیگنال هایی که رائول می فرستد بسیار ضعیف و آزمایشی هستند و اصلاً تا به آن حد واضح نیستند که بتوان گفت او قصد دارد کوبا را به کجا ببرد یا کوبا به چه سمت و سویی خواهد رفت. خودش هم هرگز نخواهد گفت. مطمئن هستم حتی خودش هم نمی داند اما آنچه واضح است این است که او از چین و حتی ویتنام تبعیت می کند.
همان طور که در آن کشورها آزادی در بخش اقتصادی یک چیز است و آزادی سیاسی چیز دیگر، دولت کوبا هم در همین راستا تمام نشانه های آن کشورها را رعایت می کند. اما حقیقت در کشوری که مدت پنجاه سال از یکی از سرسخت ترین نظام های سوسیالیستی جهان برخوردار بوده این است که برخی از کوبایی ها وضعیت بهتری نسبت به بقیه دارند. حال این وضعیت بهتر یا به خاطر منابع مالی است که از خویشان شان از خارج از مرزها دریافت می کنند یا اینکه روابطی با طبقه حاکم کوبا دارند یا اینکه پول را از راه های غیرمجاز به دست می آورند.
حالا دیگر دولت کوبا تمایل دارد این اختلاف طبقاتی را بپذیرد. دولت کوبا با تحمل این اختلاف طبقاتی در عین حال به وفاداری به اندیشه سوسیالیستی کوبا ادامه می دهد؛ اندیشه یی که ارائه یارانه غذا، آموزش آزاد و همگانی و بهداشت و درمان رایگان برای همه از اصول آن است. حال این رویکرد برای کوبایی هایی که به سرعت در حال دریافتن این واقعیت هستند که در محرومیت به سر می برند، خوشایند است یا خیر، مساله دیگری است چرا که تغییرات آنچنان است که تنها طبقه خاصی از کوبایی ها می توانند از آنها استفاده کنند. خرید برنج به تنهایی بیش از سه برابر میانگین دستمزد ماهانه کوبایی ها هزینه برمی دارد. از حرف های مردم در خیابان ها، البته مردمی که دور از صف های خرید چیزهایی که دولت فروش آنها را آزاد کرده ایستاده اند، می توان فهمید کوبایی ها چندان راضی و خشنود نیستند.
خاویر ۲۵ ساله که برنامه نویس کامپیوتر است، تصمیم خود را گرفته که کوبا را به مقصد کالیفرنیا ترک کند. خاویر می گوید؛ «این تغییرات تنها به نفع بخش کوچکی از مردم کوبا انجام شده است. ما صبح زود از خواب بیدار می شویم. از خانه بیرون می زنیم و سوار اتوبوس می شویم. سر کارمان می رویم و برای کشورمان کار می کنیم. ما توان خرید هیچ کدام از اینها را نداریم. من هم آرزو دارم شبی با همسرم در یک هتل توریستی در یکی از شهرهای کوبا اقامت کنم. اما توان پرداخت هزینه آن را ندارم. حتی در رویاهایم.»
حتی برای آنهایی که توان مالی بالایی دارند استفاده از این امکانات به منزله سفر به دنیایی دیگر است که محدودیت های آن برداشته شده است.
یک روز زن جوانی بیست دقیقه برای ورود به اتاق هتلی در هاوانا در کشمکش بود. کلیدها را یکی پس از دیگری روی در اتاق امتحان می کرد و پشت سر هم با تمام قدرتش در را هل می داد. البته او قابل سرزنش نیست چراکه برای اولین بار بود که وارد هتلی می شد و می خواست در آن اقامت کند. همسرش که کوبایی نبود، شبی ۱۷۵ دلار برای آن هتل پرداخته بود. او که ماریا ایلنا نام دارد و انسان شناس است و در کوبا روی جمعیت سیاهپوست و نحوه زندگی شان تحقیق و مطالعه می کند، می گوید؛ «طبقات مختلف اجتماعی همیشه در کوبا وجود داشته اند اما این روزها آنها را بهتر می توان دید و شناخت. فقط کافی است نگاهی بیندازی و ببینی چه کسانی تلفن همراه دارند.»
یک راننده تاکسی که در خط تاکسیرانی کنار دریا کار می کند مانند بسیاری از کوبایی ها حقوق بگیر دولت است، یک گوشی نوکیا از جیبش بیرون می آورد؛ «این یکی دوربین و بلوتوث دارد.» او لاف می زند که نخستین کسی بوده که بلافاصله پس از برداشته شدن محدودیت ها اقدام به خرید تلفن همراه کرده است. از من سوال می کند؛ «سونی اریکسون چطور است؟ راست است که می گویند موتورولا با شبکه ما مشکل دارد؟ فکر می کنی آیفون در کوبا کار کند؟» یکی از تصمیمات که هیچ کسی فکرش را نمی کرد اتخاذ شود، تصمیم رائول کاسترو برای اعطای حق به کشاورزان برای استفاده از زمین های بلااستفاده دولتی برای کسب سود بیشتر بود. کوبا همه ساله یک میلیارد و چهارصد میلیون دلار صرف واردات غذا از خارج می کند و در نتیجه افزایش قیمت غذا این مبلغ امسال به یک میلیارد و نهصد میلیون دلار خواهد رسید. دولت هاوانا به جای آنکه تصمیم به دیکته کردن سیاست های کشاورزی بگیرد، به کشاورزان اجازه خواهد داد اختیار بیشتری در کشت و زرع خود داشته باشند. مقامات دولتی می گویند در این صورت احتمالاً کشت و زرع خانگی نیز رشد خواهد کرد.اما تکلیف کسانی که کشاورز نیستند، چه می شود؟ آیا رائول کاسترو به تجربه اش دامنه وسیع تری خواهد بخشید و به رستوران های خصوصی و مسافرخانه ها اجازه فعالیت خواهد داد؟ مکانیکی ها، سلمانی ها و معلم های خصوصی چه وضعیتی خواهند یافت؟ آیا به آنها هم اجازه فعالیت بیشتر و گسترده تر داده خواهد شد؟
واشنگتن این اقدامات اصلاحی رائول را رد و اعلام کرده است که کوبا به اصلاحات بنیادی تری نیاز دارد. کارلوس گوتیرز وزیر بازرگانی امریکا که خانواده اش در سال ۱۹۶۰ از هاوانا به امریکا گریختند، می گوید؛ «برای من تا حدودی غم انگیز است که ببینم مردمی که ۴۹ سال در رنج و محرومیت و فشار به سر برده اند امروز اجازه دارند پلوپز برقی بخرند. تحلیل ما این است که این کار تاکتیکی برای خرید زمان بیشتر است.» واگذاری آزادی بیشتر زمانی که به تضعیف قدرت برخی گروه های سیاسی منجر شود، مسلماً هشداری برای کاسترو خواهد بود. او کوبایی ها را تشویق می کند نظرات خود را درباره نحوه عملکرد دولت بیان کنند اما بر این نکته تاکید می کند که این کار باید در چارچوب ارزش ها و قوانین حزب کمونیست انجام شود. اخیراً زمانی که گروهی از زنان که خویشاوندان شان در زندان به سر می بردند به نشانه اعتراض در بیرون دفتر رائول کاسترو تجمع کردند، گروهی از افسران پلیس زن تجمع اعتراض آمیز آنان را بر هم زدند. رائول اخیراً خطاب به رهبران حزب کمونیست گفت؛ «وقتی مشکلات بیشتر و بزرگ تر می شوند نظم بیشتر نیاز خواهد بود.» او همچنین از تشکیل نخستین کنگره حزب کمونیست کوبا تا نیمه سال ۲۰۰۹ میلادی خبر داد و گفت؛ «برای این کار قدرتمند تر کردن نهادها و قوانین کمونیستی ضروری است.» رائول همچنین در هفته اخیر مجازات اعدام را برای تعدادی از زندانیان کوبایی لغو کرد. این تصمیم در حالی اتخاذ شد که بسیاری از گروه های فعال حقوق بشر خواستار پایان یافتن محاکمه کسانی شدند که در مخالفت با دولت سخن می گویند. الیزاردو سانچز، فعال حقوق بشر در کوبا، معتقد است اگرچه این تغییرات ایجاد شده اما همه چیز به همان حال قبلی خود باقی مانده است.» گروه های حقوق بشر کوبا و کمیته آشتی ملی کوبا فرق چندانی میان دو دولت برادران کاسترو نمی بینند. حتی اگر رائول کاسترو قصد داشته باشد از مدل اصلاحات چینی تقلید کند، هیچ تضمینی برای موفقیت او وجود ندارد. در نخستین روزهای حرکت چین به سوی جدایی از طرح های محدود سوسیالیستی، دنگ شیائوپنگ کیش مائویی را منحل کرد و نوعی آزادی سیاسی را باب کرد که نشان دهنده رویکرد جدید مقامات چینی بود. مایکل گرین یکی از مقام های سابق دولت بوش در امور آسیا که اکنون در مرکز مطالعات استراتژیک واشنگتن است، معتقد است؛ «اگر این امکان وجود داشته باشد که رائول فراتر از کیش و اندیشه برادرش فیدل حرکت کند آن وقت چه وجه تشبیهی میان او و مائو وجود خواهد داشت؟» گرین معتقد است کوبا می توانست مدل کره شمالی را دنبال کند. کره شمالی اصلاحات اقتصادی را بر مبنای گرایش به بازار در سال ۲۰۰۲ به اجرا گذاشت که توانست تا حدودی وضعیت بد اقتصاد کشور را بهبود ببخشد.از سوی دیگر هنوز تشویش بسیاری در کوبا موج می زند. زنی که با کمک یکی از اقوامش یک گوشی تلفن همراه خریده است، دیگر پول ندارد کارت شارژ برای تلفنش بخرد. وقتی هم که این کارت را خریداری می کند احساس گناه می کند چراکه با خود فکر می کند می توانست آن پول را صرف خرید غذا برای فرزندش کند. آنچه او می خواهد، کاری با درآمد خوب است تا بتواند با دستمزدش از پس همه مخارجش برآید.

ترجمه؛ آرمین منتظری
منبع؛ نیویورک تایمز

منبع : روزنامه اعتماد