سه شنبه, ۲۹ اسفند, ۱۴۰۲ / 19 March, 2024
مجله ویستا

زندگانی مصدق


زندگانی مصدق
دکتر محمد مصدق در سال ۱۲۶۱ هـ .ش در خانواده ثروتمند و متنفذ ایرانی چشم به جهان گشود . پدرش میرزا هدایت الله، وزیر دفتر، عموزاده میرزا یوس مستوفی الممالک صدراعظم پیشین ایران بود . مادر وی ، ملک تاج خانم نجم السلطنه از طرف پدر، نوه بـزرگ فتحعلی شاه ، خـواهر عبدالحسیـن فـرمـانـفـرمـا و عـمـوزاده ناصـر الـدیـن شـاه و بـرادر نجم السلـطـنـه فـرمانـفـرما سـر دودمان خانـدان هـای فرمانفرمایان و از دولتمردان ثروتمند و پرقدرت قبل و پس از مشروطه بود . وابستگان و خویـشـاوندان ایشان همگـی جـزو نظام سیاسی حاکم و دربار بودند بعضی خویشان او از جملـه فـرمانفـرمـا در نهضت مـشـروطه خـود را از هواداران مشروطه وانمود می کردند، اما پس از مدتی تغییر مـوضع دادند .اغلب خویشاوندان و نـزدیکان ایشان در شبکه فـراماسونی وابسته به انگلیس عـضـو بودند . در دوره اول مجلس ، مصدق به هنگام تصدی دایی خود فرمانفرما در مقام والی آذربایجان ، کفالت امور او را در تهران برعهده داشت و در پی در گذشت پدرش یکی از مشاوران فرمانفرما شد و در کابینه های قوام السلطنه مشارکت نمود . ناصر الدین شاه به دنبال مرگ پدر مصدق و برای تجلیل از خدمـات وی ، به پسر نه ساله اش ، لـقـب مصدق السلطنه را داد و او را مستوفی خراسان نمود .
پس از صـدور فـرمان مـشـروطیـت و تـشـکـیـل مجلس شـورای ملی ، مصدق کاندیدای انتخـابـات دوره اول مجلـس گـردید و از طـرف اعیان و اشـراف اصفهان به نمایندگی برگزیده شد ولی اعتبارنامه او به علت سن کم مـورد اعتـراض قرار گـرفت و لذا او بـه مجلس راه نیافت . مـصـدق در سـال ۱۲۸۶ در سـن ۲۵ سـالـگـی هنگـامـی کـه کـمـتـر از یـک سـال از صـدور فـرمـان مشـروطیت می گـذشـت بـا امـضـای سوگندنـامـه ، عضویت در جـامـع آدمـیـت را پـذیـرفت که یـکـی از شبکه هـای اولیه فـراماسونی در ایـران و بنیانگـذار آن میرزا عباسقلی خان آدمیت از پیروان میرزا ملکم خان موسس فراماسونی در ایران بود . محمدعلی شاه ، پس از به توپ بستن مجلس ، شورایی انتخاب کرد تا در مورد مسائل مملکتی به شاه مشورت برسانند .محمدمصدق از جملـه مـشـاوران شاه بود . مصدق بـا مـوافقت محمـدعـلـی شـاه در سـال ۱۲۸۷ شمسی برای ادامه تحصیلات به اروپا رفت و در پاریس به رشته علوم مالیه به تحصیل پرداخت . چندی بعد به سوئیس رفت و دکترای حقوق خود را از آن کشور اخذ نمود . پس از اینکه مشیرالدوله نخست وزیر می شـد، مصدق را به عنوان وزیر عدلیه در کابینه خـود معرفی می کرد .مصدق به همین قصد از اروپـا وارد بوشهر شد، ولی هنگام عزیمت به تهران پیشنهاد چندتن از سرشناسان آن خطه به ولایت فارس منصوب گردید .
دکتر مصـدق در دوران ولایت فارس و حضـور نظـامـی انـگـلـیـس در مـنـطـقـه جـنـوب در راسـتـای سیاسـت هـای دولت مـرکزی ، بـا دولت انگلـیـس و پلیس جنـوب ، همکاری می کرد و رابطه ای دوستانـه با مأمـوران انگلیسـی داشـت ، بـه طـوری که پـس از سقوط کابینه مشیـرالدوله هنگامی که حکـومت وقت (سپـهـدار رشتی )در صدد تغـیـیـر اسـتـانـدار فـارس برمی آید، کنسـول و فرمانده انگلیسی پلیس جـنـوب شرقی توصیه می کنند وسایل ابقای مصدق در ولایت فارس فراهم شود . * مصدق در دوران رضاخان پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، برخی رجال سیاسی دوره قبل همچو ن قوام السلطنه و مشیرالدوله بازداشت شدند . دکتـر مـصـدق نـیـز از اعـلام فـرمـان انـتـصـاب سیدضیاء به نخست وزیری ، سر باز زد و تنها زمانی از ولایت فارس کنـار رفت که از احمدشاه مستقیمـاً فرمان عـزل خـود را دریافت کـرد .وی به منطقـه ایـل بختیاری پناه برد و سه ماه بعد، زمانی که سید ضیاء از نـخـسـت وزیـری کنـار گـذاشـتـه شـد، در دولـت قوام السلطنه در پست وزارت مالیه منصوب گردید و به تهران آمد و مجدداً جایگاه خود را به عنوان یکی از رجل سیاسی به دست آورد . سـپـس مـصـدق بـه فـرمـان رضـاخـان ، ولایت آذربایجان را برعهده می گیـرد و در همین دوره اسـت که شورش ماژور لاهوتی را سرکوب می نماید . وقتی رضاخان به نخست وزیری می رسد، دکتر مصدق که در ایـن زمان نماینـده دوره پنجم مجـلـس بود با رضاخان همکاری می کند و به عنوان یک نفر از هشت مشـاور رضاخان با توجه به تخصص خـود در علم حقوق ، راه و چاه ارتقا و تحکیم و استقرار قدرت رضاخان را با پیشنهاد انتصـاب وی به فـرماندهی کل قوا، هموار می نمایـد .زمانی که رضاخان به حالت قهر، تـهـران را تـرک می کند، دکـتـر مـصـدق ، او را مجددا به تهران باز می گرداند .
آغاز سلطنت محمدرضا خان دکتر محمد مـصـدق در اولین انتخابات بعـداز پایان دوره دیکتاتوری برای مجلس چهاردهم انتخاب و به مجلس راه یافت .مهم ترین اقدامی کـه وی در دوره چهـاردهم انجـام داد صـرفنظر از مخـالـفـت بـا اعتبـارنامه سیدضیـأ، ارایه طرحی مبنی بر غیـرمجاز بودن دولت در مذاکره و اعطای هر نوع امتیاز نفتی به شرکت های خارجی بود . فعالیت سیاسی دکتر مصـدق بـا قـدرت گـرفتن قوام السلطنه و اختلاف نظری که در این مرحله با هم داشتند که منجر به شکست دکتر مصدق در انتخابات دوره پانزدهم گـردید، پایان یافت و دکتر مصدق کـه از این موضوع شدیداً متأثر گردیده بود خود را بازنشسته سیاسی نموده و به احمدآبـاد رفت و از انجام هر نوع فعالیت سیاسی خودداری کرد . دکـتـر مـصـدق بــه دعــوت اقـلـیـت مـجــلــس بازنشستگی سیاسی را رها کرد و کاندید دوره شانزدهم مجلس شورای ملی گردید . او در ایـن دوره در اعـتـراض بـه تــقـلـب در انتخـابات به اتفـاق حدود دویست نفـر دیگر در دربار مـتحـصن شـد که ایـن تحصـن بدون اخـذ نتیجه پایان گرفت . مصدق در مجلس شانـزدهم ـ رئیس کمیسیـون نفت مجلس شد .در این دوره بود که کمیسیون نفت ده روز به دولت فـرصت داد تا نظر خود را نسبت بـه لایحه الحاقی مبنی بر ملی شدن صنعت نـفـت ارایه دهـد .رزم آرای نخـسـت وزیـر در مقابـل ایـن طـرح ایستادگی کـرد؛ به همین دلیل در ۱۶ اسفنـد ۱۳۲۹ رزم آرا به دست فدائیان اسلام کشته و مهم ترین مانع پیش روی ملی شدن صنعت نفت بـرداشته شد .۱۳ روز بعد مجلس شـورای ملی به ملی شدن صنـعـت نفت رأی داد . در اردیبهشت سال ۳۰، دکتر مصدق به پیشنهاد جمـال امـامـی بـه نـخـسـت وزیـری بـرگزیـده شـد و حسـاس تـریـن دوران زندگـی او بـدیـن گـونه شـکـل گرفت . دکتر مصـدق بـدون مشـورت با اعضای جبـهـه ملی ، وزیـران خود را که اغـلـب از دولتمـردان سابق بودند انتخاب نمود و سپس برنامه خود را بدین شرح اعلام کرد :
۱) اجـرای قانـون ملی شدن صنـعـت نـفـت در سراسر کشور
۲) اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای ملی و شهرداری ها انتخابات مجلس هفدهم در زمان دولت مصدق
برگزار گردید و آیت الله کاشانی به عنوان رئیس مجلس برگزیده شد، هر چند در مجلس حضور نیافت . به دنبال تقـاضـای دکـتـر مـصـدق از شـاه بـرای تصـدی وزارت جنـگ بـرای خـودش و نپـذیـرفتـن آن توسط شاه ، دکتر مصدق استعفا داده و در پی آن قوام به نخست وزیـری بـرگزیده شد .اما سه روز بعـد بـا اعتراض آیت الله کاشانی و تظاهرات نسبتاً وسیع مردم در ۳۰ تیرماه ۱۳۳۱، شاه مصدق را بر مسند قدرت باز گرداند . مصدق برای ادامه کار و پیش بردن ماجرای نفت تقاضای اعطـای اخـتـیـارات قانـونگـذاری یک سالـه نمود .این امر که مخال صریح قانون اساسی و به منـزله بی اختیـار شـدن مـجـلـس بـود مـورد اعتـراض نمایندگان به رهبری آیت الله کاشانی گردید، سرانجام این اختیارات به مصدق داده شد .به دنبال اوج گیری اختلافات اقلیت مخال دولت و مصدق ، ۵۹نفر از نمایندگان مجلس که از حامیان دکتر مصدق بودند استعفا داده و مجلس هفدهـم بـدیـن تـرتیب منـحـل گردید . ۲۵ مردادماه ۱۳۳۲ کودتای سرهنگ نصیری و زاهدی که به دستور شاه صادر شده بود، کش و به اطلاع عموم رسید .
شاهنیز از کشور خارج گردید . آیت الله کاشانی طی نامه ای به مصدق در مورد وقوع یک کودتای دیگر توسط زاهدی هشدار داد ولی او در پاسخ تنها نوشت که » مستظهر به پشتیبانی ملت ایران هستم .«اما کودتا در تهران انجام شد و مصدق از کار برکنار گردید . * بعداز کودتا مصـدق در ۲۹ مردادماه ۱۳۳۲ دستگیـر شـد . بازپرسی او تقریبـاً یک ماه بعـد، از ۲۶ شهریور ۳۲ آغاز شد و تا ۷ مهر ادامه یافت .در روز ۳۰ آذرماه ، دادگاه متهـم را گناهکار شناخـتـه و او را به سه سـال زنـدان مـجـدد مـحــکــوم کـرد .پـس از پـایــان دوره محکـومیت در سـال ۱۳۳۵ مستقیـمـاً بـه زادگاهـش احمدآباد فـرستاده شد و تا پایان عمر در آنـجـا بـود . وی در این دوران از فعالیت های سیاسی به دور بـود تا اینکـه در سـن ۸۵ سالگی در حالی که از بـیـمـاری سـرطان حنـجـره رنج می بـرد و به همـیـن منـظـور در بیمارستان نجمیه (موقوفیمادرش )تحت درمان بود، در روز ۱۴ اسفند ۱۳۴۵ درگذشت .
http://bimemoj.blogfa.com/post-۲۴.aspx
سحر میرشاهی
مدیر سایت / فارغ التحصیل مهندسی علوم و صنایع غذایی از دانشگاه شهید چمران اهواز
منبع : آریایی


همچنین مشاهده کنید