سه شنبه, ۲۹ اسفند, ۱۴۰۲ / 19 March, 2024
مجله ویستا

هفت وظیفه قرآنی ما


هفت وظیفه قرآنی ما
قرآن کلام خداست و بارقه های امیدبخش آن در رگ عالم جاری است، سخن از فیروزه کلامی است که برخاسته از حنجره ملکوت سموات و خود نشانه ای از حقایق و کمالات است. کلامی جوشیده از چشمه سار آفرینش و متصل به دریای حقیقت که ما در این شوره زار دنیا به تکاپوی آن به سر می بریم.
الف) پیرامون جایگاه قرآن
۱) برتری های کلامی ومعنوی قرآن
یکی از اصول برتری قرآن همین است که مستقیما از جانب خدا و توسط فرشته وحی الهی بر قلب پاک رسول خدا (ص) نازل شده و کلام خداست که تا کنون نیز خدشه و تحریفی در آن ایجاد نشده است. انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون و نیز از آن جهت که برنامه کامل سعادت بشری و راه هدایت انسانهاست و نیز از جهات دیگر بر سایر کتب آسمانی دیگر برتری دارد. برهمین اساس درمیان پیروان سایر ادیان نیز از احترام خاصی برخورداراست. علاوه برآن قرآن، دارای ظاهری زیبا و در عین حال معانی ژرف و عمیقی دارد. وسرچشمه های علوم عالم درآن نهفته و از حقایق ناگفته عالم برخوردار است. درواقع روح و معنای وسیع آن درقالب کلمات یک کتاب نمی گنجد بلکه فراتر از قالب الفاظ است. حرف قرآن را مدان چون ظاهر است/ زیر ظاهر باطنی هم قاهر است. (مولوی)
- قرآن بلیغ ترین و شیواترین کلام است و اعجاز قرائت و شیوایی کلام آن تاثیر شگرفی بر روح و جان قاری و مستمع می گذارد. پیامبر اکرم (ص)دراین باره فرمودند: «اصدق القول و ابلغ الموعظه و احسن القصص کتاب الله.» ما اگر به آیات قرآن قدری با دقت و تامل بنگریم و به ماورای آن بیندیشیم به حقائق نورانی اش دست خواهیم یافت و عظمت الهی را در کلامش به خوبی درک خواهیم کرد.
۲) هدایت گری قرآن
از این جهت که سخن خداست، حامل آثار وضعی و هدایت بخش داردونفوذآن بر قلبها بسیار است.
خداوند قرآن را برای هدایت بشر نازل کرده و در آن طریق هدایتش را تجلی ساخته است چنانچه پیامبر اکرم (ص) فرموده است: و لقد تجلی الله فی کلامه و لکنهم لایبصرون خدا به تحقیق در کلام خود تجلی یافته اما بشر آن را بخوبی درک نمی کند.
قرآن چراغ راه هدایت بشر برای همه زمانهاوبرای همه نسل هاست، بنابراین باید بیش از پیش بکوشیم تااز هدایت های آن بهره مندشویم و در کنار آن از همه امت ها پیشی بگیریم و لحظه ای از این چراغ روشنگر و هدایت بخش غافل نگردیم.
قال رسول الله (ص):
اذا التبست علیکم الفتن کقطع اللیل المظلمه فعلیکم بالقرآن.
قرآن مبتنی بر شیوه های نصح و موعظه حسنه و بلاغت مبین نازل شده است.
چنانکه امام صادق (ع) فرمودند:
ان هذا القرآن فیه منادی الهدی و مصابیح الدجی
در قرآن راهها و شیوه های صحیح هدایت بخشی و انوار هدایت بشری وجود دارد. و آن کس که قول خدا را راهنمای خود قرار دهد، استوارترین راه هدایت رایافته است. اهمیت این بعد از قرآن به حدی است که نه تنهاازماخواسته شده است به قرآن رجوع کنیم وبدان تمسک جوئیم بلکه از توجه به غیر آن نیز منع شدیم چنانکه امام رضا (ع) فرمودند:
لاتطلبوا الهدی فی غیر القرآن قتضلوا.
در غیر از قرآن هدایت نجویید که گمراه خواهید شد.
شرط بهره مندی از قرآن این است که به آن سهل و سبک ننگریم وسعی کنیم به همه ابعاد هدایتگری اش پی ببریم همانطورکه امام علی (ع) با توجه به اقوام بودن بعد هدایت قرآن می فرماید: «من اختار قول الله دلیلا فهدی الی اللتی هی اقوم» هرکس که فرموده خدا را دلیل راه خود قراردهد پس به طریق اقوم هدایت خواهد شد. بنابراین آیات «ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین» و «ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم» نیز به همین بعد مهم قرآن اشاره دارند.
۳) جامعیت
قال الله تعالی: «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء.» ما بر تو کتابی نازل کردیم که بیانگر همه چیزهاست. در قرآن علم اولین و آخرین و آنچه که بشر در دوران عمر خود با آن روبرومی شودو بدان نیازپیدامی کند نهفته است. یعنی علوم اعصار گذشته و آینده، همه در قرآن جمع است و از آنجا که آیات آن برگرفته از علوم آسمانی است، بنابراین هرکس در هر زمانی که تفسیر خاصی از آن ارائه نماید، فصل الخطاب آن به حساب نمی آید.
چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «من اراد الاولین و الآخرین فلیثور القرآن.»
هرکس بخواهد علم اولین و آخرین را دریابد پس به قرآن رجوع نماید. هرکسی از ظن خود شد یار من
از درون من نجست اسرار من
علاوه این آیات و ما فرطنا فی الکتاب من شیء و لا رطب ولا یابس الی فی کتاب مبین. وآیات مشابه آنها در قرآن به همین بعد جامعیت و کمال علمی و معنوی آن اشاره دارند. و کلمات «لایعلمون» و «لایفقهون» درقرآن بدان معناست که بشر به معنای قرآن نخواهد رسید. همانطورکه حضرت علی (ع) فرمودند: ما من شیء الا و علمه فی القرآن و لکن عقول الرجال یعجز عنه. یعنی هیچ چیزی در عالم وجود ندارد مگر آنکه علمش در قرآن است و لیکن عقول بشر از درک آن عاجز است.
ب) وظایف ما:
۱) فراگیری قرآن
قال علی (ع) تعلموا القرآن فانه احسن الحدیث و تفقهوا فیه فانه ربیع القلوب.
قرآن را فرا بگیرید که برترین کلام است. و در آن بیندیشید که بهار قلبهاست. بعد از شناخت جایگاه و درک فضائل قرآن لازم است که به فراگیری صحیح علوم آن بپردازیم. را که قرآن محور اساسی دین و کتاب قانون الهی است و بر هر مسلمانی لازم است که در راه فراگیری آن بکوشد دراین باره امام صادق (ع) فرمودند: «ینبغی للمومن ان لایموت حتی یتعلم القرآن او یکون فی تعلمه.» شایسته است که مسلمان مومن از دنیا نرود مگر آن که قرآن را فراگرفته و یا در حال فراگیری آن باشد. . . علاوه بر فراگیری قرآن وظیفه تعلیم آن به دیگران نیز بر گردن ماست چنانکه پیامبر اکرم (ص) می فرماید: خیرکم من تعلم القرآن و علمه. بهترین شما کسی است که قرآن رافرابگیردوبه دیگران نیزبیاموزد. . . و این نه بعنوان یک حق بلکه یک تکلیف برای مسلمان تعیین شده است تا در راستای فرادهی قرآن به دیگران نیز کوشا باشد.
۲) تلاوت قرآن
قال رسول الله (ص): افضل العباده قراءه القرآن. برترین عبادات قرائت صحیح قرآن است. بعد از فراگیری قرآن نوبت به قرائت آن می رسد زیرا فراگیری مقدمه ای است برای عمل نیکوی قرائت و نیز تلاوت قرآن در همه حال. البته محدود کردن قرائت قرآن به مجالس ختم و استخاره و یا ترک تلاوت به جهت سبک شمردن آن عملی است که مورد غضب خداوندواقع می شود چنانکه حضرت رسول (ص) فرمودند: «علیک بتلاوه القرآن علی کل حال.»
۳) استماع قرآن
قال الله تعالی، «و اذا قری القرآن فاستمعوا له و انصتوا لعلکم ترحمون» هرگاه که قرآن خوانده می شود به آن از دل و جان گوش فرا دهید و سکوتی همراه با تدبر پیشه کنید باشد که مورد رحمت قرآن قرار بگیرید. استماع قرآن در کنار قرائت آن ارزش والائی دارد. و این برای کسانی که از نعمت علم به آن برخوردارند لازم است. البته دیگران نیزمی توانند با گوش دادن به تلاوت قرآن در ثواب تلاوت آن شریک شوند. از آنجا که استماع در لغت به معنی گوش فرا دادن با دقت و تدبر است قاری و یا مستمع هر کدام موفق به تدبر در آن شوند، به هدف آن یعنی همان درک حقیقت نزدیکترمی شوند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: قاری القرآن و المستمع له فی الاجر سواء.
چو قرآن بخوانند دیگر خموش
به آیات قرآن فرا داد گوش
۴) تدبر در قرآن
از دیگر وظایف ما در برابر قرآن تدبر در معنای آن است و خداوند نیزفلسفه نزول قرآن را بر همین محور بیان فرموده است «کتاب انزلناها مبارکا لیدبروا آیاته و لیتذکروا اولوالالباب.»
قرآن کتاب مبارکی است که ما آن را نازل کردیم تا همه در آیاتش اندیشه کنند ودانایان ازآن پندگیرند. . . . تدبر در قرآن از امور لازم و ضروری است وچون در راستای درک معنای قرآن است زمنیه را برای عمل به آن فراهم می سازد. و باید دانست که روح والای قرآن بدون تدبر در آیات بدست نمی آید چنانکه حضرت علی (ع) فرمودند: «الا لاخیر فی قراته لیس فیها تدبر.» قرائت بدون تدبر لقلقه ای بیش نیست. اگرچه ثواب و بهره خاص خودش را در بر دارد اما کامل نیست و به هدف منتهی نمی شود. چرا که تلاوت، مقدمه درک قرآن است و درک آن نیز بدون اندیشیدن حاصل نمی شود. مسئله تدبرنکردن حکایت کسانی است که خداوند درباره آنها می فرماید:
«افلا یتدبرون القرآن ام علی قلوب اقفالها.»آیا(منافقان)درآیات قرآن اندیشه نمی کنندیا بر دلهایشان خودمهر(جهل ونفاق)زده اند.
۵) عمل به قرآن
اصل برجسته و هدف غایی نزول قرآن و تعلم و قرائت وهمچنین تدبر در آن همه و همه برای عمل است چنانکه خداوند می فرماید:
هذا الکتاب انزلناه مبارکا فاتبعوه. این کتاب را مبارک نازل نمودیم پس، از آن تبعیت نمائید. . . و لذا کسانی که به قرآن عمل نمی کنند و تنها به قرائت آن اکتفاء می کنند، در واقع به شان و مقام والایش بی احترامی کرده اند. . امام صادق (ع) درباره نتیجه کارچنین افرادی می فرماید: «رب تالی القرآن و القرآن یلعنه.» چه بسا تلاوت کننده قرآن که قرآن لعنتش می کند. . . وقتی از حضرت سئوال شد آنان کیانند فرمود کسانی که قرآن را می خوانند اما به آن عمل نمی کنند به تعبیر امام صادق (ع) قرائت قرآن بدون عمل به آن به مثابه تمسخر نسبت به آیات آن است چنانکه می فرماید: «من قراء القرآن من هذه الامه ثم دخل النار فهو ممن کان یتخذ بآیات الله هزوا.» کسی که قرآن رابخواندولی به آن عمل نکندبه آتش دوزخ دچارخواهد شد چرا که گوئی در دنیا به تمسخرقرآن مشغول بوده است.
۶) کشف حقیقت قرآن
لزوم سخن گفتن از حقیقت قرآن به هدف آرمانی نزول آن برمیگردد چرا که قرائت و تلاوت قرآن بدون درک معنی و مفهوم و حقیقت آن بی فایده است و عملا زمینه را برای عمل به آن فراهم نمی سازد. به همین خاطر آنان که اهل قرآن هستند باید در راستای کشف حقیقت آن و نیز تفهیم آن به دیگران بکوشند و حقیقت آن را از برای مردم منکشف سازند، البته باید دانست که علم راسخ قرآن و تاویل و تفسیر آن در نزد اهل بیت (ع) است. بنابراین نمی توان بدون بهره گیری از چشمه های جوشان کلام و علوم آسمانی آنها به حقیقت قرآن دست یافت. چنانچه امام باقر (ع) فرمود: ان ما اوتینا تفسیر القرآن و احکامه. از جمله علومی که به ما داده شده همانا علم تفسیر قرآن و احکام آن است. امام صادق (ع) نیز فرمودند: «نحن الراسخون فی العلم و نحن نعلم تاویله.» ما بحق راسخان در علم تفسیر قرآنیم و ما تاویل آیات آن را بخوبی می دانیم.
۷) حفظ کردن آیات قرآن
حفظ کردن قرآن در دو مفهوم بکارمی رود: یکی محافظت از حریم قرآن و دیگری حفظ آیات آن. مراد مانیز در این مطلب نوع دوم آن است. قال رسول الله (ص): لایعذب الله قلبا وعی القرآن. خداوند قلبی را که قرآن را در خود جای داده عذاب نمی کند. حفظ کردن قرآن و آیات نورانی آن فکر و ذهن و چشم دل بشر را روشن می سازد و ذکر و یاد الهی را در دلها دوام می بخشد و نیز به انسان توفیق رشد و آشنائی با حقایق و معارف آسمانی آن عطا می کند چرا که آیات قرآن با آن روح وسیعش در ذهن افراد جاری می شود و به فرموده امام صادق (ع) توفیق عمل به آن رانیز برای افراد بیشتر فراهم می سازد. «الحاقط بالقرآن و العامل به مع السفره الکرام البرره.» در این روایت حفظ قرآن با عمل نمودن به قرین هم بیان شده اند. یعنی حافظ قرآن وعمل کننده به آن با سفیران طریق کرامت الهی همراه خواهد بود. علاوه بر این خود حفظ کردن قرآن دارای ارزش و اجر شایسته ای است چنانکه امام صادق (ع) فرمودند: ای الذی یعالج القرآن و یحفظه بمشقه منه و قله حفظ له اجران کسی که قرآن را با مشقت و تحمل سختی حفظ می کند، دو اجر در پیش دارد یکی اجر نفس کار است و دیگری اجر توفیق عمل.... حافظان حقیقی قرآن همان عاملان به آنند که پیامبر اکرم (ص) آنها را برترین گروه امت خویش بیان فرموده است:
«اشراف امتی حمله القرآن.»
و این گروه وارسته اگر حفظ کردنشان با درک مفاهیم و روح والای قرآن و نیز عمل به آن همراه باشند اهل بهشت خواهند بود چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمودند: حمله القرآن عرفاء اهل الجنه. حاملان قرآن عرفاء اهل بهشت خواهند بود.
ابراهیم حسنی
منبع : روزنامه جوان


همچنین مشاهده کنید