سه شنبه, ۲۹ اسفند, ۱۴۰۲ / 19 March, 2024
مجله ویستا


شهری متکی به دولت


شهری متکی به دولت
شهر نشینی یکی از مظاهر دنیای مدرن است که با سرعت بالایی در حال گسترش است و این گسترش در دهده های اخیر بیشتر در کشور های جهان سوم رخ داده است. رابرت پارک می گوید : "جهان‌ ممکن‌ است‌ میان‌ دو طبقه‌ تقسیم‌ شود، کسانی‌ که‌ به‌ شهر رسیده‌اند و کسانی‌ که‌ هنوز نرسیده‌اند "(کیویستو،۱۳۸۲:۱۸۲)
از عوامل شیوع این نوع شهرنشینی در ایران می توان به تعاملات با دنیای غرب و آشنا شدن با زندگی شهری غرب ، تمرکز منابع و امکانات در چند شهر بزرگ اشاره داشت .
طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت شهرنشین ایران ۶۸ درصد و جمعیت روستایی ۳۲ درصد باقی مانده را تشکیل می دهند. ( سالنامه آماری ۱۳۸۵)تهران شهری با تنوع فرهنگی بالاست و اغلب ساکنان آن از مهاجرین روستا ها و شهرهای کوچکتر اند و از این رو تهران محل تلاقی عناصر نا همگون فرهنگی است.
هسته مرکزی یک مادر شهر بسیار متراکم- از نظر فعالیت های اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی است و از سوی دیگر از نظر جمعیت نیز متراکم است - و در اطراف آن شهرک های اقماری و حاشیه نشینی شکل گرفته است.( ممتاز ، ۱۳۸۳ : ۵۲) اما باید خاطر نشان کرد که تهران یک شهر غیر متمرکز است و هسته های گوناگونی راشامل می شود.
در دوره ی رشد فزاینده شهرنشینی ( ۱۳۴۰ به بعد) و با تاکید بر سرمایه گذاری های دولتی ، وجود امکانات رفاهی ، بهداشتی ، درمانی و تغذیه بهتر و... نرخ رشد در تهران بسیار بالا بوده به طوری که تا سال ۱۳۵۶ ، ۵۰% کل مهاجرین کشور جذب تهران شده بودند. ( ممتاز، ۱۳۸۳ : ۱۰۰)
پیامدهای چون نبود مسکن مناسب ، حاشیه نشینی ، فقر ، انحرافات اجتماعی، آلودگی محیط زیست و... محصول شهرنشینی بی قاعده در این سال ها بود که هم چنان نیز ادامه دارد. این خیل عظیم در بیشتر موارد مهارت لازم برای اشتغال در عرصه های صنعتی و تولیدی را نداشته و به سمت مشاغل فصلی و کاذب سوق داده می شدند
کلان شهر عرضه کننده شرایط ویژ های برای شهرنشینان است وافراد را از قیود و تحمیلات زندگی به مرتبه منحصر به فرو بودن می رساند ؛ به عبارتی فرصت هایی برای بسط و تحول این هر دو نوع تفویض نقش در شهر مقدور است .( زیمل ، ۱۳۷۲ : ۶۵ )
فضای شهری برای فرد امکان تحرک بیشتری را به ارمغان می آورد و این گونه است که علیرغم مشکلات بسیار در طول این چند دهه با کاهش مهاجرت از روستا و شهرهای کوچک به شهر های بزرگ مواجه نبودیم. " در شهر همه‌ی‌ بلند پروازیهای‌ پنهانی‌ و همه‌ی‌ آرزوهای‌ ابراز شده‌ فرصتی‌ برای‌ تجلی‌ پیدا می‌کنند. شهر طبیعت‌ انسان‌ را در تمام‌ جلوه‌های‌ آن‌ شکوفا می‌سازد، گسترش‌ می‌دهد و تبلیغ‌ می‌کند." ( کیویستو،۱۳۸۲:۱۸۲) در شهر است که فرد و تصمیمات وی امکان اثر گذاری بیشتری نسبت به یک فضای بسته را می یابد.تمامی این تعارضات و تنوعات فرهنگی بین ساکنین شهر تهران وجود یک نظم جدید را که توانایی انسجام بخشی داشته باشد را لازم می دانستندو نیاز به ایجاد یک نهاد و سازمان برای ایجاد نظم و حفظ و نظارت آن را لازم دیدند.
به دلیل ان که شهر تهران در صد سال اخیر و قبل از آن مرکزیت سیاسی دولت محسوب می شد و در حوزه اختیارات دربار قرار داشت و اولین شهرداری ها نیز با هدف حفظ پاکیزگی، نصب و نظارت برگه قیمت اجناس واز این قبیل ونه تصمیم گیری در مورد اداره شهر شکل گرفت ولی امروزه و علی الخصوص در سال های اخیر که از لحاظ عمرانی و بافت فضای شهری به وضعیتی بهتر از سال های قبل از انقلاب و دوره جنگ دست یافته ایم، نیاز به مشارکت آحاد شهروندان بر کسی پوشیده نیست.
مطابق با تغییر نیازها ی افراد ( شهروندان)اهداف وظایف شهرداری ها نیز تغییر یافت و بیشتر به جهت فرهنگی - اجتماعی تمایل پیدا کرد ؛ اهدافی مانند تأسیس مؤسسات فرهنگی، بهداشتی و تعاونی و مساعدت مالی به انجمن های تربیت بدنی و خانه و مدرسه که در گذشته چندان مورد توجه قرار نمی گرفت از اهداف اساسی شهرداری تهران محسوب می شود.پارک ها ساخته شدند ولی خلا ناشی از کمبود مکان های هنری و فرهنگی آشکارا دیده می شد ، خانه های کتاب ، کتابخانه های عمومی و تخصصی و.... حاصل این گردش موضع نسبت به مدیریت شهری بود.
دکتر صدیق سروستانی در تحقیقی با عنوان "تحلیل مدل های حکمرانی شهری در انتخابات سومین دوره ی شورای اسلامی شهر تهران" به این نتیجه رسید که از میان چهار الگوی مدیریت شهری( رفاهی ، مدیریتی ، شراکت گرا و طرفدار رشد) در مدل حکمرانی رفاهی ، اداره ی شهر متکی بر منابع دولتی است که منجر به کاهش استقلال عمل شورای شهر و امکانات آن برای تاثیرگذاری بر مدیریت شهری می شود. ( صدیق سروستانی و دیگران ، ۱۳۸۶ :۹)
با اندکی دقت در بیلبورد های خیابان که به تبلیغات فعالیت ها و اهداف شهرداری اشاره می کند همانند " زیبا سازی محلات با همکاری معتمدین محل" ، " داشتن شهر زیبا در گرو همکاری شهروندان" ، " مشارکت شهروندان در تصمیم‌گیریها " ، و گسترش امکانات فرهنگی، هنری، ورزشی و تفریحی اماکن وابسته به شهرداری منطقه به دلیل احساس نیاز به همکاری شهروندان در سر لوحه برنامه های شهرداری قرار گرفت.کلان شهری مانند تهران با یک برنامه واحد نمی تواند هدایت شود و از همین رو تمرکز زدایی در برنامه های توسعه ای شهرداری مشهود است. استفاده از معتمدین محل و بازتاب مشکلات شهری هر محله به جای ارائه یک الگوی عام برای تمامی مناطق از دیگر فعالیت های تمرکز ضداست و مدیریت شهری اساسی نسبی پیدا می کند. پاسخ گویی ، مشارکت جویی ، ارتباط مستمر و مستقیم مسئولان هر منطقه با مردم را می توان مواردی از موضع محلی گرایی در سازمان شهرداری تهران دانست؛ به عبارتی می توان گفت که برنامه های محله گرا شهرداری از سطح میانه به سطوح خرد انتقال یافته است و بیشتر در راستای فرهنگی و باز تولید اجتماعی شهروندانی که خود را کنار از تصمیمات در عمران محله و شهر خود می دانشتند ، قرار گرفته است.
این روش از طریق تبلیغات وآموزش های نیمه رسمی در مدارس ، خانه های محله ، فرهنگسرا ها ، پارک ها صورت می پذیرد و به تداوم این اموزش ها با توجه به درونی کردن این ارزش ها و هنجار ها پرداخته شده است.
و اهمیت مشارکت مردمی از سوی مسئولان شهرداری به درستی درک شده است. با علم به این که طرح ریزی و اجرای این قبیل برنامه ها در یک فاصله زمانی تقریبا طولانی نمایان می گردد اما این که تا چه اندازه این شیوه مدیریت به درستی اجرا می شود و مشارکت مدنی شهروندان تا چه اندازه در تصمیم گیری و برنامه ریزی های شهری مناطق تهران مؤثر است ویا مشارکت شهروندان در این طرح ها تا چه اندازه است ، مقوله ای جدا از اهداف و تبلیغات شهرداری هاست.در این راستا باید عواملی را که باعث تقویت مشارکت شهروندان می شود را تقویت نمود و از سوی دیگر مسئولان خدمات شهری و شهرداری مناطق کلیه موانعی را که مشارکت اجتماعی را تضعیف می کند را بر طرف نمایند و کیفیت خدمات شهری خود را بهبود بخشد .
سودابه قیصری
منابع:
- ممتاز ،فریده . ۱۳۸۳. جامعه شناسی شهر. تهران:انتشار.
- زیمل، گئورگ.۱۳۷۲." کلان شهر و حیات ذهنی".مترجم یوسف اباذری.نامه علوم اجتماعی.جلد دوم. شماره ۳.صص ۶۶- ۵۳ .
- پیترکیویستو۱۳۸۲.. اندیشه‌های‌ بنیادی‌ در جامعه‌ شناسی.ترجمه‌ی‌ منوچهر صبوری. تهران : نشر نی.
- صدیق سروستانی ، رحمت الله و حسین ایمانی جرجانی و سید احمد فیروز آبادی .۱۳۸۶. " تحلیل مدل های حکمرانی شهری در انتخابات سومین دوره ی شورای اسلامی شهر تهران". فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی. شماره ۲۶. صص۳۵-۹ .
- سالنامه آماری ۱۳۸۵.
- http://www.tehran.ir/Default.aspx?tabid=۵۹۰&language=fa-IR
منبع : هفته نامه فصل نو


همچنین مشاهده کنید