گیاه درمانی در زخمها و سوختگیها

استفاده از داروهای گیاهی در درمان آسیبهای پوستی مانند زخم و سوختگی با انجام تحقیقات مختلف و تأیید اثربخشی آنها مرسوم گردیده است. اثرات مفید گیاهانی مانند آلوئه، همیشه بهار، لاواند و ... در بهبود زخمها و سوختگیها کاربرد آنها را در طبابت نوین تأیید نموده است.
● مقدمه
اخیراً استفاده از درمانهای گیاهی به طور فزاینده‎ای در میان بیمارانی که بدنبال روش‎های درمانی سنتی هستند، مرسوم شده و مورد پسند بیماران و پزشکان قرار گرفته است. تعداد ویزیت‎های انجام شده توسط پزشکان طب سنتی در آمریکا به سرعت در حال افزایش است. در ۱۹۹۷ تعداد این ویزیت‎ها تقریباً ۶۲۹ میلیون مورد بود که از تعداد کل ویزیت‎های پزشکان مراقبت‎های اولیه فراتر می‎باشد(۱).در این سال تقریباً ۲۷ بیلیون دلار برای درمانهای سنتی هزینه شده و ۲۴/۳ بیلیون دلار آن مربوط به درمانهای گیاهی می‎باشد(۲). بطور تخمینی تقریباً ۵۰% از مردم انواعی از طب سنتی را مورد استفاده قرار می‎دهند و بسیاری از بیماران این موضوع را به پزشک خود نمی‎گویند. در آلمان یک مرجع تنظیم کننده بنام کمیسیونE بررسی گسترده گیاهان شایع را انجام و کیفیت، اثربخشی بالینی و موارد استفاده ۳۰۰ فرآورده گیاهی را مورد ارزیابی قرار داده (۳,۴) و این بررسی‎ها به استاندارد شدن درمانهای گیاهی منجر شده است. در حال حاضر ایالات متحده‌ قوانین سختی در مورد فرآورده‎های گیاهی اعمال می‎نماید. در اروپا و آسیا طی هزاران سال درمانهای گیاهی به طور موفقیت‎آمیزی در درمان اختلالات پوستی به کار رفته‎اند. اکنون این درمانها بصورت علمی مورد پژوهش قرار می‎گیرند.
بررسی اثربخشی تعدادی از درمانهای گیاهی برای وضعیت‎های درماتولوژیک در حال انجام است و بعضی از آنها شواهد علمی قابل توجهی از اثربخشی را نشان داده‎اند. ترکیبات گیاهی زیادی برای بیماریهای مختلف از جمله بیماریهای پوست جهت فروش عرضه می‎شوند. اکنون که ارتباطات پیشرفته بین پزشکان سرتاسر دنیا وجود دارد، مهم است که اطلاعات مربوط به درمانهای گیاهی،‌ اثرات آنها و تداخلات داروئی را به اطلاع یکدیگر برسانیم تا ارائه راههای درمانی سنتی به بیمارانمان امکان‎پذیر باشد. این مقاله برای آموزش و استفاده از این چالش‎های درمانی نوشته شده است. اطلاعاتی که با یک روش عملی تألیف شده باشند ممکن است اکثر بیماران را قادر سازند از این درمانها که اکنون در سرتاسر جهان مورد استفاده قرار می‎گیرند، سود ببرند. در این نوشتار داروهای گیاهی دارای شواهد علمی مبتنی بر اثربخشی بالینی و نیز گیاهان رایج که در درمان اختلالات پوستی مفید بوده‎اند مورد بررسی قرار گرفته اند. بی‎خطر بودن هر گیاه مشخص شده است تا پزشک قادر باشد درمانهای گیاهی را که ممکن است در کار بالینی مورد استفاده قرار دهد، بهتر بشناسد. همچنین تداخلات دارویی و عوارض شایع داروهای گیاهی در زمینه بیماریهای پوستی بیان شده است.
۱) Aloe vera
یک برگ تازه از آلوئه را برش داده و ژل حاصل از آن را روی پوست قرار دهید، یا پوست آن را جدا کنید و باقیمانده برگ را روی پوست بمالید. برگهای گیاه آلوئه (صبرزرد)، ۲ ماده؛ ژل و یک شیره یا لاتکس تولید می‎کنند. ژل را از قسمت داخلی برگ بدست می‎آورند و طی قرن‎ها برای درمان موضعی زخم‎ها و سوختگی‎ها به کار برده‎اند. شیره یا لاتکس یک مایع تلخ زرد رنگ است که از بخش‎های ویژه‎ای از پوسته داخلی برگ استخراج می‎کنند و معمولاً بصورت پودر فروخته می‎شود و اثرات ملین بسیار قوی دارد.(۵ صفحه۳۱) چندین گزارش موردی و مطالعه روی حیوانات نشان داده که آلوئه سوزش، خارش و اسکار همراه با درماتیت ناشی از اشعه را کاهش می‎دهد.(۶) همچنین بهبود زخم‎های مزمن پا، زخم‎های ناشی از جراحی و سرمازدگی اعضاء را تسریع می‎نماید. مکانیزم اثر در مطالعات in vivo حیوانی مطالعه شده است. آلوئه،‌ترومبوکسان A۲ و B۲ و پروستاگلاندین ۲&#۹۴۵; را که موجب انقباض عروقی و تجمع پلاکتی می‎شوند، کاهش میدهد وبنظر میرسد پرفیوژن پوستی را افزایش و خطر از دست رفتن بافت بعلت ایسکمی را کاهش می‎دهد. (۶)مطالعات in vitro نشان داده‎اند که یک کربوکسی پپتیداز که برادی کینین(عامل قدرتمند ایجاد کننده درد در التهاب حاد) را غیرفعال می‎کند،‌ احتمالاً درد در محل درمان را کاهش می‎دهد. (۷) سالیسیلیک اسید در آلوئه وجود دارد و با مهار تولید پروستاگلاندین بعنوان یک مسکن وضد التهاب عمل می‎کند.(۸)
لاکتات منیزیوم موجود در آلوئه با مهار هیستیدین دکربوکسیلاز که تبدیل هیستیدین به هیستامین را در Mast cells کنترل می‎کند بعنوان یک ضد خارش تأثیر دارد.(۶) همچنین به نظر می‎رسد برطرف شدن التهاب بعلت خواص Immunomodulatory پلی‎ساکاریدهای ژل به ویژه Acetylated mannas باشد.(۹) در in vitro آلوئه فعالیت باکتریسید و ضد قارچ دارد. عارضه جانبی عمده در استفاده موضعی از ژل آلوئه، درماتیت تماسی آلرژیک است. همچنین تأخیر ترمیم بعد از لاپاراتومی یا سزارین گزارش شده است. در صورت استفاده درست، مصرف خوراکی آلوئه بسیار مطمئن است. (۱۰ صفحه۷)
۲) Honey:
طی قرنها از مصرف موضعی عسل برای تسریع بهبود زخمها استفاده شده و در درمان سوختگی‎ها، زخم بستر (Decubitus ulcer) و زخم‎های عفونی مفید بوده است(۱۱). در in vitro عسل در برابر ارگانیزمهای شایع عفونی کننده زخم‎های جراحی، دارای فعالیت آنتی باکتریال و ضد قارچ بوده است.(۱۲) در ۱۹۹۸ طی مطالعه کوچکی، ۹ شیرخوار مبتلا به عفونت زخم بزرگ و باز با کشت مثبت متعاقب عمل جراحی که در آنها درمان استاندارد (بیش از ۱۴ روز آنتی بیوتیک مناسب داخل وریدی و شستن با کلرهگزیدین) با شکست مواجه شده بود، مورد بررسی قرار گرفتند. این زخم‎ها ۲ بار در روز با ۵ تا ۱۰ میلی‎لیتر عسل تازه تغییر نیافته، تحت درمان قرار گرفتند، ۵ روز پس از شروع درمان بهبود بالینی قابل توجهی مشاهده و در روز بیست و یکم پس از آغاز درمان تمامی زخم‎ها کاملاً بسته، تمیز و استریل بودند.(۱۳) در دیگر کارآزمایی تصادفی کنترل شده، گاز آغشته به عسل با یک ورقه Polyurethan در سوختگی‎های با ضخامت نسبی (Partial-thickness) مقایسه و از نظر آماری زخم‎هایی که با عسل درمان شده بودند نسبت به زخم‎هایی که با ورقه پلی اورتان تحت درمان قرار گرفتند، زودتر التیام (به طور متوسط ۸/۱۰ روز در مقابل ۳/۱۵ روز) و از نظر عوارض مانند عفونت، گرانولاسیون بیش از حد و انقباض زخم (Contracture) یکسان بودند.(۱۴) بنظر می‎رسد، خواص عسل در ترمیم زخم‎ها به علت ویژگیهای دبرید کننده آنزیم کاتالاز، جذب ادم ناشی از خاصیت عسل در جذب رطوبت (Hygroscopic)، توانایی آن برای گسترش گرانولاسیون و اپی‎تلیزاسیون از لبه‎های زخم و خواص آنتی میکروبیال آن باشد(۱۵). اگرچه گزارشهایی در ارتباط با درماتیت تماسی ناشی از عسل وجود دارد اما عوارض جانبی مهمی گزارش نشده است.
۳) Marigold:
گیاه Calendula officinalis که بیشتر به نام گل همیشه‎بهار معروف است، از قدیم‎الایام بصورت موضعی مورد استفاده قرار می‎گرفته و در حال حاضر بعنوان یک آنتی سپتیک و ترمیم دهنده زخم توسط کمیسیون E آلمان مورد تأیید قرار گرفته است. ( ۴صفحه ۱۱۹) گیاه فروشان معاصر فرآورده موضعی همیشه بهار را برای زخم‎ها، سوختگی‎ها، تاول‎ها، بثورات جلدی، خشکی و ترک پوست، ‌زونا و واریس توصیه می‎کنند. استفاده از فرم دهانشویه آن نیز برای رفع التهاب دهان و ناحیه حلق مرسوم است.(۱۶) پماد یا کرم همیشه بهار با مخلوط کردن ۲ تا ۵ گرم از گل‎های آن با ۱۰۰ گرم پماد چندبار در روز به کار می‎رود. فرم دهانشویه و لوسیون آن با آمیختن ۱ تا ۲ قاشق چایخوری (۱۰-۵میلی‎لیتر) تنطور همیشه بهار با ۲۵/۰ تا ۵/۰ لیتر آب تهیه می‎شود. (۵ صفحه۱۳۰) عارضه جانبی مهم درماتیت تماسی آلرژیک است. هیچ عارضه جانبی خطرناکی گزارش نشده است و برای مصارف موضعی و خوراکی بیخطر می‎باشد (۱۰صفحه۲۲).
بنظر می‎رسد اثرات ضد التهابی آن بعلت تری ترپنوئیدها باشد. در مطالعه بر روی حیوانات، همیشه بهار گرانولاسیون را تحریک و گلیکوپروتئین‎ها و کلاژن را در زخم‎ها افزایش می‎دهد(۱۶) و در invitro دارای خواص آنتی میکروبیال و تعدیل کننده ایمنی است(۵ صفحه۱۳۰).
۴) Tannins:
گیاهان بسیاری دارای تانین هستند که بعنوان یک قابض به خشک شدن زخم‎های مترشحه و خونریزی دهنده کمک می‎کنند. از جمله این گیاهان میتوان به برگ گردوی انگلیسی،قضیب ذهب (Goldenrod)، Labrador tea، اسطوخدوس (Lavender)، گل ماهور (Mullein)، پوست بلوط، ریوند چینی (Chinese rhubard)، گل راعی (St John&#۰۳۹;s wort) و ترشک (Yellow dock) اشاره نمود. (۵صفحه۷۰۹) از تانین‎ها به صورت موضعی در ضایعات باز ترشح‎دار، زخم‎ها، هموروئید و سوختگی‎های درجه ۳ استفاده شده است. تانین‎ها بر روی سطوح خونریزی دهنده یک اثر قابض یا هموستاتیک را بعلت انقباض عروقی موضعی و احتمالاً افزایش میزان انعقاد موجب می‎شوند. عصاره آبی گیاهان محتوی تانین بعلت انقباض عروقی و تشکیل لخته مصنوعی (احتمالاً ناشی از واکنش تانین‎ـ پروتئین) فعالیت هموستاتیک خود را نشان می‎دهند که منجر به ایجاد یک توپی (Plug) مکانیکی برای متوقف نمودن خونریزی از عروق خونی کوچک می‎شود (۱۷). این اثر میتواند برای خونریزیهای خفیف داخلی نیز مفید باشد.
کاربرد موضعی تانین‎ها روی پوست واجد اثرات مطلوب در سوختگی‎ها، اگزمای همراه با ترشح و عفونت‎های ویروسی است. در اوایل قرن بیستم، اسپری‎های محتوی تانین بعنوان درمان ترجیح داده شده در سوختگی‎های شدید مورد استفاده قرار گرفتند. مجموعه تانین ـ پروتئین تشکیل شده بعنوان یک غشای مصنوعی نیمه تراوا بنام eschar عمل می‎کند(۱۸) اما بعلت ایجاد سطوح سمی تانیک اسید که گاهی اوقات از طریق پوست آسیب دیده جذب می‎شد، این روش متروک گردید. تانیک اسید به سلولهای ریشه‎ای (Stem Cells) اپی‎تلیال آسیب رسانده و سبب تشکیل اسکار وسیعی می‎گردد. با اینحال در چین هنوز هم از این روش با استفاده از تانین‎های متراکم که سمیت کمتری داشته و اپیدرم در حال بازسازی را تخریب نمی‎کند، استفاده می‎شود.
سایر گیاهان محتوی تانین عبارتند از :
ـ گیاه انجیلی Hamamelis (witchhazel)
ـ نوعی علــــف نقره ایPotentilla tormentilla (tormentil)
ـ بلـــــوط Quercus (oak)
ـ غـــافــث Agrimonia (agrimony)
ـ علف مبارک Geum(avens)، Krameria (rhatany
ـ شمعدانی وحشی Geranium (Cranesbill)
ـ تاتاری Carduus benedicta (blessed thistle)
ـ صمغ عربی Acacia catechu (catechu)
ـ دو دندان Bidens (bur-marigold)، Sanguisorba (burnet)
ـ پای شیر Alchemilla (ladies mantle)
ـ انجبار Polygonun (bistort)
● استفاده از سایر فرم های داروئی در سوختگی‎ها:
بطور معمول استفاده از گیاهان یک راه مطمئن برای تقویت سیستم‎های بدن است، مهم آنست که قبل از استفاده از گیاه درمانی، تشخیص مسجل گردد. از گیاهان می‎توان بصورت عصاره‎های خشک (کپسولها، پودرها و چای)، گلیسیریت‎ها (عصاره‎های گلیسرینی)، یا تنطورها (عصاره‎های الکلی) استفاده کرد. در صورتیکه دستور دیگری مدنظر نباشد، چای را با ریختن یک قاشق چایخوری گیاه در یک فنجان آب داغ می‎توان تهیه نمود. برای تهیه دم کرده، ۵ تا ۱۰ دقیقه برگ یا گل و ۱۰ تا ۲۰ دقیقه ریشه گیاه را دم می‎کنند و ۴-۲ فنجان در روز نوشیده می‎شود. تنطورها را باید به تنهایی یا در ترکیب با سایر گیاهان به کار برد.
▪ برای فعال کردن سیستم ایمنی و کاهش خطر عفونت درطی فاز حاد بیماری ۶۰-۳۰ قطره از قسمتهای‎مساوی از تنطورهای کوکب کوهی (Echinaceae purpura) cone flower، و ختم ذهبیgoldenseal (Hydrastis Canadensis) ، را هر ۴-۳ساعت یکبار به کار برید
▪ گیاه آب بشقابی Gotu kola&#۶۱۵۶۳; (Centella asiatica) با موفقیت بسیار در سوختگیهای درجه ۲ و ۳ به کار رفته است. کاربرد موضعی روزانه از چروکیدگی و تورم پوست پیشگیری یا آن را محدود و از تشکیل اسکار جلوگیری می‎نماید. همچنین بهبودی را زیاد و فیبروز را کم می‎کند.
گیاهانی که جریان خون به پوست را بهبود می‎بخشند می‎توانند تحویل مواد غذایی به پوست را تسهیل نموده و مواد زاید متابولیکی راکاهش دهند. ترکیبی از قسمتهای مساوی از گیاهان زیر را بصورت چای (یک فنجان ۴ تا ۶ بار در روز) یا تنطور (۳۰تا۶۰قطره ۳ تا ۴ بار در روز) تهیه نمایید.
Yarrow (Archillea millefolium) Cleavers (Gallium aparine) بی‎تی راخ Prickly ash bark (xanthoxyllum clava herculis). Marigold (Calendula officinalis همیشه بهار Ginger root (Zingiberofficinalis)زنجبیل برای برطرف نمودن درد حاد در سوختگی، قسمت‎های مساوی از تنطور Jamaican dogwood (piscidia erythrina) Valerian (Valeriana officinalis) سنبل‎الطیب St. John&#۰۳۹;s wort (Hypericum perforatum) گل راعی California poppy (Escholzia californica) جام طلایی و را با نصف قسمت ازیاسمن زرد gelsemium (Gelsemium sempiverens) مخلوط نموده و در مرحله حاد ۱۰ تا ۱۵ قطره هر ۱۵ دقیقه (تا ۸ دوز) به کار برید. برای برطرف نمودن دردهای ژنرالیزه ۳۰قطره ۳ تا ۴ بار در روز استفاده نمایید(۱۹).
▪ مصرف خارجی- فرآورده‎های روغنی گل راعی برای درمان و مرحله پس از درمان آسیبهای حاد، کوفتگیها، دردهای عضلانی و سوختگیهای درجه ۱ مورد تأیید کمیسیون E قرار گرفته است (۲۰صفحه۳۶۲).
▪ برگ هماور Comfrey- (symphytum officinalis) : یک فنجان چای غلیظ محتوی ۱۰ قاشق چایخوری پر از این گیاه تهیه و برای شستشوی ناحیه استفاده نمایند. برای مدت طولانی بصورت خوراکی استفاده نشود زیرا خطر بالقوه برای آسیب کبدی را بدنبال دارد.
▪ پودر نارون- Slippery elm (ulmus rubra)، ریشه ختمی Marshmallow (Althea officinalis)، Goldenseal و ریشه هماور را مخلوط و برای تسریع بهبودی وکاهش خطر عفونت در محل سوختگی به کار برید(۱۹). در فرانسه برگ گردو به صورت موضعی برای درمان آفتاب سوختگی و سوختگیهای سطحی به کار رفته است(۲۰صفحه۴۰۲)
● نتیجه‎گیری
استفاده از درمانهای سنتی منجمله گیاه درمانی در حال افزایش است.بسیاری از این درمانها برای قرنها مورد استفاده قرار گرفته و نتایج خوبی نشان داده‎اند. چندین کارآزمایی تصادفی کنترل شده نیز نتایج امیدبخشی را برای استفاده از گیاه درمانی در درمان اختلالات درماتولوژیک منجمله زخمها و سوختگیها نشان داده‎اند. با اینحال تحقیقات بیشتری مورد نیاز است و همت علاقمندان این رشته را می‎طلبد.

نویسنده : دکتر رضا بخردی
۱. Neldner HK. Complementary and alternative medicine. Clin Dermatol;. ۱۹۹۹;۱۷:۵۳-۵۶.
۲. Klepser TB, Klepser ME. Unsafe and potentially safe herbal therapies. Am J Health Syst Pharm. ۱۹۹۹;۵۶:۱۲۵-۱۳۸.
۳. Blumenthal M, Gruenwald J, Hall T, Rister RS, eds. The Complete German Commission E Monographs: Therapeutic Guide to Herbal Medicine. Boston, Mass: Integrative Medicine Communcations; ۱۹۹۸.
۴. Bisset NG, Wichtl M, eds. Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals . ۲ nd ed. Boca Raton, Fla: CRC Press; ۲۰۰۱.
۵. Peirce A, Fargis P, Scordato E, eds. The American Pharmaceutical Association Practical Guide to Natural Medicines. New York, NY: Stonesong press Inc; ۱۹۹۹.
۶. Klein AD, Penneys NS. Aloe vera. J Am Acad Dermatol.۱۹۸۸;۱۸:۷۱۴-۷۲۰.
۷. Fujita K, Shosikel. Bradykinase activity of aloe extract. Biochem Pharmacol. ۱۹۷۶;۲۵:۲۰۵.
۸. Robinson MC, Heggers JP, Hagstrom WJ. Myth, magic, witchcraft, or fact? aloe vera revisited. J burn Care Rehab. ۱۹۸۲;۳:۱۵۷-۱۶۲.
۹. Reynolds T, Dweck AC. Aloe vera leaf gel: a review update. J Ethnopharmacol. ۱۹۹۹;۶۳:۳-۳۷.
۱۰. McGuffin M, Hobbs C, Upton R, Goldberg A, eds. Botanical Safety Handbook. Boca Raton, Fla: CRC Press; ۱۹۹۷.
۱۱. Greenwood D . Honey for superficial wounds and ulcers. Lancet. ۱۹۹۳; ۳۴۱:۹۰-۹۱.
۱۲. Efam SE, Udoh KT. The antimicrobial spectrum of honey its clinical significance. Intection. ۱۹۹۲; ۲۹:۵۲۷-۵۲۹.
۱۳. Vardi A, Barzilay Z, Linder N, Cohen HA, Paret G, Barzilai A. Local application of honey for the treatment of neonatal postoperative wound infections. Acta Pae-diatr. ۱۹۹۸; ۸۷:۴۲۹-۴۳۲.
۱۴. Subrahmanyam M. Honey impregnated gauze versus polyurethane film (Ipsite) in the treatment of burns: a prospective randomized study. Br J Plastic Surg. ۱۹۹۳; ۴۶:۳۲۲-۳۲۳.
۱۵. Efem SE. Clinical observations on the wound healing properties of honey. Br J Surg. ۱۹۸۸; ۷۵: ۶۷۹-۶۸۱.
۱۶. Brown DJ. Dattner AM. Phytotherapeutic approaches to common dermatological conditions. Arch Dermatol. ۱۹۹۸; ۱:۱۵-۱۷
۱۷. Akah PA. Haemostatic activity of aqueous leaf extract of Ageratum conyzoides L. International Journal of Crude Drug Research ۱۹۸۸; ۲۶(۲): ۹۷-۱۰۱
۱۸. Root – Bernstein RS. Tannic acid, Semipermeable membranes and burn treatment. Lancet ۱۹۸۲; ۲:۱۱۶۸.
۱۹. Integrative Medicine communi cations . Quick Access: professional Guide to conditions, Herbs & Supplements. ۱ st ed, ۲۰۰۰: ۴۶-۴۷
۲۰. Blumenthal,M. Goldberg,A, Brinckmann,J. Herbal medicine "Expanded Commission E Monograph", New York ,Integrative Medicine Communications ۲۰۰۰

منبع : انجمن درمانگران ایران