میانجی خاکستری

نقطه ثقل دیپلماسی خاورمیانه در هفته اخیر- یعنی مذاکرات گروه های مختلف لبنانی- در کشوری بوده که می خواهد راهی جدید در عرصه سیاسی اعراب برای خود باز کند؛ کشور کوچکی به نام قطر. در منطقه یی که کشورهای بانفوذی مثل عربستان سعودی و ایران حضور دارند، قطر به عنوان میزبان نشست گروه های لبنانی توانست میانجی خوبی برای حل بحران لبنان باشد. اما چرا قطر؟
پل سالم رئیس دپارتمان خاورمیانه موسسه کارنگی در بیروت در این خصوص می گوید؛ «تا همین یک سال پیش، عربستان سعودی در تلاش بود تا در بحران لبنان میانجیگری کند. اما عربستان یکی از طرف های متنفذ در بحران لبنان است و نمی توانست میانجی بی طرفی باشد؛ در حالی که قطر از این جهت در موضعی نسبتاً میانه قرار گرفته بود. در بحران لبنان، شاید بتوان قطر را تنها کشوری دانست که هم با هر دو طرف میانه خوبی دارد و هم پول کافی دارد که در این راه خرج کند.»
میانجیگری قطر در بحران لبنان و برگزاری نشست دوحه درواقع به یک توافقنامه دقیقه نودی منتهی شد که ترکیب دولت آینده لبنان، قانون انتخابات، تعیین رئیس جمهور و بحث درخصوص سلاح های حزب الله را مورد توجه قرار می داد. این توافق در منطقه یی حساس مثل منطقه خاورمیانه اهمیت زیادی دارد زیرا رقبای بزرگی مثل ایران و امریکا در تلاشند تا هریک نفوذ بیشتری در این منطقه بیابند و در این میان، قطر در اردوگاه های مختلف، حرفی برای گفتن دارد. این کشور کوچک حوزه خلیج فارس، جزء متحدان اصلی امریکا به شمار می آید و میزبان پایگاه هوایی العدید است که بزرگترین مرکز نظامی امریکایی در منطقه است. قطر مناسبات اقتصادی خوبی نیز با اسرائیل دارد و مقامات اسرائیلی به مناسبت های مختلف در کنفرانس های دوحه شرکت می کنند.
اما قطر در عین حال، نزدیکترین دوست عرب سوریه نیز هست و میلیون ها دلار در پروژه های مختلف عمرانی در این کشور سرمایه گذاری کرده و البته از لحاظ دیپلماتیک نیز به دمشق نزدیک است. گفته می شود بشار اسد و همسرش بارها به دوحه سفر کرده و به عنوان مهمانان ارشد امیر شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی از مراکز خرید بزرگ دوحه دیدن کرده اند. از سوی دیگر، باید به این نکته نیز توجه کرد که قطر سومین ذخایر بزرگ گاز را در جهان دارد و سال گذشته میلادی نیز به عنوان بزرگترین صادر کننده گاز طبیعی مایع جهان شناخته شد. در همین حال، با وجود آنکه بسیاری از کشورهای عربی به شدت از نفوذ ایران در منطقه نگران هستند، قطر مناسبات معقولی با ایران دارد و در ماه دسامبر، محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران برای شرکت در نشست سالانه شورای همکاری خلیج فارس به دوحه رفت.
هدی عمر رئیس مرکز بروکینگز در دوحه در این خصوص می گوید؛ «قطر در موضعی بین ایران و عربستان سعودی قرار دارد و در تلاش است که منافع امریکا را نیز در این میان تامین کند. در واقع قطر با وجود آنکه میزبان پایگاه نظامی امریکا است اما مناسبات خود با ایران را هم تعمیق می بخشد.» به اعتقاد عمر، قطر توانسته موقعیت خوبی به عنوان میزبان نشست های بین المللی برای خود به وجود بیاورد و به این ترتیب، با فرو رفتن در قالب یک بازیگر غیرمتعهد در خاورمیانه، مکانیسمی برای تقویت موضع خود بیابد. قطر در حالی این نقش را به عهده گرفته که ترکیه هم در اقدامی مشابه به عنوان میانجی میان سوریه و اسرائیل عمل کرده است.
پل سالم در این خصوص می گوید؛ «اقدامات قطر و ترکیه نشان می دهد خاورمیانه از موضع سیاه و سفیدی که در میان اکثر کشورهای این منطقه دیده می شد فاصله گرفته و حالا میانجیگری میان کشورهایی مورد توجه قرار گرفته که پیشتر، مذاکره یی میان آنها انجام نمی شد.»
اما موقعیت فعلی قطر در منطقه، ابعاد دیگری هم دارد. این کشور با تاسیس شبکه تلویزیونی الجزیره در واقع پیشگام جنبشی در رسانه های عربی شد که در عرصه بین المللی مورد توجه قرار گرفت. از زمان تاسیس شبکه الجزیره در سال ۱۹۹۶ میلادی، تابوهای زیادی در میان اعراب شکسته شده که حتی گاهی باعث شده الجزیره از سوی کشورهای عربی به همراهی با امریکا متهم شود. مناسبات قطر با عربستان سعودی از جمله مواردی است که تحت تاثیر برنامه های الجزیره اندکی دچار مشکل شده است.
در سال ۲۰۰۴ میلادی نیز پروژه یی در قطر آغاز شد که به تدریج به میزبانی برنامه شبکه بی بی سی به نام «مباحثه دوحه» منتهی شد و بحث های سیاسی پرطرفداری را در چارچوب برنامه تلویزیونی به نمایش گذاشت. در این مباحثات، دو نفر موافق و دو نفر مخالف بحث مطرح شده شرکت می کنند. میزبان برنامه، تیم سباستین- خبرنگار سابق بی بی سی- است و ۳۵۰ نفر نیز در این برنامه شرکت و سوالاتی را مطرح می کنند. برنامه «مباحثه دوحه»، باب گفتمان در مورد مسائل حساسی را در منطقه باز کرده که از آن جمله می توان به مذاکره با القاعده و بحث درخصوص حقوق فلسطینیان برای بازگشت به سرزمین هایشان اشاره کرد. به این ترتیب، قطر اکنون در موقعیتی «خاکستری» قرار گرفته که می تواند برای خاورمیانه موثر باشد و البته ماندگاری توافق ها درخصوص لبنان هم به تقویت موضع میانجیگرانه قطر منجر خواهد شد.

نیکلاس بلانفورد
ترجمه؛ فرزانه سالمی
منبع؛ کریستین ساینس مانیتور

منبع : روزنامه اعتماد