پیشبرد رشد اخلاقی در دانش آموزان

خود پنداره دید کلی فرد درباره خودش است. این تصور باتجربه شکل می گیرد و سپس تجربه را شکل می دهد.
پرورش خودپنداره همراه با آگاهی از خود در حدود سن هشت ماهگی آغاز می شود. «من» در خودپنداره فاعلی است که فکر را انجام می دهد در حالی که «مرا» مفعولی است. چهار جنبه برای «مرا» وجود دارد که در طول پرورش از نظر تأکید تغییر می کند. خودمادی، خودفعال، خوداجتماعی و خودروانی. در سالهای نخست زندگی، درک کودک از خود در سیطره خودمادی است. در دوران مدرسه ابتدایی این تأکید به خودفعال منتقل می شود. در دوران راهنمایی، خوداجتماعی در درک فرد از خودش نقش حیاتی می یابد در حالی که بیشتر دانش آموزان دوران دبیرستان در درک از خویش بر خودروانی تأکید دارند. معلمان می توانند در جهت تسهیل رشد خودپنداره دانش آموزان نقش مهمی را ایفا کنند به ویژه از طریق انجام دادن تمرینهایی در کلاس که امکان کسب موفقیت را برای دانش آموزان فراهم و در ایشان دید مثبتی درباره خودشان پدید آورد. بخش مهمی از دید ما درباره خودمان به ارزشهای اخلاقی ما وابسته است. کولبرگ نظریه مهم رشداخلاقی را طراحی کرد. از دید او رشد اخلاقی پنج مرحله دارد. این مراحل به سن افراد وابسته نیست و همه افراد از کلیه مراحل آن عبور نمی کنند.
مرحله اول نظر کولبرگ اخلاق دگر پیروی است. در این مرحله رفتار اخلاقی رفتاری است که به تنبیه منجر نشود. در مرحله دوم رفتار اخلاقی فردگرایی و مبادله است. فرد کارهایی را انجام می دهد که علایق او را به پیش برد، در حالی که به دیگران نیز اجازه می دهد که چنین هدفی را دنبال کنند. در مراحل سه و چهار «اخلاق قراردادی» حاکم است. افراد در مرحله سه خود را اخلاقی می پندارند. زیرا خالصانه به دیگران اهمیت می دهند و می خواهند دیگران آنها را آدمهای خوبی بدانند. مرحله چهار، شامل درک مجرد از جامعه به طول کلی و تمسک به مقررات جامعه است. «اخلاق فراسوی قرارداد» در مرحله پنجم ظهور می کند. افراد در مرحله پنجم قادرند جامعه را غیراخلاقی ببینند. ولی رفتار خود را براساس بیشترین نیکی برای بیشترین تعداد تنظیم کنند. براساس نظریه سایر نظریه پردازان ارزشهای اخلاقی از طریق تقلید از پدر، مادر، همسالان و معلمان فراگرفته می شود. بنابراین رشد اخلاقی بخشی اجتناب ناپذیر از فرآیند آموزشگاهی است. وقتی معلمان درباره رشد اخلاقی بیشتر بدانند، توانایی بیشتری برای گرفتن تصمیمات آموزشی خوب در زمینه مسائل اخلاقی خواهند داشت. دستورالعملهای زیر براساس مطالعات کولبرگ و وایز تهیه شده است.
۱) از مسائل اخلاقی پرهیز نکنید.
دانش آموزان را باید تشویق کرد تا مسائل اخلاقی را که در مدرسه و در جای دیگر در زندگی ایشان رخ می دهد به بحث بگذراند معلمان باید در این گونه بحثها با طرح سؤال به دانش آموزان کمک کنند تا تضادهای اخلاقی موجود را کشف کنند.
۲) براستدلال اخلاقی تأکید کنید.
وقتی از معضلات اخلاقی بحث می شود ممکن است دانش آموزان محور بحث جلسه را به بحثهای غیراخلاقی تغییر دهند وقتی آنها از مسیر خارج می شوند آنها را به سمت جنبه های اخلاقی مسئله راهنمایی کنید هم چنین عقاید دانش آموزان را با طرح «سؤالات چرا» که باعث فکر کردن ایشان درباره استدلالهای خویش و توضیح آنها می شود دنبال کنید.
۳) برانتخاب دیدگاه اصرار ورزید. دانش آموزان را تشویق کنید که مسائل را از دیدگاه افراد مختلف موجود نگاه کنند.
۴) کنش متقابل دانش آموز- دانش آموز را برانگیزید. دانش آموزان را تشویق کنید که با یکدیگر و نه با شما کنش متقابل داشته باشند.
۵) مرجع نباشید. بعد از اینکه بحث را به راه انداختید سعی کنید خارج از بحث قراربگیرید و فقط تلاش کنید کودکان را درباره موضوعهای اخلاقی متمرکز نگهدارید و ایشان را وادارید که دلایل آرای خویش را عرضه کنند.
۶) سطح رشد اخلاقی دانش آموزان را درنظر بگیرید.
معلمان با درک سطح استدلال اخلاقی دانش آموزان و طرح پرسش بهتر می توانند آنان را به سمت سطوح پیچیده تر استدلال اخلاقی رهنمون شوند.
۷) فضای حمایت کننده به وجود آورید:
هرگاه مسائل اخلاقی در یک گروه مورد بحث قرارمی گیرد اختلاف رخ می دهد. دانش آموزان ممکن است درباره افکار قبلی خود شک کنند و یاحتی آنها را کنار بگذارند چنین جدال ذهنی برای رشد اخلاقی مهم است ولی باید در فضای آکنده از همکاری و اعتماد پدید آید. به دانش آموزان خود کمک کنید تا دریابند که برهم خوردن تعادل موجود به رشد بیشتر می انجامد و اینکه شک کردن درباره استدلال فرد دیگر مساوی با شک کردن درباره ارزشهای شخصی او نیست.

اعظم ترابی
کارشناس علوم تربیتی

منبع : روزنامه کیهان