تجربه ترکیه

ترکیه وارث تاریخ پرفراز و نشیبی در نسبت با اسلام، غرب و اندیشه های سکولاریستی، ملی گرایی و چپگرایی بوده است. به ویژه تاریخ معاصر این کشور دورانی از تضادها و تنش های ایدئولوژیک و سیاسی را به نمایش می گذارد. از دورانی که با فروپاشی خلافت عثمانی (که در لوای دین اسلام توجیه می شد) تا روی کار آمدن اسلامگراها با رای مردم در ترکیه (در قالب احزاب رفاه، فضیلت و عدالت و توسعه) مردم این کشور تجربه های سخت و گرانسنگی را پشت سر نهادند که دوران حاکمیت کمال آتاتورک و برنامه اسلام زدایی او و تحمیل یک حکومت سکولار بر مردم مسلمان ترکیه از نقاط کلیدی تحولات سیاسی و فکری این کشور به شمار می رود.
طرفه آنکه راهی را که آتاتورک برای اداره ترکیه در پیش گرفت هرگز نتوانست مشکل گشای مسائل و مشکلات این کشور به سوی رشد و توسعه باشد، و از این رو پس از مرگ او نوعی عدم تعادل و نوسان فکری و سیاسی جامعه ترکیه را دربرگرفت و عرصه عمومی این کشور همواره میدان تاخت و تاز نیروهای سیاسی سکولار ملی گرا و چپگرا شد و در برخی مقاطع حتی کار به سنگربندی نظامی نیروها در دانشگاه ها و خیابان ها می کشید، و در حالی که عامه مردم نظاره گر این تنازع ها بودند ارتش ترکیه برای فصل خصومت و اعاده نظم وارد عمل شده و کار را تمام می کرد. هر چند این اقدام ارتش ترکیه در لوای قانون اساسی توجیه و تعلیل می شد اما آنچه به کار ارتش مقبولیت می داد وضعیت حادی بود که عامه مردم را از آن بهره ای نبود و جز سیاستمداران و روشنفکران سکولار درگیر آن نبودند. اما جالب آنکه در همه این دوران که اسلام زدایی از طریق مجاری رسمی و حکومتی پیگیری می شد جریان نواندیشی دینی و پایبندی به مناسک و احکام اسلام راه خود را می جست و در اعماق جامعه ترکیه ریشه می دواند. مجموعه تحولات فکری و سیاسی جهان اسلام و به ویژه پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، ترکیه را در محل تلاقی اندیشه ها و گرایش های موجود قرار داده بود و با توجه به تاریخ گذشته این کشور و روابط ویژه ای که با جهان غرب داشت نوعی اسلامگرایی در ترکیه ظهور کرد که مرحله تکاملی آن را امروز می توان در قالب «حزب عدالت و توسعه» دید. این حزب که در یک دوره چهار ساله اداره حکومت ترکیه را با رای مردم به عهده داشت و کارنامه موفقی از خود در این باره ارائه داد آن قدر به خود مطمئن بود که بر سر چالش تعیین رئیس جمهور و در یک جدال و مناقشه جدی و پر سروصدا با نیروهای سکولار ملی گرا و چپگرا خواستار برگزاری انتخابات پیش از موعد مجلس شد، و اینک با به دست آوردن رای اعتماد اکثریت مردم و کرسی مجلس، مرحله جدیدی از حیات فکری و سیاسی خود را در تاریخ ترکیه رقم خواهد زد، اما آنچه اهمیت این رخداد را بیشتر می کند بررسی «تجربه ترکیه» در سپهر جهانی و دنیای اسلام با توجه به مجموعه رخدادهای سال های اخیر در روابط کشورهای اسلامی با غرب (امریکا و اتحادیه اروپا) به ویژه ظهور پرقدرت بنیادگرایی اسلامی در قالب گروه های طالبان، القاعده و... و دخالت امریکا و هم پیمانانش به همین بهانه در افغانستان و عراق و دیگر مسائل منطقه خاورمیانه است.«تجربه ترکیه» در سایه حکومت «حزب عدالت و توسعه» در پی ارائه نوعی همسازی بین دین و دموکراسی و سنت و مدرنیسم است و تا اینجای کار تجربه موفقی می نماید چرا که اسلامگرا ها در یک انتخابات رقابتی و آزاد توانسته اند رقبای سکولار ملی گرا و چپگرای خود را برای دو دور شکست دهند و در این دور عمده موفقیت آنها نیز مدیون پاسخگویی مناسب به مطالبات مردم بوده است.
البته این جای بحث و تامل دارد که به رغم این رخداد در ترکیه هنوز غرب به طور کلی و اتحادیه اروپا به طور خاص نتوانسته اند پذیرای ترکیه در دل خود باشند و به نظر می رسد سایه نظریه جنگ تمدن های هانتینگتون بر سر روابط ترکیه با کشورهای غربی سنگینی می کند اما قطعاً «تجربه ترکیه» می تواند تجربه تازه ای را پیشاروی کشورهای اسلامی و روابط شان با کشورهای غربی قرار دهد. در عین حال «تجربه ترکیه» می تواند آموزه های بسیاری برای مسلمانان جهان که در میان دو سر طیف بنیادگرایی و غرب گرایی سرگردانند داشته باشد، و شایسته است ما ایرانیان که تجربه انقلاب و جمهوری اسلامی را داریم و از پیروزی اسلامگراها در ترکیه خوشحالیم نیز درس های لازم را از این تجربه بیاموزیم. تجربه ای که آموزه های بسیار برای اهل خرد و نظر دارد.

علی مزروعی

منبع : متولد ماه مهر