مسکن‌های اشک‌آور

خطر بروز عوارض گوارشی به دنبال مصرف داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی هم‌زمان با بسیاری دیگر از داروها، افزایش می‌یابد روزانه بیش از ۳۵ میلیون نفر از مردم آمریکا از داروهای ضد درد غیر نسخه‌ای استفاده می‌کنند و سالانه داروخانه‌ها، فروشگاه‌ها و فروشندگان دارو، بیش از دو میلیارد دلار از آنها را به فروش می‌رسانند. البته با وجود مصرف فراوان این گروه داروها، اغلب مردم از عوارض جانبی بالقوه آنها غافل‌اند. هم اکنون پرمصرف داروهای ضد درد غیرنسخه‌ای عبارت‌اند از استامینوفن و داروهای ضد درد غیر استروئیدی (NSAIDs). بسیاری از داروهای این گروه هم به صورت ترکیبی مورد استفاده قرار می‌گیرند، مانند استامینوفن و آسپیرین که با برند «اکسدرین» در بازارهای جهانی عرضه می‌شود. سازمان غذا و داروی آمریکا، به‌طور مکرر به مصرف‌کنندگان داروهای ضد درد غیرنسخه‌ای هشدار می‌دهد که در صورت مصرف نابه‌جای این قبیل داروها، باید عوارض جانبی احتمالی را درنظر بگیرند.
● استامینوفن
استامینوفن، ضد دردی بی‌خطر و در اغلب موارد موثر است که در ترکیب بیش از ۲۰۰ داروی ضد درد غیرنسخه‌ای موجود در بازار یافت می‌شود. هر چند که مصرف دوزاژ مناسب استامینوفن بی‌خطر است، تجویز دوزاژ بالای آن عوارض حاد و مزمن متعددی برجای خواهد گذاشت. به‌طوری‌که مصرف ناآگاهانه دوز بالای آن در بیشتر موارد به نارسایی حاد کبدی می‌انجامد. در برخی از موارد، بیمار از وجود استامینوفن در داروی مصرفی‌اش آگاه نیست. روی برچسب اطلاعات دارویی برخی از ترکیبات دارویی حاوی استامینوفن هم به جای نام این ماده، حروف مخفف APAP درج شده است. از سویی دیگر، بسیاری از مردم از عوارض سوءمصرف دوز بالای استامینوفن ناآگاه‌اند و چنین می‌پندارند که با مصرف دوزاژ بالاتر دارو، اثر بخشی بیشتری تجربه خواهند کرد. هرچند که استامینوفن ویژگی ضددردی و تب بری مشابه آسپیرین را دارد، آثار ضدالتهابی محیطی و ضد پلاکتی ندارد. اعتقاد بر آن است که استامینوفن بر دستگاه عصبی مرکزی اثر کرده و با مهار فعالیت آنزیم‌های سیکلواکسیژناز-۱ (COX-۱ و COX-۲)، آستانه درد را بالا می‌برد. فقدان قدرت مهاری آنزیمCOX-۱در بافت‌ها، توجیه این یافته است که استامینوفن عوارض گوارشی ندارد.
▪ عوارض ناخواسته و تداخلات دارویی استامینوفن
مسمومیت کبدی به دنبال حذف ذخایر گلوتاتیون موجود در کبد در نتیجه مصرف مزمن دوز بالای استامینوفن، اعتیاد به الکل، ابتلا به ایدز و فقر غذایی رخ می‌دهد. مسمومیت کبدی ناشی از مصرف دارو با نکروز کبدی، زردی، خون‌ریزی و آنسفالوپاتی بروز می‌کند. هرچند که مسمومیت کبدی ناشی از مصرف استامینوفن وابسته به دوز است، دوزاژ نه چندان بالای این دارو هم اگر به‌طور مزمن مورد استفاده قرار گیرد، موجب مسمومیت کبدی می‌شود. علایم این عارضه عبارتند از زردی پوست و چشم، تیره شدن ادرار، بی‌رنگ شدن مدفوع، تهوع، استفراغ و بی‌اشتهایی. آسیب کبدی حاصل از مسمومیت را می‌توان با تجویز ان‌استیل سیستئین یا متیونین کند کرد. این ترکیبات اتصال NAPQI را به بافت‌ها کاهش می‌دهند، ولی از مسمومیت کلیوی جلوگیری نمی‌کنند. نارسایی حاد کلیوی در ۳۰ درصد از بیمارانی که در ابتدا تظاهرات اختلال عملکرد کبدی را نشان داده‌اند، بروز می‌کند. به نظر می‌رسد که به جز NAPQI، متابولیت‌های سمی‌دیگری نیز در مسمومیت حاد کلیوی ناشی از استامینوفن موثرند. در بیماران با عملکرد کلیوی طبیعی که ضددردهایی مانند استامینوفن مصرف می‌کنند، نفروپاتی مزمن ناشی از ضددردها ممکن است رخ دهد. این عارضه، آسیب کلیوی ناشی از متابولیت‌های واکنشی یا مهار COX کلیوی است. نفروپاتی مزمن ناشی از ضد دردها دو عارضه در پی دارد: نفریت بافت بینابینی و نکروز پاپیلری. مصرف طولانی مدت استامینوفن و سالیسیلات‌ها هم توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است به نفروپاتی ناشی از ضد دردها بینجامد.
● ضد التهاب‌های غیر استروئیدی
آسپیرین قدیمی‌ترین داروی ضد درد در جهان است که هنوز هم موارد استفاده متعددی دارد. با توجه به عوارض جانبی متعددی که برای آسپیرین ذکر شده (خون‌ریزی و مشکلات گوارشی )، این دارو در درجه اول برای پیشگیری از مشکلات قلبی و عروقی تجویز می‌شود. در انفارکت میوکارد، آسپیرین زندگی بیماران را نجات می‌دهد و خط اول درمان است. در کنار آسپیرین، داروهای ضد درد غیرنسخه‌ای دیگری مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و کتوپروفن وجود دارند. داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی با مهار آنزیم‌هایCOX-۱ و COX-۲، تبدیل اسید آراشیدونیک به پروستاگلندین G۲ را که اولین قدم در ساخت پروستاگلندین‌ها و ترومبوکسان‌هاست، بلوک می‌کنند. در این میان به نظر می‌رسد کهCOX-۲ اهمیت بیشتری در پاسخ‌های ضد التهابی دارد.
مهار COX-۱، علت اصلی بروز عوارض گوارشی ناشی از این داروهااست، به‌طوریکه با اثر مستقیم بر دیواره معده و افزایش زمان خون‌ریزی ناشی از تجمع پلاکت‌ها، مشکل ساز می‌شوند. اثر دیگر این داروها، اختلال عملکرد پلاکتی است که سب کاهش سطح ترومبوکسان A۲ و افزایش زمان خون‌ریزی می‌شود. آسپیرین برای ممانعت از تجمع پلاکت‌ها به COX-۱ متصل می‌شود. سایر داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی چنین اثری ندارند.
خطر بروز عوارض گوارشی به دنبال مصرف داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی در نتیجه دریافت هم‌زمان بسیاری دیگر از داروها مانند اتانول، کتورولاک، کورتیکواستروئیدها، بی‌فسفونات‌ها و مهار کننده‌های کولین‌استراز افزایش می‌یابد. همچنین به دلیل خطر خون‌ریزی گوارشی، مهار پلاکت‌ها و طولانی شدن زمان خون‌ریزی، در صورتی که داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی با سالیسیلات‌ها، SSRIs، مهارکننده‌های پلاکت و آنتی‌کواگولانت تجویز شوند، باید بیمار تحت مراقبت قرار گیرد. نکته دیگر آنکه داروهای NSAIDs، اثربخشی داروهای ضدفشارخون را کاهش می‌دهند. بنابراین اگر برای بیماری دیورتیک، بتابلاکر، مهار کننده ACE، وازودیلاتور، آگونیست مرکزی آلفا-یک، بلوک کننده محیطی آلفا-یک یا بلوک کننده گیرنده آنژیوتانسین تجویز می‌شود، در صورتی که این بیمار NSAIDs هم مصرف می‌کند، باید دوزاژ آن تعدیل شود.

منبع : هفته نامه سپید