قلب زیر نگاه سی‌تی و آنژیو

از آنجا که روش‌های آنژیوگرافی در تصویربرداری و تشخیص بیماری‌های رگ‌های خونی مغز و قلب کاربرد گسترده‌ای پیدا کرده‌اند، روز به روز نیز بر تکنولوژی مورد استفاده در آنها افزوده شده و دستگاه‌های جدیدتر با قابلیت‌های حیرت‌آوری به دنیای پزشکی معرفی می‌شود. یکی از این نوآوری‌ها، آنژیوگرافی است که به طور معمول به وسیله اشعه X انجام می‌شود و در گذشته در تشخیص پاتولوژی رگ‌های خونی استفاده می‌شد، اما امروزه رادیولوژیست‌ها و متخصصان قلب با استفاده از آن، جراحی‌های تهاجمی بسیار ظریفی را در سیستم گردش خون به خصوص شریان‌های قلبی انجام می‌دهند.
در سالیان اخیر، تکنیک‌های کمتر تهاجمی برای تصویربرداری از سیستم گردش خون، توسعه یافته است که می‌توان به اولتراسوند، CT و MR اشاره کرد که تنها نیاز به یک کاتتر هست که به داخل رگ فرستاده شود و ماده حاجب تزریق شود. بر پایه داده‌های به دست آمده از آنژیوگرافی، دقیق‌ترین اطلاعات لازم در اختیار جراح قرار می‌گیرد تا بی‌خطرترین روش درمانی برای بیمار به کار گرفته شود و از اقدامات اضافی جلوگیری شود. از طرفی، پس از اختراع سی‌تی‌اسکن در سال ۱۹۷۰، با پیشرفت علم پزشکی و بر اساس نیازهای موجود، به تدریج قابلیت‌های این دستگاه نیز بالا رفت که تشخیص دقیق و سریع و به دنبال آن درمان مطلوب، از فواید آن است.
● سی‌تی‌ آنژیوگرافی چیست؟
با تلفیقی از دو روش تصویربرداری ذکر شده، سی‌تی‌آنژیوگرافی به دنیای پزشکی معرفی شد که با استفاده از اشعه X، جریان خون در عروق مشاهده می‌شود. به این صورت که با استفاده از اشعه X و تحلیل کامپیوتری دستگاه CT، تصاویری را تولید می‌کند که امواج اشعه X از وسیله‌ای چرخشی از میان ناحیه مورد نظر بدن بیمار با زوایای گوناگون برای ساختن تصاویر Cross-Sectional عبور می‌کند، سپس به صورت تصاویر سه بعدی بازسازی می‌شوند. در مقایسه با کاتتر آنژیوگرافی که باید کاتتر درون رگ قرار بگیرد و ماده حاجب تزریق شود، CTA، کمتر تهاجمی است و بیمار احساس امنیت بیشتری دارد. در این روش، بیماران نیازی به بستری شدن در بیمارستان پیدا نمی‌کنند.
● موارد کاربرد
۱) بررسی شریان‌های تنفسی در ریه‌ها، برای جلوگیری از آمبولی تنفسی که خطری جدی اما قابل درمان است.
۲) مشاهده شریان خون کلیه در بیماران با فشارخون بالا و کسانی که مشکوک به داشتن بیماری‌های کلیه هستند. در این روش، تصاویری که Renal CT angiography می‌‌سازد، نیازمند تحلیل پیچیده‌ای است.
۳) مشخص کردن اتساع عروق آئورت و دیگر رگ‌های مهم بدن،
۴) تشخیص اتساع یا گرفتگی عروق مغزی تهدید کننده حیات،
۵) تشخیص بیماریهای آترواسکلروتیک،
۶) تشخیص ترومبوزهای عروق پا،
۷)تشخیص تنگی‌های شریان‌های کاروتید و همچنین ارزیابی‌ها پس از قرار دادن Stent (که آیا سر جای اصلی خود قرار گرفته‌اند یا خیر)،
۸)جزییات رگ‌های تغذیه کننده تومور.
رگ‌های خونی به طور طبیعی در تصاویر رادیوگرافی دیده نمی‌شوند و کنتراست زیادی با بافت‌های اطراف‌شان ندارند. به این منظور، از ماده‌ای حاجب استفاده می‌شود که مایعاتی چگالی با عدد اتمی بالا مانند ید هستند و به دلیل همین چگالی بالا، فوتون‌های اشعه X را جذب می‌کنند و کنتراست زیادی پیدا می‌کنند. هم‌چنین از یک ماشین تزریق خودکار برای کنترل زمان و سرعت تزریق استفاده می‌شود که ممکن است در طول ثبت تصاویر نیز ادامه پیدا کند. در طول این روش، وسیله چرخشی اطراف بیمار می‌چرخد و باریکه‌های Fan شکلی از اشعه X ایجاد می‌کنند. در واقع کار اصلی CTA، پس از ثبت تصاویر است، هنگامی که نرم‌افزارهای قوی کامپیوتری، تصاویر را پردازش می‌کنند و تصویر نهایی ساخته می‌شود. کل دوره CTA، ۱۰ تا ۲۵ دقیقه به طول می‌انجامد که ایمنی کاملی دارد و خطری بیمار را تهدید نمی‌کند.
● مزایای CTA
۱) گرفتگی عروق را به صورت on-time نشان می‌دهد.
۲) ساختمان آناتومیک رگ‌های خونی را دقیق‌تر از MRI یا اولتراسوند نشان می‌دهد.
۳) ایمن‌تر و کم‌زمان برتر از کاتتر آنژیوگرافی است. همچنین با تزریق ماده حاجب در بازو نسبت به شریان‌های بزرگ پا، ناراحتی کمتری برای بیمار ایجاد می‌شود.
● قابلیت انجام کار
با توجه به اینکه در چرخش تیوب مولد اشعه ‌X از هیچ‌گونه تسمه و موتور گرداننده‌ای استفاده نمی‌شود و تحت یک میدان مغناطیسی قرار دارند، سرعت چرخش تیوب همراه با تعداد ردیف‌های زیاد پردازش‌گرها، سرعت تصویربرداری رابالا برده، تا جایی که پس از کم‌ کردن و تثبیت ضربان قلب بیمار، فقط با تزریق داخل وریدی ماده حاجب و با میزان دوز دریافتی بسیار کم، نسبت به دیگر دستگاه‌ها، می‌توان تصاویری با دقت و ظرافت بسیار زیاد با قطری کمتر از ۴ دهم میلی‌متر در هر اسلایس دریافت کرد. این تصاویر، کیفیت بالایی دارند و از طرفی با امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مورد استفاده، کلیه بازسازی‌های مورد نیاز داخلی و حتی فضایی داخل عروقی، در اسرع وقت فراهم و قابل ارزیابی است.
● معایب و محدودیت‌ها
۱) خطر داشتن حساسیت نسبت به ماده حاجب،
۲) صدمه زدن به عملکرد کلیه‌ها، در بیمارانی که بیماری کلیوی و دیابت سخت دارند. آسیب پوست در محل تزریق ماده حاجب،
۳) اگر بیمار در طول CTA حرکت کند یا قلب عملکرد نرمال نداشته باشد، تصاویر CTA می‌تواند تیره و کدر شود. از طرفی، رگ‌های خونی مسدود شده ممکن است سبب ایجاد تصاویری شوند که تفسیر آنها مشکل باشد. CTA در حال حاضر قادر به تولید تصاویر کوچک از شریان‌ها یا رگ‌های ارگان‌هایی که به سرعت حرکت می‌کنند، نیست.

منبع : هفته نامه سپید