جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

سطح‌بندی خدمات مادران و نوزادان


سطح‌بندی خدمات مادران و نوزادان
بالابردن میزان مرگ و میر نوزادان نشان می‌دهد که این موضوع کماکان یکی از معضلات بهداشتی نظام سلامت کشورمان است. در حالی که آمار مرگ و میر نوزادان تا ۲۸ روز اول تولد، در کشورهای توسعه‌یافته، حدود سه تا پنج در هزار تولد زنده است، این آمار در کشور ما براساس آمارهای رسمی اعلام شده حدود ۱۸ تا ۲۰ مورد به ازای هزار تولد زنده است. هرچند که برخی کشورها آمارهای به مراتب ناراحت‌کننده‌تری دارند، اما این آمار برای کشور ما برازنده نیست. به همین دلیل و با هدف کاهش مرگ و میر نوزادان، اعضای انجمن پزشکان نوزادان، طرحی را در این راستا ارایه کرده‌اند.کشورهای موفق چه کرده‌اند؟
در اولین گام، انجمن پزشکان نوزادان به بررسی تجربیات موفق موجود در سطح دنیا در این زمینه پرداختند. طبق این مطالعات و آنچه در منابع آمده است، یکی از موفق‌ترین برنامه‌ها در زمینه کاهش مرگ و میر نوزادان در آمریکا اجرا شده است. این طرح به لحاظ به موفق‌بودنش در سایر کشورهای توسعه‌یافته مانند کشورهای اروپایی نیز به اجرا درآمده است. این طرح (Regionalization) به سطح‌بندی خدمات مادران و نوزادان ترجمه شده و به شدت مرگ و میر نوزادان را کاهش داده است. حتی در کشورهایی که از نظر مهارت، تکنولوژی و درآمد مالی سطح بالایی نداشته‌اند، اجرای آن بسیار اثربخش‌ بوده است.
در انجمن نوزادان، کار گروهی با هدف تحقیق در این زمینه و بررسی کارهای انجام شده در سایر نقاط جهان شکل گرفت. چکیده این مطالعات پس از بومی‌شدن و بررسی‌های کارشناسی، به صورت طرحی به وزارت بهداشت و درمان ارایه شد. اعضای این کارگروه، همه کارهای انجام شده و مطالعات موجود از دهه ۷۰ تاکنون را بررسی کردند. مطالعاتی را که در آمریکا، اروپا، کشورهای آسیایی و حتی کشورهای در حال توسعه انجام شده بودند نیز در این طرح وارد کردند. خلاصه این طرح، مدیریت کردن منابع مالی، منابع انسانی، منابع تجهیزاتی و کلیه عوامل مرتبط با خدمت‌رسانی به سلامت نوزاد به یک نحو صحیح است.
● سطح‌بندی‌های سه‌گانه
در این طرح پیش از تولد پیش‌بینی می‌شود که هر بچه‌ای به چه سطحی از مراقبت نیازمند است و آن سطح از خدمات را باید در چه بیمارستانی و در چه زمانی دریافت کند. با اجرای این طرح دیگر هر خانم حامله‌ای نمی‌تواند در هر بیمارستانی که خودش بخواهد یا پزشکش انتخاب کند، زایمان کند، بلکه همه مادران باید در گام اول به بیمارستان‌های سطح یک خدمات مادران و نوزادان مراجعه کنند.
در این طرح، مادران و نوزادان از نظر ریسک فاکتورها به سه بخش تقسیم می‌شوند:
▪ سطح اول: مادران سالمی که بارداری بی‌خطری را طی می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود که نوزاد بدون ریسکی را به دنیا بیاورد و نیازمند برخورداری از سطح یک خدماتند.
▪ سطح دوم: مادران و نوزادانی نیازمند سطح دومند که یا مادر، بیمار است یا حاملگی خطراتی را به دنبال دارد و یا آنکه بچه نیازمند مراقبت‌های پزشکی نه چندان پیشرفته است.
▪ سطح سوم: مادران بسیار بیمار، زایمان‌های پرخطر یا نوزادانی که بسیار ناخوش احوالند و نیازمند مراقبت‌های پیشرفته هستند، باید از این سطح استفاده کنند.
۱) سطح یک
در این سطح به خانم‌های بارداری که بیمار نیستند و در سن ایمن برای حاملگی قرار دارند و حین و پیش از حاملگی هیچ عاملی بارداری او را تهدید نمی‌کند، خدمات ارایه می‌شود. نوزادان این مادران هم نوزادانی هستند که به نظر می‌رسد طبیعی به دنیا بیایند و زایمان ساده‌ای داشته باشند. در سطح‌بندی انجام‌شده، شهر یا منطقه را طبقه‌بندی می‌کنند و برای مثال در منطقه یک بیمارستان‌های الف، ب‌، ج، دال می‌توانند مراقبت‌های سطح یک را به مادران و نوزادان ارایه کنند. بر این اساس، همه مادران باید در ابتدا به این چهار مرکز مراجعه کنند. پزشکان و متخصصانی که در این مراکز حضور دارند، می‌دانند که فقط حق مراقبت از این چنین مادران و نوزادانی را دارند. به محض آنکه نوزاد یا مادر از این تعریف پا فراتر بگذارند، بلافاصله این چهار مرکز باید بیمار را به سطح بالاتر ارجاع دهند. مثلا اگر مادر دچار فشارخون حاملگی شد یا نوزاد دارای یک علامت بیماری باشد، باید این مراکز بیمار را ارجاع دهند.
۲) سطح دوم
در مثال مورد نظر، در همان ناحیه یک، بیمارستان‌های فرضی «ه» و «ز» مسوول ارایه خدمات سطح دوم هستند. هرکدام از این بیمارستان‌ها، مسوولیت دو تا از بیمارستان‌های سطح یک را برعهده دارند و باید به آنها مشاوره دهند و بیماران ارجاعی آنان را بپذیرند. براساس این سطح‌بندی، دیگر لازم نیست که برای هر بیمارستان امکانات پیشرفته فراهم کنیم و به این شکل می‌توانیم از هدر رفتن منابع جلوگیری کنیم. بیمارستان‌های سطح یک، تنها نیازمند امکانات لازم برای انجام یک NVD ساده هستند. پرستاران این مراکز لازم نیست که مراقبت ویژه از نوزادان را بلد باشند. یک پرستار عادی هم می‌تواند این مراکز را اداره کند.
اما از طرف دیگر، به دلیل آنکه در مراکز سطح دوم، نوزادان و مادرانی که دارای عامل خطر متوسط هستند (چه از بعد زایمان و چه از بعد وضعیت مادر و نوزاد) به همین تناسب سطح مراقبت‌ها و امکانات پاراکلینیکی مانند رادیولوژی و آزمایشگاه و... نیز در حد متوسط تدارک دیده می‌شوند و پا را فراتر از آن نمی‌گذارد. به عنوان مثال، خانمی که برای مراقبت‌های قبل از زایمان به یک مرکز سطح یک مراجعه می‌کرده است، دچار فشارخون حاملگی می‌شود. از اینجا به بعد این مادر باید به مرکز سطح دو ارجاع شود. در صورتی که عارضه‌ای حادث نشود، این مادر می‌‌تواند در مرکز سطح دو زایمان کند. اما اگر همین مادر تشنج کند و پره‌اکلامپسی وی به اکلامپسی بدل شود، باید به سطح سوم خدمات مادر و نوزاد ارجاع گردد. این موارد به صورت جزء به جزء در طرح سطح‌بندی خدمات نوزادان منظور شده‌اند و تکلیف بیمارستان‌ها به خوبی مشخص شده است.
۳) سطح سوم
در هر ناحیه‌ای (در مثال ما، ناحیه الف) یک بیمارستان به عنوان مرکز ارایه خدمات سطح سه مشخص می‌شود. این بیمارستان مسوول تمام بیمارستان‌های سطح یک و سطح دو ناحیه زیر دست خود است. براساس این طرح، یک حاملگی پرخطر را مراکز سطح یک می‌توانند به طور مستقیم به سطح سه ارجاع دهند. برای مثال، اگر در سه ماهگی مشخص شد نوزادی نقص لوله عصبی دارد، باید از همان ابتدا به سطح سوم ارایه خدمات ارجاع شود.
● مرکز پری‌ناتال ناحیه‌ای
اگر ناحیه یا شهری خیلی بزرگ باشد (مانند تهران)، می‌توانیم آن را به چند ناحیه تقسیم کنیم. در این صورت یکی از مراکزی که خدمات سطح سوم را ارایه می‌کند و از دیگر مراکز بزرگ‌تر است، به عنوان «مرکز پری‌ناتال ناحیه‌ای» می‌شناسیم. این مرکز مسوول ارایه مشاوره‌های فوق‌تخصصی به سایر مراکز پری‌ناتال دیگر آن ناحیه هم هست. یکی از وظایف مهم مرکز پری‌‌ناتال ناحیه‌ای، رصدکردن میزان مرگ و میر، معلولیت‌ها، عوارض حاملگی و مواردی مانند آنها در زیرمجموعه خودش است. بنابراین میان تمام بیمارستان‌های این ناحیه، نوعی سیستم شبکه‌ای وجود دارد که مراکز، اطلاعات خود را به مرکز پری‌ناتال گزارش می‌دهند، این مرکز وظیفه دارد این اطلاعات را تجزیه و تحلیل کند و متوجه اشکالات موجود در ناحیه خودش شود. درضمن برای این مشکلات راه حل ارایه کند و راه‌حل‌ها را به بیمارستان‌های ناحیه خود ابلاغ کند تا بیمارستان‌ها این اشکالات را مرتفع سازند. برای مثال، مرکز پری‌ناتال می‌بیند که در یک ماه تعداد مرگ نوزادان ۱۰ مورد بیش از حد مورد انتظار است و در بررسی‌ها متوجه می‌شود در بیمارستان‌ «ج» دو نفر از کارکنان باتجربه بازنشسته شده‌اند و کسی جایگزین آنان نشده است، به این ترتیب این مراکز می‌توانند به طور قابل توجهی به کاهش مرگ و میر نوزادان کمک کنند.
● کمیته سلامت مادر و نوزاد
در این طرح، در راس همه مراکز مراقبت از مادر و نوزاد وابسته به یک دانشگاه علوم پزشکی، «کمیته سلامت مادر و نوزاد» به ریاست رییس دانشگاه علوم پزشکی ناحیه قرار دارد. این کمیته‌ها گزارش‌های مراکز پری‌ناتال را تجزیه و تحلیل می‌کنند و راهکاری ارایه می‌دهند تا مرگ و میر نوزادان کاهش بیابد. در راس همه این کمیته‌ها «کمیته سلامت مادر و نوزاد کشوری» قرار دارد که ریاست آن را وزیر بهداشت برعهده دارد. مدیریت مسایل فردی این طرح برعهده کمیته‌های دانشگاهی است، اما مدیریت کلان و تصمیم‌گیری‌های نهایی در کمیته کشوری اتفاق می‌افتد.
● مزایای دیگر این طرح
با تعیین تکلیف زایمان‌ها از پیش، زایمان‌ در مرکزی انجام می‌شود که توانایی ارایه مراقبت‌های متناسب با نیاز مادر و نوزاد را دارند. به این ترتیب مادران به اشتباه به سطوح پایین‌تر یا بالاتر مراجعه نمی‌کنند و در درمان بیماری‌های حاد وقت تلف نمی‌شود. پرسنلی که در این مراکز کار می‌کنند، به دلیل آنکه در سال با تعداد فراوانی از بیماران دارای بیماری‌های پیچیده سر و کار دارند، تبحر بیشتری داشته و در مواجهه با بیماری‌های سخت، عکس‌العمل بهتری از خود نشان می‌دهند.
بنا به درخواست نویسنده و آنکه این طرح ماحصل تلاش جمعی اعضای «انجمن پزشکان نوزادان» است، نام نویسنده متن ذکر نمی‌شود
منبع : هفته نامه سپید


همچنین مشاهده کنید