حمایتگری خسته، سرمایه‌داری قبراق

تامین بنزین برای مصرف، دو صورت معمول دارد، یا دولت دست بالا را دارد و خود تولید و تامین می‌کند سپس توزیع، یا هیچ نقشی ندارد و غیردولتی‌ها تامین می‌کنند. در حالت اول دولت ماشین پرداخت یارانه است در دوم صندوق دریافت مالیات. حرکت نیز از پرداخت یارانه به سوی دریافت مالیات است. یعنی کاهش تصدی‌گری دولت در امر بنزین و سپردن آن به بازار. آغاز سهمیه‌بندی در کشوری که در دنیا به پرداخت یارانه‌های وسیع بنزین شهره است حرکتی بود که با یک برنامه مشخص می‌شد به سمت کاهش تصدی‌گری دولت در امر بنزین حرکت کرد. در واقع گام اول برای کاهش نقش دولت، کاهش یارانه و سلب عادت مردم به بنزین ارزان و فراوان بود، که برداشته شد. اما مسیر سهمیه‌بندی بنزین در نظر دولتی‌ها به سویی طراحی نشد که به کاهش نقش دولت بینجامد بلکه کاهش نقش به تغییر نقش دولت در حال انجام است. جدا از آنکه در مقاطع گوناگون و بهانه‌های مختلف بر سهمیه‌های کارت‌ها افزوده‌ می‌شد اعلام شیوه جدید سهمیه‌بندی که محدودیت‌هایی برای برخی شهروندان به همراه دارد، یک نکته را می‌رساند و آن اینکه دولت اصلا اعتقادی به تقویت بازار ندارد، چرا که هنوز برای خود نقش دست بالا را در تامین بنزین قائل است. هنوز دولت است که باید بنزین وارد کند. یا در پالایشگاه‌های داخل تولید و سپس خود نیز توزیع کند. بخش خصوصی و بازار کجای این معادله هستند؟ واردات؟ تولید؟ حتی توزیع؟ نه دولت بزرگ و پهناور نهم مجال بروز بازار را نمی‌دهد.
طبق سهمیه‌بندی‌های جدید ماشین‌های تولید خارج و بالاتر از یک ظرفیت موتور از سهمیه و جیره بنزین محروم‌اند و باید بنزین آزاد بخرند. این بنزین را از کی باید بخرند؟ دولت. این همان تغییر نقش است.
در واقع دولت نهم صورت‌بندی جدیدی در این عرصه عرضه کرده ‌است، یعنی کاهش یارانه که به‌طور سنتی باید به افزایش دریافت مالیات و رشد بازار منجر شود ولی به افزایش دریافت‌های مستقیم دولت از مردم در حال شدن است. دولت حامی به فروشنده انحصاری و بزرگ مبدل می‌شود. فروشنده‌ای که به بازیگران دیگر غیرخودش اجازه و مجال حضور نمی‌دهد.
به‌طور معمول کاهش حمایت و یارانه دولت باید به آزادسازی و تقویت بازار و رشد غیردولتی‌ها بدل شود. اما این دولت است که قواره عوض می‌کند. این همان پدر یا خدمتگزار!! مهربان است که بنزین ارزان و فراوان می‌دهد، فردایش همان پدر خشمگین و برافروخته از فرزندانش بابت انجام همان نقش‌ها پول می‌گیرد آنهم به نرخ روز.
در این میان یک نوع آمریت نرم و ظریف نیز دیده‌می‌شود. حکم این است که دیگر ما به شما بنزین راحت و مفت نمی‌دهیم و اتفاقا همین شما، اصلا حق ندارید از دیگران بنزین تهیه کنید. خودمان به همان قیمت دیگران به شما بنزین می‌دهیم و همان دیگران حق حضور ندارند.
این مسئله در قاموس دولت نهم که میل وافری به حمایتگری و تصدی‌گری داشت نوعی چرخش است اما فقط در حمایتگری‌اش. توقع این است که کاهش حمایت به فروکش کردن تصدی‌گری منجر شود اما دولت نهم در مهم‌ترین حوزه یارانه‌ای اقتصاد کشور یعنی بنزین، حمایت و کاهش می‌دهد اما تصدی‌گری خیر. دولت در بنزین خود را جای بازار می‌نشاند تا سرمایه‌داری‌اش قوام و شکل بهتری به خود بگیرد.
این چرخش در دولتی رخ می‌دهد که با شعار حمایتی «آوردن پول نفت بر سر سفره مردم» به روی کار آمد حال دیگر نه آوردن در کار است نه سفره‌ای که می‌تواند و می‌توانست در جای خود مبارک باشد اما به جای آنکه اداره سفره مردم به خود مردم و بازار سپرده شود باز در دست خود دولت است. در واقع این‌بار دولت مهمان سفره‌ها شده ‌است.
رشد و تقویت بازار در امر بنزین، اصلا مسئله‌ای کوچک نیست بلکه با توجه به گردش مالی بالای این حوزه کم کردن تصدی‌گری دولت و اجازه حضور به بخش غیردولتی در این عرصه (واردات، تولید، توزیع) و اخذ مالیات از آن به تحرک بسیار پرانرژی در اقتصاد و کشور بدل می‌شود.
این تحرک از نظر دولت نهم بسیار پرخطر است چرا که تیم احمدی‌نژاد به خوبی می‌دانند رشد و پویایی دموکراسی در یک کشور بستگی تام به بالندگی بازار و بخش خصوصی آن دارد. در واقع توزیع قدرت بدون پیش‌درآمد توزیع ثروت صورت نمی‌پذیرد. اینگونه است که دولت خود جای بازار می‌نشیند. مدعی حمایت از جامعه امروز از لوطی‌منشی خسته شده، به این رسیده که دولت متولی همه امور مردم رایگان نیست اما به این نمی‌رسد که همان امور مردم باید توسط خودشان اداره شود. او از حمایتگری خسته و به‌ره سرمایه‌داری قبراق است.
سهمیه‌بندی‌های اخیر بنزین که ملت را به سوی خرید آزاد بنزین از دولت سوق می‌دهد تعویض قواره دولتی تحصیل‌دار و حمایتگر به دولتی سرمایه‌دار و متصدی است. این تغییر جلوه بی‌شک تاثیرات خاص سیاسی را با خود دارد که می‌توان به بحث نشست.

مهدی افشارنیک

منبع : روزنامه کارگزاران