فراوانی نسبی و برخی عوامل مستعدکننده تولد نوزاد با وزن کم (L.B.W) در شهر بندرعباس

این مطالعه با هدف تعیین فراوانی نسبی و برخی عوامل مستعدکننده تولد نوزادان با وزن کم (L.B.W) در شهر بندرعباس انجام شد. جامعه آماری کلیه زایمان های با تولد کودک زنده بودند که از ابتدای سال ۱۳۷۸ در شهر بندرعباس اتفاق افتاده بود. حجم نمونه ۵۸۵ نفر، نوع مطالعه مقطعی، روش نمونه گیری چند مرحله ای و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه بود. نتایج به دست آمده نشان داد از مجموع ۵۸۵ نوزاد مورد بررسی ۵/۴۹% پسر و ۵/۵۰% دختر بودند. فراوانی نسبی کمبود وزن (L.B.W) در نوزادان پسر ۸/۱۱% و در نوزادان دختر ۲/۱۶% و در کل نوزادان مورد بررسی ۱۴% بود. در مادرانی که سن آنها هنگام زایمان کمتر از ۱۸ سال بود فراوانی کمبود وزن نوزادان (L.B.W) ۲۵% و در مادران ۱۸ تا ۳۵ سال ۱/۱۳% بود. همچنین فروانی (L.B.W) در نوزادان دارای رتبه تولد یک ۱/۱۷% و در نوزادان دارای رتبه تولد دو ۹/۹% بود. بین میزان مراقبت های بهداشتی مادران در طول بارداری و بروز (L.B.W) ارتباط وجود داشت (۰۵/۰P<). فراوانی (L.B.W) در نوزادانی که با تولد قبلی کمتر از ۲۴ ماه فاصله داشته اند ۴/۲۹% و در نوزادانی که با تولد قبلی بیشتر از ۲۴ ماه فاصله داشته اند ۲/۹% بود.به نظر می رسد برنامه ریزی مناسب جهت اصلاح رفتار باروری، فاصله گذاری مناسب، آموزش مادران باردار در زمینه بهبود وضعیت تغذیه و مراقبت های دوران بارداری می توانند در کاهش وزن هنگام تولد مو’ثر باشند.
● مقدمه:
وزن هنگام تولد از شاخص های مهم سلامتی نوزاد در هر جامعه ای است و به عنوان تنها وسیله سنجش پیامد بارداری در نظر گرفته می شود. نوزاد کم وزن (Low-Birth-Weight) نوزادی است که در موقع تولد کمتر از ۲۵۰۰ گرم وزن داشته باشد (۵، ۶، ۸، ۹). وزن هنگام تولد نشانگر معتبری از سلامت و رسیدگی جنین و همچنین ساده ترین اندازه گیری است که می توان در شرایط زیست محیطی نامساعد در سراسر جهان به کار گرفت. کودکانی که به هنگام تولد وزن مناسب دارند حتی در شرایط زیست محیطی نامساعد میزان مرگ و میر نسبتا" کمی دارند. خطر مرگ برای کودکان L.B.W نه تنها در دوران نوزادی بلکه در بقیه دوران شیرخواری هم زیاد است و بیشتر آنها دچار سوء تغذیه ناشی از کمبود پروتئین و انرژی و عفونت می شوند و بنابراین سهم قابل توجهی از کمبود بقاء کودکان را تشکیل داده و میزان های میرائی شیرخواران را افزایش می دهد و دشواری های فوری و درازمدت مانند تاخیر رشد عقلی به بار می آورد (۱، ۸، ۱۰). این کودکان حتی در سال های اول مدرسه در معرض ابتلا به بیماری های بیشتری قرار دارند. وزن کودک در هنگام تولد مسئله ای است که همواره از دیرباز مورد توجه برنامه ریزان و مسئولین سیستم های ارائه خدمات بهداشتی و درمانی بوده است. وزن یک نوزاد در بدو تولد می تواند یک شاخص مهم برای میزان سلامتی وی و پیش بینی وضعیت آینده او باشد (۷). علاوه بر این وزن یک کودک در لحظه تولد نشان دهنده وضعیت بهداشت مادر و خانواده بوده و در واقع مادرانی که در دوران کودکی دارای وضعیت جسمانی مناسبی بوده اند و در دوران حاملگی نیز تحت مراقبت های مناسب قرار داشته اند کمتر دارای نوزاد با وزن کم (L.B.W) شده اند و بر عکس مادرانی که از نظر سلامتی دچار مشکل هستند، احتمال تولد چنین نوزادانی از آنها افزایش می یابد. کمبود وزن یک نوزاد در بدو تولد می تواند عوارض متعددی از جمله اختلال در رشد جسمی، اختلال در تکامل عصبی و عدم تکامل مناسب روانی به همراه داشته باشد که پیامدهای نامطلوبی بر جای خواهد گذاشت (۵). اگرچه بعضی از ابعاد مشکلات ناشی از کمی وزن نوزادان آنچنان گسترده و عمیق است که به زحمت قابل برطرف شدن است، اما در برخی موارد به کارگیری راههای پیشگیری کننده ای چون افزایش سطح آگاهی و فرهنگ جامعه برای جلوگیری از باردار شدن زنان زیر ۱۸ سال و بالای ۳۵ سال و روش های تنظیم خانواده و فاصله گذاری بین موالید که احتیاج به تعهد مشترک افراد، دولت و جامعه دارد، قابل اجرا است. همچنین می توان از طریق گسترش و ارتقاء سطح مراقبت های بهداشتی از میزان تولد نوزادان کم وزن پیشگیری نمود (۳). مطالعات نشان داده که بهبود رژیم غذایی زنانی که دچار سوء تغذیه هستند می تواند افزایش قابل توجهی در وزن کودکان به هنگام تولد به وجود آورد مبارزه با عفونت ها، بهبود وضعیت تغذیه، تشخیص و درمان زودرس اختلالات پزشکی از قبیل فشار خون بالا و مسمومیت بارداری از جمله اقدامات مداخله ای مستقیم و برنامه های تنظیم خانواده، پرهیز از کار سنگین و سیگار کشیدن در دوران بارداری، ارتقا سلامت و تغذیه دختران جوان و بهبود شرایط اقتصادی اجتماعی از جمله اقدامات مداخله ای غیرمستقیم در پیشگیری از بروز (L.B.W) است (۱). از آنجایی که یکی از عمده ترین علل مرگ و میر کودکان زیر یکسال به ویژه نوزادان کمبود وزن هنگام تولد است، می توان با شناسایی عوامل موثر در بروز آن تا حدودی از تولد چنین نوزادانی پیشگیری نموده و در نهایت مرگ و میر و ناتوانی های وابسته به آن را کاهش داد که این امر مستلزم انجام تحقیقاتی در جهت گردآوری اطلاعات لازم و بکارگیری آنها در برنامه ریزی های بهداشتی است به همین دلیل این مطالعه با هدف تعیین فراوانی و شناخت برخی عوامل مستعدکننده تولد نوزاد با وزن کم (L.B.W) در شهر بندرعباس و مقایسه نتایج حاصل از آن با مطالعات مشابه انجام شد.
● مواد و روش ها:
جامعه آماری در این مطالعه کلیه زایمان های با تولد کودک زنده بودند که از ابتدای سال ۱۳۷۸ در جمعیت تحت پوشش مراکز بهداشتی درمانی شهری بندرعباس اتفاق افتاده بود و حجم نمونه مورد بررسی ۵۸۵ نفر انتخاب گردید. روش مطالعه مقطعی (Cross-Sectional) و روش نمونه گیری چند مرحله ای بود به این ترتیب که از بین مراکز بهداشتی درمانی فعال سطح شهر ۱۰ مرکز به طور تصادفی انتخاب گردید، سپس با توجه به جمعیت تحت پوشش هر مرکز حجم نمونه در مراکز مختلف به طور جداگانه محاسبه گردید و انتخاب نمونه ها در هر مرکز نیز به صورت تصادفی انجام شد. ابزار گردآوری اطلاعات در این تحقیق پرسشنامه بود که شامل
▪ وزن هنگام تولد نوزاد
▪ سن مادر هنگام زایمان
▪ تعداد حاملگی
▪ فاصله زایمان اخیر از زایمان قبلی (بر حسب ماه)
▪ جنس نوزاد
▪ میزان افزایش وزن مادر در طول دوران بارداری
▪ سابقه مراقبت های بهداشتی مادر در طول دوران بارداری بود.
با بررسی پرونده های بهداشتی افراد مورد مطالعه اطلاعات لازم در پرسشنامه ثبت شد و دیگر اطلاعات مورد نیاز که در پرونده موجود نبود، به طریق مصاحبه با مادران اخذ گردید.
● نتایج:
از مجموع ۵۸۵ نوزاد مورد بررسی ۵/۴۹% پسر و ۵/۵۰% دختر بودند. ۵/۷۶% مادران در طول بارداری تحت پوشش مراقبت های دوران بارداری بوده و ۵/۲۳% تحت پوشش مراقبت های دوران بارداری نبوده اند. طول دوران بارداری در همه مادران مورد بررسی بین ۳۷ تا ۴۲ هفته بود. رتبه تولد ۴۳% نوزادان اول، ۸/۲۵% نوزادان دوم، ۱۵% نوزادان سوم، ۸% نوزادان چهارم و ۱/۸% نوزدان ۵ یا بیشتر بود. در مادران چندزا فاصله زایمان اخیر با زایمان قبلی در ۵/۱۱% موارد کمتر از ۲۴ ماه و در ۵/۸۸% موارد بیشتر از ۲۴ ماه بود. در هنگام زایمان ۲/۸% مادران سن کمتر از ۱۸، ۷/۵% سن بالای ۳۵ سال و ۱/۸۶% سن بین ۱۸ تا ۳۵ سال داشته اند. افزایش وزن مادران در طول بارداری به ترتیب ۵/۱۰% کمتر از ۵ کیلوگرم، ۶/۶۳% بین ۵ تا ۱۰ کیلوگرم و ۹/۲۵% بیشتر از ۱۰ کیلوگرم بوده است. میانگین وزن هنگام تولد در نوزادان پسر ۳۱۴۲ گرم (۵۱۴Sd=) بود. در نوزادان دختر ۳۱۱۲ گرم (۵۳۶Sd=) و در کل نوزادان مورد بررسی ۳۱۲۷ (۵۳۶Sd=) گرم بود. ضمنا" آزمون آماری t-test نشان داد اختلاف معنی دار آماری بین میانگین وزن نوزادان پسر و دختر هنگام تولد وجود ندارد (۰۵/۰p>).
جدول شماره ۱ _ توزیع فراوانی L.B.W بر حسب جنس
جدول شماره (۱) نشان می دهد که فراوانی نسبی L.B.Wدر نوزادان پسر ۸/۱۱%، در نوزادان دختر ۲/۱۶% و در کل نوزادان مورد بررسی ۱۴% است. اگر چه فراوانی نسبی L.B.W در نوزادان دختر بیشتر از نوزادان پسر است، اما این اختلاف از نظر آماری معنی دار نیست (۰۵/۰P>).
جدول شماره (۲) توزیع فراوانی کمبود وزن هنگام تولد تولد را بر حسب سن حاملگی مادر نشان می دهد.
جدول شماره ۲ _ توزیع فراوانی L.B.W بر سن مادر
در مادرانی که سن آنها هنگام زایمان کمتر از ۱۸ سال بوده فراوانی L.B.W ۲۵%، در مادران ۱۸ تا ۳۵ ساله فراوانی L.B.W ۱/۱۳% و در مادران بالای ۳۵ سال فراوانی L.B.W ۱/۹% بوده که این اختلاف از نظر آماری معنی دار است (۰۵/۰p<).
فراوانی L.B.W در نوزادان با رتبه تولد اول ۱/۱۷% ، در نوزادان با رتبه تولد دوم ۹/۹%، در نوزادان با رتبه تولد سوم ۸/۱۴% و در نوزادان با رتبه تولد چهارم یا بالاتر از آن ۳/۸% بود که این اختلاف نیز از نظر آماری معنی دار بود (۰۵/۰p<).
جدول شماره (۳) توزیع فراوانی کمبود وزن هنگام تولد را بر حسب فاصله گذاری بین موالید نشان می دهد.
فراوانی L.B.W در نوزادانی که با تولد قبلی کمتر از ۲۴ ماه فاصله داشته اند ۴/۲۹% و در نوزادانی که با تولد قبلی بیشتر از ۲۴ ماه فاصله داشته اند ۲/۹% بود که این اختلاف از نظر آماری معنی دار است (۰۵/۰P<).
جدول شماره ۳ _ توزیع فراوانی L.B.W بر حسب فاصله گذاری بین موالید
● بحث:
در این مطالعه فراوانی L.B.W در نوزادان پسر ۸/۱۱%، در نوزادان دختر ۲/۱۶% و در کل نوزادان مورد بررسی ۱۴% است. بر اساس اطلاعات موجود L.B.W در کل کشور ۹% و طبق مطالعات انجام شده در شهر همدان ۲/۷%، در منطقه ورامین ۸%، در مناطق شهری کهکیلویه و بویراحمد ۴%، در شهر تهران ۴/۴% و در شهر گرگان ۳/۶% گزارش شده است. مقایسه نتایج حاصل از این مطالعه با مطالعات انجام شده در کشور نشان می دهد که فراوانی L.B.W در شهر بندرعباس بیشتر از همدان، استان کهکیلویه و بویراحمد، شهر تهران، گرگان و منطقه ورامین و همچنین کل کشور است (۲، ۳، ۴، ۶). بر اساس شاخص های بهداشت برای همه تا سال ۲۰۰۰ حداقل ۹۰% نوزادان در بدو تولد باید ۲۵۰۰ گرم یا بیشتر وزن داشته باشند (۱). اما نتایج تحقیق نشان می دهد هنوز به این شاخص دسترسی پیدا نشده است.
مطالعه حاضر نشان می دهد سن مادر هنگام حاملگی با L.B.W ارتباط دارد (۰۵/۰P<) و در مادرانی که سن آنها کمتر از ۱۸ سال است فراوانی L.B.W بیشتر است. تاثیر سن مادر بر وزن هنگام تولد نوزاد در مطالعات مختلف نشان داده شده است (۲، ۳، ۵، ۹). در این خصوص لازم است در سیستم ارائه خدمات بهداشتی این موضوع بیشتر مورد توجه قرار گیرد و با ارائه آموزش های مناسب و توجیه مادران و پیشگیری از حاملگی در سنین پایین (کمتر از ۱۸ سال) امکان بروز L.B.W را به حداقل رساند.
همچنین این مطالعه ارتباط فراوانی L.B.W با فاصله تاُثیرگذاری بین موالید را نشان داد به این ترتیب که در حاملگی های با فاصله کمتر از ۲ سال احتمال بروز L.B.W بیشتر است. تاثیر منفی فاصله گذاری کمتر از ۲ سال بر وزن هنگام تولد نوزاد در مطالعات مختلف نشان داده شده است (۵، ۶). با توجه به این امر تغییر رفتار باروری و رعایت فاصله گذاری بیشتر از ۲ سال بین زایمان ها کاملا ضروری است زیرا نه تنها بهره مندی بیشتر نوزاد از شیر مادر را به دنبال دارد، بلکه احتمال تولد نوزاد با وزن کم را کاهش می دهد.
در مطالعه اخیر مشاهده گردید که فراوانی L.B.W در نوزادان با رتبه تولد یک نسبت به نوزادان دیگر بیشتر است و این امر احتمالا" به دلیل پایین بودن سن مادران در هنگام زایمان اول است ضمنا" نتایج حاصل مشابه مطالعات انجام شده قبلی است (۲، ۶). این مطالعه نشان داد بین میزان مراقبت در طول دوران بارداری و بروز L.B.W رابطه وجود دارد به این ترتیب که هر چه میزان مراقبت در دوران بارداری بیشتر باشد احتمال تولد نوزاد L.B.W کمتر است که این موضوع با مطالعات قبلی همخوانی دارد (۵).
وزن هنگام تولد به عوامل متعددی بستگی دارد. مانند
▪ عوامل ژنتیک
▪ وضع تغذیه مادر
▪ فاصله بین موالید
▪ جنس کودک
▪ نارسایی در افزایش وزن مادر در دوران بارداری
▪ سن مادر هنگام حاملگی
▪ فقدان مراقبت های دوران بارداری.
این عوامل خطر می توانند با هم بستگی داشته باشند و به دشواری می توان یکی از آنها را به عنوان عامل اصلی معرفی کرد (۱). با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق به منظور کاهش میزان L.B.W در شهر بندرعباس که فراوانی آن بیشتر از مناطقی است که مطالعات مشابه صورت گرفته است برنامه ریزی مناسب جهت اصلاح رفتار باروری و فاصله گذاری حداقل ۲ سال بین موالید، جلوگیری از حاملگی در سنین پایین، آموزش مادران باردار در زمینه بهبود وضعیت تغذیه آنها و همچنین اهمیت مراقبت دوران بارداری و در نهایت بهبود شرایط اقتصادی اجتماعی توصیه می گردد.

منابع
۱. . جی. ای. پارک، ک، پارک، درسنامه پزشکی پیشگیری و اجتماعی، کلیات خدمات بهداشتی. جلد ۳. ترجمه شجاعی تهرانی حسین، انتشارات سماط. ۱۳۷۶. ص ۱۹۷ _ ۱۹۹.
۲. خلاصه مقالات اولین کنگره ملی بهداشت عمومی و طب پیشگیری، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، آذرماه. ۱۳۷۹. ص ۱۳ و ۲۱۵.
۳. خوری، الهام و همکاران. میزان کم وزنی زمان تولد در شهر گرگان و برخی از عوامل مرتبط با آن. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان. پاییز و زمستان ۱۳۷۸. سال اول. شماره ۳ و ۴. ص ۴۶ _ ۱۲۶.
۴. سهیلی آزاد، علی اکبر و همکاران. بررسی وضع تغذیه نوزادان و تعیین روند رشد آنها از بدو تولد تا ۲۴ ماهگی. مجله پزشکی حکیم. پاییز ۱۳۷۷. دوره اول. شماره دوم. ص ۱۱۷ _ ۱۲۶.
۵. شهیدی، محسن. بررسی عوامل مستعدکننده تولد نوزاد با وزن کم در جمعیت تحت پوشش مراکز بهداشتی درمانی سمیه و عباس آباد در شهر سنندج. مجله علمی بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، تابستان ۱۳۷۶. سال اول، شماره چهارم. ص ۱۶ _ ۲۰.
۶. ظهوری، فلورا. بررسی رابطه وزن و قد نوزادان با سن مادر، فاصله گذاری از آخرین زایمان و تعداد زایمان ها. مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان. ۱۳۷۴. دوره دوم. شماره ۴. ص ۱۶۵ _ ۱۶.
۷. Mecormick Mc. The health and developmental status of very low birth_weight children at school age. JAMA. ۱۹۹۲;۲۶۷(۱۶): ۲۲۰۴-۲۲۰۸.
۸. Gennaro S. Family response to the low birth weight infant. Nurs Clin North Am. ۱۹۹۶; ۳۱(۲):۳۴۱-۳۵۰.
۹. Hirve SS, Ganatra BR. Determinants of low Birth weight. Indian J Pediatr. ۱۹۹۴; ۳۱(۱۰):۲۲۱-۲۲۵.
۱۰. Hack M et al. Catch-up growth during childhood among very low-birth-weight children. Arch Pediatr Adolesc Med. ۱۹۹۶; ۱۵۰(۱۱): ۱۱۲۲-۱۱۲۹
تیمور آقاملائی _ مربی، عضو هیئت علمی گروه بهداشت دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان
هادی یوسفی _ مربی، عضو هیئت علمی گروه پرستاری دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان

منبع : مجله پزشکی هرمزگان، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی هرمزگان