نورولوژی کازماتیک

«کازماتیک » اصطلاحی است که ابتدائاً و در رشته جراحی به زیبایی ترجمه شد، یعنی« جراحی زیبایی». اما معنای کازماتیک فراتر از زیبایی است و در فارسی متاسفانه کلمه یی که به طور دقیق معادل آن باشد، وجود ندارد. به طور خلاصه کازماتیک یعنی استفاده از روش های طبی (شامل جراحی و داخلی) نه برای درمان یک بیماری یا نقیصه، بلکه برای افزایش یا ارتقای کارکردهای انسان سالم، از آنجا که ارتقای توانایی های انسان به طور عمده در زمینه خلق قوای عقلی و نیروی جسمانی یا عضلانی مطرح می شود و فی المثل افزایش کارکرد کلیه، کبد یا ریه در یک فرد سالم اساساً معنایی ندارد، «طب کازماتیک غیرجراحی»، اساساً چیزی نخواهد بود جز نورولوژی کازماتیک، چراکه بدیهی است قوای عقلانی و جسمانی انسان عمدتاً به رشته نورولوژی مربوط است.
و همین جا باید افزود که اگر روش های جراحی کازماتیک بیشتر جنبه های زیبایی را شامل می شود، طب داخلی و نورولوژی، جنبه های غیرزیبایی کازماتیک را شامل می شود. و اگر جراحی صرفاً با ظاهر سروکار دارد، نورولوژی کازماتیک سروکارش با مسائل عمیق تر انسانی است و از این رو درگیر مشکلات اخلاقی بیشتری است.
واقعیت این است نورولوژیست ها روزبه روز درگیری بیشتری با مسائل و مشکلات کازماتیک پیدا می کنند و همان طور که هیات تحریریه نشریه رسمی انجمن نورولوژی امریکا، به تازگی پیش بینی کرده است، به نظر می رسد در دهه های آینده کازماتیک نورولوژی، مسائل پیچیده تری برای جوامع نورولوژی و نورولوژیست ها ایجاد خواهد کرد، سوالات عدیده یی که به راحتی و مثل سابق نمی توان آنها را نفی یا انکار کرد.در این یادداشت بنده به هیچ وجه ادعای ارائه راه حلی ندارم. فقط می خواهم به مساله یی اشاره کنم که به زودی بیش از آنچه هست، فراروی جامعه قرار می گیرد و جز با نظر جامعه نورولوژیست ها و زعمای فرهنگی و اخلاقی به سرمنزل مقصود نخواهد رسید.
می توان علائم و نشانه های بروز زودرس مسائل مختلف کازماتیک را به ترتیب زیر مثال آورد.
واقعیت این است که اگرچه جامعه متخصصان مغز و اعصاب در حال حاضر به تمام کسانی که به دنبال داروهایی برای تقویت حافظه هستند، جواب رد می دهند یا داروهایی می دهند که «تقویتی» است و اثر چندانی ندارد، اما به نظر می رسد تا تولید داروهایی برای افزایش هوش فاصله چندانی نداشته باشیم. در حال حاضر به نظر می رسد داروهای جدیدی که برای بیماری آلزایمر ساخته شده است، در بسیاری از اختلالات دیگر که با کاهش قوای عقلی همراه است نیز تاثیر مختصری دارند. از این بالاتر، پژوهش کوچکی وجود دارد که تاثیر این دارو بر قوای عقلی خلبانان فعال یکی از شرکت های هوایی را نشان می دهد. یعنی یک گروه از خلبانان شاغل در یکی از شرکت های هوایی این دارو را مصرف کردند و یک گروه دیگر از خلبانان همان شرکت، داروی کاذب شبیه همان دارو را مصرف کردند و هر دو گروه تحت تست هوش بسیار دشوار قرار گرفتند. کسانی که دارو را مصرف کردند نمره بالاتری آوردند. البته این تاثیرات به اثبات علمی بر اساس طب بر مبنای شاهد نیاز دارد اما نکته مهم اینجاست که در حال حاضر با توجه به مکانیسم کاهش حافظه در آلزایمر، پیدایش دارویی با اثر افزایش هوش کاملاً محتمل است و اگرچه داروهای موجود دارای عوارض مختصری هستند، اما کاملاً محتمل است که داروهایی بدون عوارض نیز ساخته شود. در این صورت مسائل اخلاقی و اجتماعی متعددی فراروی ما خواهد بود. اگر خلبانان یک شرکت هوایی با مصرف یک دارو، هوش و تمرکز بالاتری پیدا می کنند، تکلیف سایر خطوط هوایی چیست؟ آیا می توان خلبان بدون قرص را هم پذیرفت؟ یا پروازهای خطوط هوایی «قرصی» ایمن تر نخواهد بود؟ تکلیف امتحانات و کنکور چیست؟ آیا مسوولان برگزاری کنکور باید امتحان با قرص را بپذیرند یا نه؟ عوارض داروها تا چه حد پذیرفته و تا چه حد غیرقابل قبول خواهد بود؟ آیا قیمت قرص های فرضی (که احتمالاً بسیار گران است) نوعی بی عدالتی ایجاد نخواهد کرد؟ تعریف دوپینگ در علم چه خواهد بود؟
داروهایی که در حال حاضر در درمان پرخوابی استفاده می شود، در افزایش بیداری و تمرکز بی تاثیر نیست، اما بسیاری از این داروها خود باعث عوارضی می شود و در عین حال اعتیادآور است. ولی نسل جدیدتر این داروها عوارض کمتر و اثرات بیشتری دارند و به نظر می رسد در برخی بیماری های دیگر نظیر ام اس در رفع خستگی و افزایش توانایی های بیماران موثر باشد. پیدایش نسل های جدیدتری از این داروها با اثرات بازهم بیشتر، عدم اعتیاد و عوارض کمتر کاملاً محتمل است.
در حال حاضر یکی از درمان های نوظهور در بیماری پارکینسون کاشت تحریک کننده هایی در داخل مغز است که تاثیرات این تحریک کننده ها را از راه دور با نوعی «ریموت» می توان کنترل کرد. کاملاً و به روشنی قابل پیش بینی است که در دهه های آینده ممکن است چنین محرک هایی برای سایر قسمت های مغز نیز ساخته شود. در این صورت ممکن است بتوان با فشار دادن یک دکمه، خلق کسی را بالا و پایین برد.
این امکانات جدید ممکن است به ابزاری حیرت انگیز برای ارتقای قابلیت های عقلی و روانی تبدیل شود. در این صورت آیا باید این استفاده ها را به ترتیبی منع کرد و چنین پیشرفت های خارق العاده یی را منکر شد، یا باید طبق شرایط و ضوابطی از این پیشرفت ها استفاده کرد؟ بزرگ ترین مشکل، تبیین همین ضوابط و شرایط است و اگر از پیش، بسترهای فرهنگی و معنوی چنین پیشرفت هایی فراهم نشده باشد، بی تردید همه در برابر هجوم بی امان این تکنولوژی پس خواهند نشست، گروهی به انکار مطلق و جنگ با آسیاب بادی، آن هم با شمشیرهای چوبی رو خواهند آورد و گروهی به تسلیم مطلق و بیگاری برای تکنولوژی مشغول خواهند شد.
شاید اگر دو سه دهه پیش، در ابتدای ظهور جراحی کازماتیک مسائل اخلاقی و فرهنگی این پیشرفت ها پیش بینی و در مورد آنها اندیشه می شد، اکنون با این لجام گسیختگی شاهد این همه اعمال جراحی زیبایی با این همه عوارض و این همه وقت و هزینه یی که از امکانات پزشکی کشور به خود اختصاص می دهد (آن هم کشوری با این همه مشکلات بهداشتی و درمانی) نبودیم.
حالا همان زمانی است که باید پزشکان و علمای اخلاق حلال و حرام و مباح این پدیده نوظهور را تعیین کنند، یا به بیان بهتر حالا بهترین زمانی است که می توان اندیشیدن در این موارد را شروع کرد.

دکتر بابک زمانی
متخصص مغز و اعصاب

منبع : روزنامه اعتماد