جراحی اقتصاد

در خصوص یارانه مستقیم و پرداخت نقدی یارانه‌ها که آقای رئیس‌جمهور مطرح کرده و اظهارنظرهای متفاوتی که درباره آن به گوش می‌رسد، مرور چند نکته ضروری به نظر می‌رسد که به اختصار در پی می‌آید:
۱) ادامه وضعیت کنونی (حجم عظیم یارانه‌های جنسی و کالایی)، ممکن نیست؛ چرا که وضعیت کنونی یعنی فلج کردن مکانیسم قیمت‌ها به وسیله نظام یارانه غیرمستقیم، ایجاد فساد و رانت‌خواری‌های گوناگون در تولید و توزیع کالاهای یارانه‌ای، دخالت‌های مکرر دولت در بازار به بهانه پایین نگاه داشتن قیمت کالاهای یارانه‌ای (که البته در این سیستم، هر روز افزایش بیشتری خواهد داشت)، تلف شدن و اسراف حجم عظیمی از کالاهایی که مشمول یارانه می‌شوند (در نان مثلا ارقامی تا یک‌سوم هم ذکر شده است)، نامرغوب بودن کالاهای تولیدی یارانه‌ای، افزایش هرچه بیشتر مقدار یارانه‌های پنهان در اقتصاد (با توجه به افزایش قیمت‌های جهانی، خصوصا در مورد انرژی)، عوض شدن تعادل عرضه و تقاضای کالاهای مشمول یارانه و دادن پالس غلط به تولید‌کننده و مصرف‌کننده و مثلا افزایش سرسام‌آور مصرف کالاهای مشمول یارانه، ایجاد مزیت‌های نسبی کاذب در تولید(مزیت نسبی در انرژی ارزان!! که سبب شده است مصرف انرژی به‌طور مثال در صنعت سیمان بیش از ۳۵ درصد نرمال جهانی، و در صنایع فولاد ۵۸ درصد بیشتر از نرمال جهانی باشد!) و انحراف مسیر تولید و استفاده از تکنولوژی‌های غیربهره‌ور، بهره‌مندی ناعادلانه اقشار گوناگون از نظام یارانه‌ای (به‌طوری که همانطور که گفته شد، سه دهک ثروتمندتر، ۷۰ درصد یارانه انرژی را مصرف می‌کنند!!) که هر روز هم بیشتر خواهد شد، و....
۲) آیا این طرح اثرات تورمی دارد؟ بله دارد! ولی خب این اثرات تورمی و اثر این تورم بر رفاه با پرداخت نقدی برای حجم بزرگی از جامعه (به‌غیر از سه دهک ثروتمندتر) جبران می‌شود. بالاخره برای هر اصلاحی باید هزینه‌ای پرداخت. در این طرح علاوه بر اینکه کاهش رفاه مردم به علت تورم جبران می‌شود، نظام اقتصادی کشور دچار یک اصلاح ساختار اساسی می‌شود که هرچه آن را به تاخیر بیندازیم، باید هزینه بیشتری بپردازیم. از سوی دیگر تورم تخمین‌زده‌شده برای این طرح حدود ۳۰ درصد است (یعنی ۳۰ درصد به تورم اضافه خواهد شد) که همانطور که گفتم با توجه به محاسبات انجام‌شده، به غیر از سه دهک ثروتمندتر، برای مابقی دهک‌ها جبران رفاه به صورت کامل صورت خواهد گرفت.
۳) برخی از دوستان (خصوصا آقای الویری که البته خوب اقتصاد می‌داند، در سرمقاله دیروز کارگزاران) اشتباها تصور می‌کنند که پرداخت مستقیم ۹۰ هزار میلیارد تومان، به معنای افزایش نقدینگی به همین میزان است! در صورتی که اینطور نیست. فراموش نکنیم که همین الان این پول در اقتصاد خرج می‌شود، ولی دولت آن را خرج می‌کند. یعنی تورم ناشی از افزایش پایه پولی نخواهیم داشت (یا بسیار کم خواهد بود). تورم صرفا به علت افزایش قیمت کالاهای اساسی و همچنین افزایش تقاضا برای برخی کالاهای مصرفی مورد مصرف دهک‌های پایین اتفاق خواهد افتاد. اگر بخواهم یک مثال بزنم، مثلا وقتی بنزین می‌شود ۶۰۰ تومان، کسی که بنزین می‌زند، ۶۰۰ تومان پرداخت می‌کند که این ۶۰۰ تومان به صورت یارانه به شخص دیگری پرداخت می‌شود. یعنی فقط پول‌ها جابه‌جا می‌شوند نه اینکه پول جدید خلق شود.
۴) این طرح اثرات بسیار مفیدی در عادلانه کردن یارانه‌ها و همچنین فقرزدایی خصوصا در روستاها و دهک‌های پایین‌درآمدی دارد که بسیار مهم است.
۵) این بحث تکراری که پول را به فقرا و به کسانی که واقعا نیاز دارند بدهید هم محلی از اعراب ندارد؛ چرا که اولا ما اصلا آنها را نمی‌شناسیم! ثانیا این خود موجب قرار گرفتن دولت در جایگاه توزیع‌کننده خواهد شد که فساد و رانت‌خواری دوباره را در پی خواهد داشت.
۶) از یک بحث تکراری دیگر که افسوس خوردن برای کاری است که مجلس هفتم کرد و با تثبیت قیمت‌ها نگذاشت تا قیمت سوخت به تدریج واقعی شود هم درگذریم. به هرحال کاری است که شده و امروز قیمت انرژی در ایران واقعی نیست. با توجه به افزایش قیمت‌ها در سطح جهانی اگر بخواهیم قیمت‌ها را به تدریج واقعی کنیم چند دوره ریاست‌جمهوری و مجلس به طول می‌انجامد که عملا آن را غیرممکن می‌سازد.
۷) از سوی دیگر همه می‌دانیم که به لحاظ اقتصاد خرد و ترمینولوژی اقتصادی، یارانه نقدی به‌صورت کلی در مقایسه با یارانه غیرنقدی، رفاه فرد را افزایش می‌دهد؛ چرا که به وی قدرت انتخاب می‌دهد. به قدرت و آزادی انتخاب افراد احترام بگذاریم. پول مال مردم است، باید خودشان هم درباره خرج کردنش تصمیم بگیرند، نه پدربزرگی که به نام دولت می‌خواهد این کار را انجام دهد.
۸) فکر می‌کنم به جای زیر سوال بردن طرح، بهتر است با پیشنهادات اصلاحی و با نظارت بر اجرای طرح، نگذاریم که دولت طرح به این مهمی را بد اجرا کند و طرح را بسوزاند. این تنها کاری است که باید انجام دهیم؛ چرا که این از معدود کارهای مثبتی است که دولت انجام داده است!

محمدصادق الحسینی

منبع : روزنامه کارگزاران