آن‌چه خانواده‌ها باید از ارتودنسی بدانند

اگرچه دانش ارتودنسی یک دانش و یک رشتهٔ تخصصی از دندانپزشکی است، به گونه‌ای که همهٔ دندانپزشکان نیز به آن تسلط کامل ندارند، با وجود این به نظر می‌رسد ارائه یکسری مطالب که برای همه قابل درک باشد مفید است. هدف از ارائه این مطالب نیز دقیقاً همین است؛ افزایش آگاهی هم‌میهنان و والدین عزیز در زمینهٔ ارتودنسی و آشنائی بیشتر با توانائی‌ها و محدودیت‌های آن، با این امید که بخشی از نگرانی‌های این عزیزان کاهش یابد و هم‌چنین امکان ارائه بهتر خدمات ارتودنسی توسط متخصصین این رشته به جامعه فراهم شود.
▪ مشکلات ارتودنسی چه مشکلاتی هستند و چگونه به وجود می‌آیند؟
ـ اگرچه همه تصور دارند ارتودنسی صرفاً منظم کردن دندان‌های نامرتب است، شاید خوب باشد بدانید که مشکلات ارتودنسی تنها محدود به این نامرتبی نمی‌شود. بسیاری از مشکلاتی که در ارتودنسی دیده می‌شوند از روابط نادرست یا نامتناسب فک‌ها با یکدیگر به وجود می‌آیند. مثلاً فک بالا، کوچک‌تر از فک پائین و یا فک پائین، کوچک‌تر از فک بالا می‌باشد. به همین علت هم در بسیاری موارد، دندان‌ها، که به ناچار باید از فک نگهدارندهٔ خود پیروی کنند، تحت تأثیر این ناهماهنگی قرار می‌گیرند. در چنین حالاتی، هدف باید متمرکز بر اصلاح دلیل اصلی یعنی روابط فکی باشد، نه اصلاح دندان‌ها به تنهائی. در این‌جا تنها به این مطلب بسنده می‌کنیم که اصلاح ناهنجاری‌های فکی در سنین پائین‌تر و در دوره‌ای که هنوز فک بیمار توانائی رشد دارد، بیشتر قابل اصلاح خواهد بود و با پشت سر گذاشتن این دوره، دیگر جز با روش‌هائی هم‌چون جراحی قادر به اصلاح روابط فکی به میزان کافی نخواهیم بود.
از طرفی، نامرتبی‌های دندانی که در آنها فک‌ها رابطه مناسب و درستی با یکدیگر دارند نیز زیاد دیده می‌شوند، اما شرایط و روش درمان آنها با مواردی که در بالا گفته شد تا حدودی متفاوت است.
▪ سن مناسب برای درمان‌های ارتودنسی کدام است؟
ـ با توجه به مطالبی که گفته شد، مشکلات ارتودنسی به دو دسته فکی و دندانی تقسیم می‌شود و مشکلات فکی را هنگامی می‌توان درمان نمود که بیمار در سنین رشد فکی و استخوانی باشد. سن خاتمه رشد فک بالا زودتر از فک پائین است، بنابراین، بیمارانی که دچار کمبود رشد فک بالا هستند باید زودتر درمان شوند (مثلاً حدود۷ سالگی) و مشکلات کمبود رشد فک پائین را می‌توان قدری دیرتر آغاز نمود. همان‌گونه که قبلاً گفتیم، درمان زودهنگام مشکلات ارتودنسی نیز همیشه مطلوب نیست زیرا احتمال برگشت مشکلات قبلی وجود داشته و موجب می‌شود درمان مجدداً صورت گیرد و این به معنی طولانی شدن بی‌مورد درمان و احتمال کم شدن همکاری کودک خواهد شد.
▪ بهترین موقع برای مراجعه به متخصص ارتودنسی چه زمانی است؟
ـ بهترین سن برای اولین مراجعه به متخصص ارتودنسی هفت سالگی است که به هیچ‌وجه نباید از ۸ سالگی دیرتر باشد. در اولین مراجعه، متخصص ارتودنسی مشخص خواهد نمود که آیا در این مقطع زمانی، درمانی برای بیمار لازم است یا نه. اگر سن برای درمان مناسب باشد (که معمولاً تعداد این دسته از بیماران فکی خیلی زیاد نیست)، متخصص ارتودنسی در همان مقطع، درمان را آغاز می‌کند و اگر سن مناسب برای درمان هنوز فرا نرسیده باشد (که تعداد بیشتری از بیماران دارای مشکل فکی را شامل می‌شود)، متخصص ارتودنسی زمان مراجعه بعدی را مشخص خواهد نمود و بدین ترتیب، خیال بیمار یا والدین از این‌که زمان مناسب برای درمان گذشته یا نه راحت خواهد شد. پس به‌طور خلاصه این‌طور می‌توان بیان کرد که مراجعه به متخصص ارتودنسی در ۸ـ۷ سالگی موجب می‌شود:
۱) اگر سن برای درمان مناسب باشد، درمان آغاز و در نتیجه درمان دیر نشود.
۲) اگر سن برای درمان هنوز زود باشد، درمان به تعویق بیفتد و در زمان مناسب انجام شود که باز هم زمان آن دیر نشده است.
امیدواریم با خواندن مطالب بالا نگرانی تعداد زیادی از والدین برطرف شده باشد. اما مسلماً هنوز والدینی هستند که نگرانی آنها بر طرف نشده و آن دسته، کسانی هستند که فرزندشان سن رشد را پشت سر گذاشته و مشکل فکی او اصلاح نشده است. دراین‌جا سئوالی را که قبلاً اشاره نمودیم مطرح و به آن پاسخ خواهیم داد.
▪ آیا تمام مشکلات فکی که در سن مناسب، درمان نشده باشند نیاز به جراحی خواهند داشت؟
ـ در قسمت قبل، به این نکته اشاره نمودیم چنان‌چه مشکل ارتودنسی بیمار ناشی از روابط نادرست فکی وی باشد می‌بایست در دوره‌ای شروع به اصلاح آن کرد که فک بیمار هنوز امکان رشد دارد. هم‌چنین گفتیم این دوره محدود به یک مقطع زمانی مشخص است و اگر آن مقطع زمانی پشت سر گذاشته شود، دیگر امکان اصلاح روابط فکین جز با جراحی وجود نخواهد داشت. اکنون ممکن است این نگرانی و این پرسش در ذهن به وجود بیاید آیا تمام مشکلات فکی که در سن مناسب به آنها توجه نشده و بدون درمان باقی مانده‌اند به جراحی نیاز خواهند داشت؟ پاسخ این سئوال قدری پیچیده و دشوار است و لازم است به این قسمت توجه بیشتری داشته باشیم:
مشکلات و ناهماهنگی‌های فکی، خود شدت و ضعف دارند یعنی می‌توانند خفیف، متوسط و یا شدید باشند. در مورد مشکلات شدید فکی، چنان‌چه سن رشد گذشته باشد تنها راه حل، جراحی خواهد بود. مشکلات خفیف فکی نیز معمولاً نیاز به جراحی ندارند و می‌توان با درمان‌های ارتودنسی خاصی که به آنها درمان‌های ”استتاری“ گفته می‌شود (معمولاً با استفاده از سیم‌های ثابت ارتودنسی) مشکل را برطرف نمود. شاید در درمان‌های استتاری لازم باشد چند دندان دائمی بیمار، خارج شود، اما به هر حال، جراحی فک ضرورتی نخواهد داشت. در مورد مشکلات متوسط، تصمیم‌گیری بین درمان‌های جراحی و استتاری گاهی بسیار دشوار و ملاحظات خاص خود را دارد و بنابر شرایط هر بیمار باید در مورد آن تصمیم‌گیری نمود.

دکتر فرامرز مجتهدزاده، فوق تخصص ارتودنسی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران

منبع : ماهنامه اقتصاد خانواده