عملیات العماره؛ فضای امنیتی متحول در عراق

عملیات امنیتی دولت عراق در استان میسان به مرکزیت العماره از ۳۰ خرداد آغاز شد و دولت ضرب الاجل یک هفته ای دیگر برای تسلیم عناصر مسلح غیر قانونی استان تعیین کرد. نوری المالکی در ضرب الاجل قبلی، به پیکارگران استان میسان مهلت داده بود تا ۲۹خرداد خود را تسلیم کنند و سلاح هایشان را تحویل دهند. العماره و ناصریه از پایگاه های ارتش مهدی وابسته به مقتدا صدر روحانی عراقی هستند که بارها مخالفت خود و طرفدارانش را با اشغال عراق توسط نیروهای آمریکایی ابراز داشته و در بصره و شهرک صدر بغداد درگیری هایی با نیروهای دولتی داشته است. در گذشته نیز در العماره بین دولت و نیروهای صدر درگیری هایی به وجود آمده بود.عملیات از نگاه اختلاف منافع جریان صدر و جریان مالکی (تلاش مالکی برای مهار صدریون قبل از انتخابات استانی)چالش بین جریان صدر و دو حزب مجلس اعلا و الدعوه اگر چه با توافقنامه بین طرفین بعد از درگیری های بصره و شهرک صدر تا حدودی کنترل و مدیریت شد ولی امکان حل و فصل این چالش ها در آینده نزدیک وجود ندارد زیرا طرفین هم دارای نگرش های متضاد به نحوه و چگونگی حضور آمریکا در عراق هستند و هم در چارچوب معادلات درون منطقه ای دارای تضاد منافع هستند. واقعیت آن است که بسیاری از جریانات سیاسی عراق از جمله حزب الدعوه، مجلس اعلا، کردها و اعراب سنی به طور عمومی از تضعیف جریان صدرخرسند خواهند شد و در این میان حزب الدعوه و مجلس اعلا امیدوارند با تضعیف جریان صدر پیروز اصلی انتخابات استانی در ۹ استان شیعه نشین جنوب و نیز بغداد باشند.
ناتوانی دولت در حذف جریان صدر اما واقعیت آن است که دولت و نیروهای تحت امر آن به لحاظ نظامی توانایی کافی برای سرکوب کامل و سریع نیروهای صدر در مناطقی نظیر بصره، شهرک صدر و العماره را ندارند. همان گونه که در بصره مشاهده شد به دلیل توانایی رزمی و مردمی نیروهای صدر و عدم انگیزه کافی در نیروهای تحت امر دولت، دو عملیات بصره و بغداد منجر به حذف یا حتی تضعیف جدی شاخه نظامی جریان صدر نشد و در بصره این نیروها به لحاظ روانی احساس پیروزی و نیروهای دولتی احساس شکست می کردند و اکنون در العماره نیز این چالش به طور جدی وجود دارد.
تلاش دولت برای نشان دادن اقتدار امنیتی و اخذ اختیار بیشتر از آمریکایی ها دولت مالکی همواره خواهان کسب اختیارات امنیتی بیشتری از آمریکایی ها بوده ولی آمریکایی ها همواره ناتوانی نیروهای عراقی را بهانه کرده اند تا این تقاضا را رد کنند. اقدامات و عملیات اخیر نیروهای دولتی در بصره، موصل و العماره می تواند سیاستی زنجیره ای برای نشان دادن این توانمندی باشد تا محورهای ذیل را اثبات کنند:
۱) نشان دادن توانایی اعمال حاکمیت خود بر سراسر کشور
۲) نشان دادن توانایی امنیتی دولت و ارتش عراق و کسب اختیارات امنیتی بیشتر
۳) نشان دادن کارآمدی دولت در آستانه برگزاری انتخابات شوراهای استانی در ماه های آتی در واقع دولت عراق در صدد است که خود را مخالف همزمان نیروهای سنی و شیعه خارج از قانون نشان دهد لذا پس از عملیات در بصره و شهرک صدر شیعه نشین به موصل سنی نشین و اکنون العماره شیعه نشین حمله کرده است. در همین چارچوب نیروهای آمریکایی قرار است مسوولیت تامین امنیت شهر الانبار واقع در استان الانبار را از هفته آینده به نیروهای عراقی تحویل دهند. دولت عراق در سال های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ تاکنون مسوولیت امنیت ۹ شهر عراق یعنی السماوه، الناصریه، کربلا، نجف، العماره، بصره و سه شهر اقلیم خودمختار کردستان، اربیل، سلیمانیه و دهوک را از نیروهای آمریکایی تحویل گرفته اند که عمدتاً شهر های شیعه نشین و کردنشین هستند و الانبار اولین استان سنی نشین است که مسوولیت آن به دولت عراق سپرده می شود. - مواضع سایر بازیگران کردها نیز در درگیری های دولت و صدریون بدون آنکه به طور گسترده به اعلام موضع مبادرت ورزند از دولت مرکزی حمایت کرده اند. در جریان درگیری های بصره و موصل و شهرک بغداد مسعود بارزانی به عنوان رئیس اقلیم کردستان عراق از حملات ارتش به جریان صدر حمایت و اعلام کرد اقلیم کردستان برای حاکمیت قانون و منافع کشور بیش از هر چیزی اهمیت قایل است. ضمن آنکه کردها به دلیل اینکه در مساله کرکوک با مخالفت جریان صدر با مساله فدرالیسم و الحاق کرکوک به اقلیم کردستان مواجه هستند به طور عمومی از تضعیف جریان صدر حمایت می کنند. اعراب سنی نیز به طور عمومی از تضعیف جریان صدر به عنوان پدافند اصلی شیعه در برابر تندروی های بعثی ها و اعراب سنی سلفی و تندرو حمایت می کنند زیرا تضعیف جریان صدر سطح بازی و قدرت مانور آنها را افزایش می دهد. - فشار آمریکا و دولت بر جریان صدر برای کاهش مقاومت در برابر امضای توافقنامه امنیتی از طرف دیگر جریان صدر یکی از مخالفان اصلی امضای توافقنامه امنیتی با آمریکایی هاست و تظاهرات بعد از نماز جمعه ها را طراحی کرده است. به طور طبیعی آمریکایی ها امیدوارند برای کاهش فشار بر جریان امضای توافقنامه، جریان صدر را تحت فشار قرار دهند و مانع از مخالفت فعالانه این جریان با امضای توافقنامه شوند.
● چشم انداز و جمع بندی
۱) عملیات العماره منجر به نابودی جریان صدر در عراق و حتی در العماره نخواهد شد اما به طور موقت محتمل است که نفوذ عملیاتی آنها در مناطق شیعه نشین در نتیجه عملیات زنجیره ای علیه آنها کاهش یابد.
۲) کارآمد نشان دادن دولت در حوزه امنیتی و برقراری ثبات، علاوه بر مهار گروه هایی نظیر جریان صدر نیازمند کارآمدی اقتصادی و اجتماعی است که دولت عراق چندان در این عرصه موفق نبوده است.
۳) آمریکایی ها درصدد هستند قبل از پایان دولت بوش اعلام کنند جریان صدر و القاعده را در شهرهای بزرگ شکست داده اند ولی مقابله با جریان صدر و القاعده نیازمند کارآمدی امنیتی و اقتصادی همزمان است.
۴) معلوم نیست که مردم ساکن در مناطق شیعه نشین بصره، شهرک صدر و العماره با عملیات دولت علیه جریان صدر موافق باشند. میزان آرای جریان صدر و طرفداران مالکی و حزب الدعوه در انتخابات استانی می تواند تا حدودی داوری مردم را در این زمینه مشخص کند.

رضا کرمانشاهی

منبع : روزنامه سرمایه