کشاورزی پایدار تولید با کیفیت , نگاه به آینده

کشاورزی پایدار به معنای استفاده از علوم بیولوژی، بالاترین میزان و مناسب ترین روش تولید در کشاورزی است. در حالی که در کشاورزی تجاری برای نیل به اهداف تولید کوتاه مدت از نهاده های کشاورزی به طور بی رویه استفاده می شود. این نهاده ها شامل کود، سم، زمین، آب و... است که استفاده های بی رویه از هر کدام ناهنجاری هایی را به دنبال دارد. در حالی که وزارت جهاد کشاورزی عزم جدی برای تولید ارگانیک و کاربرد حداقل سم و کود شیمیایی را در محصولات کشاورزی دارد، اما آیا روند موجود در استفاده بیش از حد ظرفیت اراضی در کشت های دوم و ۴/۷ میلیارد متر مکعب بیلان منفی از ۴۴ میلیارد متر مکعب آب در بخش زراعت و به عبارتی ۱۹ درصد بیلان منفی حاکی از رویکرد بخش کشاورزی به توسعه پایدار است؟ به راستی وزارت جهاد کشاورزی می تواند در یک نقد درون سازمانی برآورد کند که مسیر گذر از کشاورزی تجاری به کشاورزی پایدار تاکنون به چه میزان طی شده است؟
با افزایش روزافزون جمعیت و نیازهای فراوان آن از جمله غذا، کشاورزی به روش های ابتدایی و سنتی با بازدهی کم، دیگر جوابگوی این نیازها نیست. در طی سال های گذشته با قطع درختان جنگلی و از بین بردن مراتع، سطح زیرکشت افزایش یافت و با استفاده از تکنولوژی های صنعتی و روش های نوین کشاورزی تا حدودی توانسته بر این نیازها غلبه کند. به کارگیری روش های شیمیایی و مکانیکی هر چند توانست کشاورزی را رونق دهد، ولی جاذبه های منافع کوتاه مدت کشاورزی تجاری به سیستم حساس و آسیب پذیر خاک، این اجازه را نداد که بگوید: چه مدت می توان از این روش کشاورزی استفاده کرد.
در کشاورزی تجاری با استفاده بی رویه و نامتعادل از کودها و سموم که تخریب خاک و از بین رفتن موجودات خاکزی را در پی داشت، توان تولید و حاصلخیزی خاک کاهش یافت و نتیجه این روش کشاورزی، پایین آمدن کیفیت محصولات بود.
در اواخر دهه ۶۰ میلادی با پیدا شدن سموم در زنجیره های غذایی و تجمع عناصر در خاک و آب های زیرزمینی، به تبع آن بروز بیماری های مختلف در انسان، آگاهی مردم از اثرات استفاده از این مواد شیمیایی در کشاورزی افزایش یافت. در دهه ی ۷۰ میلادی قیمت نفت افزایش یافت و به دنبال آن بهای نهاده های اصلی کشاورزی زیاد شد. این امر بیشتر سبب شد که مردم به فکر فرو روند و احساس کنند که منابع طبیعی زمین محدود و جایگزین کردن آنها کاری بس دشوار است.
در سال های اخیر برای نیل به حفظ حیات طبیعی، تنوع زیستی، پایداری منابع خاک و آب و حفظ محیط زیست، به کشاورزی از دیدگاه پایدار و ارگانیک نگاه شده است. کشاورزی پایدار برای حصول تولید در دراز مدت و سازگار با محیط، بر نهاده های کم انرژی و مقادیر کم مواد شیمیایی متکی است و در آن اثرات متقابل و فرایندهای اکولوژیکی ضروری می باشد که نتیجه آن تولید محصول و غذای سالم تر برای انسان است.
تفاوت کشاورزی پایدار با کشاورزی تجاری که به صورت فشرده از نهاده های کشاورزی استفاده می کنند، در این است که در کشاورزی پایدار بر ثبات عملکرد در طولانی مدت با حداقل تاثیر بر محیط تاکید می شود، در حالی که کشاورزی تجاری بر اهداف کوتاه مدت و حداکثر عملکرد متکی است. باید به این نکته توجه کرد که کشاورزی پایدار به معنی بازگشت به گذشته نیست، چرا که با استفاده از علوم جدید بیولوژی به بالاترین میزان و مناسب ترین روش تولید در کشاورزی رسید. گر چه در بیشتر جوامع با قدرت و نفوذ سیاسی شرکت های تولیدکننده مواد شیمیایی و نفی اثرات ناهنجار استفاده از آنها در کشاورزی، در توسعه کشاورزی پایدار خللی ایجاد کرده است، ولی با پیگیری جوامع علمی و مردم در سیاست دولت ها تغییر روشی مشاهده شده که کنترل و حذف مصرف برخی از این مواد شیمیایی را در پی داشته است.
به علت ناهنجاری های به وجود آمده در سیستم کشاورزی تجاری و صنعتی، جنبش کشاورزی پایدار مبتنی بر اکولوژی زنده خاک شکل گرفته است و حرکت های جهانی نشان می دهد که این جنبش در حال گسترش می باشد و این تغییرات در کشورهای توسعه یافته بیشتر مشاهده می گردد.
در کشاورزی پایدار دو اصل کلیدی وجود دارد که در آن استفاده از مواد شیمیایی بخصوص آفت کش ها و کودها باید به حداقل برسد و به مزرعه به صورت جامع نگریسته شود.
در حالت کلی یکی از منابع تولید محصولات کشاورزی خاک است و اکوسیستم خاک به طور طبیعی در جهت به حداقل رساندن حالت بی نظمی و جلوگیری از تغییرات شدید بلندمدت عمل می کند و نتیجه ی آن حفظ ثبات درون زیستگاه است. بنابراین حفظ تعادل اکوسیستم خاک مستلزم مدیریت عواملی است که در جهت حمایت و تقویت جامعه زیستی خاک به کار رود.
امروزه رویکرد جهانی به کشاورزی مبتنی بر ساختارهای زنده خاک است. در این نوع کشاورزی به کار بردن فرآورده های بیولوژیک که با طبیعت اکوسیستم خاک هماهنگ است، در اولویت قرار دارد و خاک به عنوان یک اکوسیستم پویا و فعال در نظر گرفته می شود که مواد و انرژی در آن جریان دارد و موجودات خاکزی و گیاهان از اجرای اصلی آن محسوب می شوند. این موجودات خاکزی از عوامل اصلی تنظیم کننده زنجیره های غذایی و چرخه های حیاتی روابط مفید بین اجرای آن می باشند. دانشمندان علوم گیاهی و کشاورزی توجه خود را بیشتر به خطرات مصرف بیش از حد کودها و آفت کش های شیمیایی و مسایل حفاظت خاک و آب و حفاظت از محیط زیست صرف کرده اند و به طور کلی باید گفت: کشاورزی پایدار باید از نظر اکولوژیکی مناسب، از نظر اقتصادی توجیه پذیر و از نظر اجتماعی مطلوب باشد. کشاورزی پایدار از اهدافی است که باید هر چه سریعتر به آن دست یافت و با استمرار آن نیاز به مواد شیمیایی گران و مخرب را کمتر کرد و با حفاظت از محیط زیست، موجودات و سلامتی جوامع زیستی از طریق برنامه ریزی دقیق، کشاورزی پایدار را حاصل نمود تا نسل های آینده بتوانند از شرایط مناسب محیطی برخوردار شوند و از نعمت های آن بهره جویند.

نویسنده: وحید بختیاری جعفری کارشناس ارشد کشاورزی، خاک شناسی

منبع : ماهنامه دام، کشت و صنعت