راه های درست و نادرست درمان درد

دردِ مزمن شبیه یک راهزن است. سر راهتان می ایستد و همه چیزتان را می گیرد. با انگشتان نامریی اش می تواند کودکی، همسر، دوستان، گذشته زیبا و حتی شخصیت تان را از شما بگیرد. اگر توجهی به آن نکنید روزهایتان را می رباید و شب هایتان را تلخ می کند تا آنجا که جهان تان در سلولی که از درد به خود می پیچد خلاصه می شود.
دنیای «پنی ریکوف» ناگهان از سال ۱۹۹۰ رو به ویرانی گذاشت. زمانی که کمد بسیار سنگینی بر روی کمرش واژگون گردید طناب نخاعی اش آسیب دید و دردی جانکاه همراه با فشاری آزار دهنده بخش های تحتانی کمرش را در برگرفت. «اگر مدتی طولانی یک جا بنشینم درد وحشتناکی تمام پشتم را می گیرد.» وی که زمانی از بازی تنیس خسته نمی شد، مرتب این طرف و آن طرف به مسافرت می رفت و خلبان آماتور بود، اکنون در ۵۰ سالگی در منزلش در آریزونا نه تنها زمین گیر، که حسابی زندانی شده و قادر نیست حتی مسافت کوتاهی رانندگی کند و هرجا که می رود باید بالش مخصوصش را همراه داشته باشد.
«میلن فالو» اهل و ساکن فرانسه نیز در این درد با «ریکوف» شریک است. وی که اکنون ۶۰ سال دارد و زمانی معلم هنر بود در سال ۱۹۹۵ دچار آرتریت روماتوئید شد. هر بار که او پاها، زانوان ، دست ها و حتی سرش را حرکت می دهد دردی در بدنش می پیچد. «در۱۰ سال گذشته حتی یک لحظه بدون درد برایم نگذشته است.» داروها کمک می کنند ولی درد دارد تمام زندگی اش را از وی می گیرد. وی می گوید: «تمام انرژی تان را باید برای مقابله با این درد جانکاه متمرکز کنید و حواستان باشد که دچار افسردگی نشوید.»
فالو که نقاش قابلی است خود را با هنر سرگرم می کند - خودش می گوید: «زهرم را در نقاشی هایم می ریزم.» - و قصه های مصور برای نوه هایش. ریکوف وقتی که سرانجام به این نتیجه رسید که پزشکان قادر به علاج قطعی اش نیستند، سعی کرد یاد بگیرد که چگونه با عضلات شکم نفس های عمیق بکشد. این مهارت های کاستن از درد موجب شدند که او بتواند اندکی از دوز مرفین خویش بکاهد ولی وی به خوبی می دانست که بدون دارو کار زیادی از پیش نمی رود و مهمترین دارویی که در اختیار داشت «ویوکس» بود. این دارو هر زمان که او می خواست می توانست دردش را از بین ببرد. تابستان گذشته هنگامی که متوجه شد تولید کننده ویوکس آن را از بازار جمع کرده خیلی ناراحت شد. «تجربه به من نشان داده بود که هروقت نسخه ام تمام می شد درد جانکاهی به سراغم می آمد. به همین دلیل از این خبر افسرده و دلتنگ شدم.»
● علت درد مزمن چیست؟
پیش از آن که به درمان درد بپردازیم، لازم است بدانید چگونه و چرا بدان مبتلا شدیم. اگرچه درد بسیار آزار دهنده است ولی نقش با ارزشی در سلامتی ما دارد؛ و پزشکان آن را جزء سیستم هشدار دهنده بدن تلقی می کنند. هنگامی که پوست، غضروف، عضله یا هر بافت دیگری دچار آسیب می شود اعصاب محیطی در ناحیه علائمی به طناب نخاعی و مغز صادر می کنند که به دردی سوزان تعبیر می گردد. نتیجه نهایی معمولاً به صورت انجام واکنشی فوری در طناب نخاعی حاصل می شود. شما دست تان را از بخاری برمی دارید، وزن تان را از پای آسیب دیده برمی گیرید یا می نشینید، تمام علائم در نهایت روانه مغز می شوند و اینجاست که افکار «عجب دردی!» ، احساسات (اشک آه و زاری)، خاطرات و ردیف پیچیده ای از واکنش های بیوشیمیایی با هدف حفاظت از بدنتان در مقابل آسیب بیشتر با یکدیگر گره می خورد.
لیکن در درد مزمن، این هشدار همچنان ادامه پیدا می کند، بدون آنکه واقعاً سودی برای فرد داشته باشد؛ این که چه زمان درازی از واقعه گذشته و دوری کردن از عامل آسیب رسان عملاً بی معناست. اخیراً پژوهشگران دریافته اند که خود این احساس درد مداوم و طولانی آسیب زننده است. به گفته دکتر «شون مکی» مدیر پژوهش ها در مرکز اداره درد دانشگاه استانفورد: «درد، سیم کشی سیستم عصبی را دگرگون می سازد. هر وقت که دردی را احساس می کنیم تغییراتی رخ می دهند که موجب می شوند شدت تجربه دردناک چندین برابر شود.» به همین دلیل است که این سنت ریشه دار که «درد شدید را تحمل کنید و کاری به کارش نداشته باشید.» اشتباه است.
● درمان درست
پزشکان در کلینیک های بسیار تخصصی درمان درد به انواع و اقسام درمان ها می پردازند، برنامه ای را در پیش می گیرند که ویژه هر فرد طراحی شده است. چهار عنصر چنین برنامه هایی عبارت اند از دارو، درمان های تزریقی (مثل مسدود کننده های انتقال با تزریق در فضای اطراف نخاع)، درمان فیزیکی و ورزش و تکنیک های رفتاری شامل آموزش نحوه شل کردن عضلات، بازخورد زیستی و روان درمانی. در پاره ای از موارد، جراحی - مثل کاشتن ابزار تحریک عصبی در طناب نخاعی- نیز می تواند کمک کننده باشد. دکتر آلن گوردون، مدیر «مرکز اداره درد واسر» در تورنتو می گوید: «من از یک دارو استفاده می کنم و شما ازدارویی دیگر. ولی راه های بسیاری برای درمان درد مزمن وجود دارد که نیاز به استفاده از دارو نیست؛ باید به کلیت فرد نگاه کنید. رویکرد چند جانبه و با کمک گرفتن از تخصص های گوناگون تنها پاسخ به این مشکل است.» گوردون اشاره می کند که بیماری که یاد می گیرد با تنفس یا بازخورد زیستی از درد بکاهد، اغلب می تواند بدبختی اش را با دوزهای کمتر داروها یا فاصله انداختن بین آنها کنترل کند و بدین ترتیب از اثرات جانبی نامطلوب آنها جان به در برد.
این موضوع در مورد بیل هایلند متخصص بازنشسته برق از کالیفرنیا که دو سال است با دردی کشنده در شانه ها دست و پنجه نرم می کند، صادق است. داروها کمکی نکردند تا این که وی به یک روان شناس درد به نام اینجلا سیمرنگ در «مرکز اداره درد» در دانشگاه کالیفرنیا مراجعه نمود. سیمرنگ تکنیک هایی چون ورزش هایی برای شل کردن عضلات، مهارت های تنفسی، خیال پردازی های هدایت شده (با تمرکز بر تصاویر دلپذیر ذهنی) و تکنیک های پراکندگی حواس به وی آموخت. هایلند ۸۳ ساله به سرعت در تنفس شکمی استاد شد. یک بار وی هنگامی که در شاهراه ساکرامنتو مشغول رانندگی بود و درد شدیدی به شانه هایش تیر کشید، از این مهارت ها استفاده کرد. او به خاطر می آورد: «همین که آن را احساس کردم، از بینی ام هوا به داخل ریه هایم کشیدم و از دهان بیرون دادم بدون آن که قفسه سینه ام را حرکت دهم این کار را سه یا چهار بار انجام دادم و ناگهان احساس کردم که دردم خود به خود رفع شد.»
● نقش داروها
بیشتر بیماران دچار درد مزمن، حتی در صورت استفاده از بهترین تکنیک های غیر دارویی، باز هم نیاز به دارو خواهند داشت. برخی پزشکان عمومی عادت دارند از مسکن های معمولی استفاده کنند. - کاری که بالاخره بازار مسکن ها با کارکرد ضد COX-۲ را رونق بخشید- ولی متخصصان درد سعی می کنند دارویی که تجویز می کنند کاملاً مناسب نوع درد، خطراتی که بیمار را تهدید می کند، و حتی مناسب شخصیت وی باشد. به قول پالمر: «ترجیح روانی این یا آن دارو توسط بیمار شاید مهمتر از خود آن دارو باشد.» پالمر مواردی را به خاطر می آورد که بیمار، دارویی را انتخاب کرده که به مراتب از داروی مورد نظر وی ضعیف تر بود.
ولی تأثیر آن بر وی بیشتر از حد انتظار بود. اگرچه برخی داروها که خطر اعتیاد برای بیمار را به دنبال دارند، مورد بی مهری پزشکان هستند ولی به گفته پالمر این دارو برای افراد سالخورده که تحمل عوارض جانبی ضد التهابی ها را ندارند، مناسبند؛ جوانان زودتر به این داروها وابسته می شوند، لذا در مورد آنها بهتر است از این داروها استفاده نکنیم. داروهای مذکور دارای آثار زیان بار کبد یا قلب و عروق نیستند و تنها مشکلی که ممکن است در افراد سالخورده ایجاد کنند یبوست است که به آسانی قابل رفع است. از سوی دیگر داروهای COX-۲ در افراد سالم، ایمن تر و کم خطرتر از افراد مسن هستند. مشکل عمده از نظر پالمر این است که پزشکان، بیماران دچار درد را از ۱۸ سالگی تا ۸۰ سالگی به طور یکسان درمان می کنند.
● چرا پزشکان این گونه عمل نمی کنند
با این همه این روش ها در معدودی از کشورهای جهان به اجرا در آمده و حتی در آمریکا و انگلستان نیز پزشکان قادر به راضی کردن بیماران که امروزه دیگر تسکین درد را حق انسانی خویش می دانند، نیستند. تشخیص و درمان بسیاری از چیزهایی که پزشکان آموخته اند، مثل تشخیص سرطان ها، گهگاه لازم می شوند ولی درد مزمن عارضه ای است که پزشکان همواره و همه روزه با آن مواجه اند. بنابراین باید کوشش شود که این خلاء در آموزش پزشکان در دانشکده های پزشکی به درستی پر شود.

دانیال تارمست

منبع : علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند